مسئله پرونده هستهای ایران یک مسئله واقعی با پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت برای ایران و ایرانیان است. توافق یا عدم توافق در این زمینه نیز به سرنوشت ایران و ایرانیان بستگی تام دارد. اما نزاع هستهای، نزاعی بدون ارتباط با دیگر مسائل نیست که بتوان به طور مستقل آن را حل و فصل کرد.
جمهوری اسلامی در خلاء زندگی نمیکند، بلکه در منطقه و جهانی زندگی میکند که دیگران دارای سلاحهای کشتار جمعیاند و دائماً هم از سوی اسرائیل و آمریکا تهدید به تهاجم نظامی شده و میشود. بدین ترتیب، به نزاع هستهای باید در سطحی کلان- جهانی و منطقهای- نگریست.
مشکل کجاست؟ دولتها در سطح روابط بینالملل به دنبال تأمین “منافع” خویش اند، نه عدالت، دموکراسی و حقوق بشر. بر این مبنا، دوستی و دشمنی شکل گرفته و ساختاری تبعیضآمیز و یک بام و دو هوایی برساخته شده است.
آژانس بین المللی انرژی اتمی طی چهارمین گزارش ماهانه پیرامون نحوه عملکرد ایران در چارچوب تعهدات « طرح اقدام مشترک»، ضمن تائید همکاری در پارهای زمینهها، از جمله کاهش ذخیره اورانیوم با غنای ۲۰ در صد از ۲۳۵ کیلوگرم به ۳۸.۴ کیلوگرم، مراتب نگرانی خود را در مورد اقدام ایران نسبت به تلاش برای ساخت کلاهک اتمی قابل نصب بر روی موشک ابراز داشته است.حتی در صورت انجام آزمایش اتمی، یک کشور تنها زمانی به عنوان یک قدرت نظامی اتمی شناخته میشود که وسیله حمل و پرتاب آنرا در اختیار داشته باشد.
حمل بمب اتمی متعارفی و پرتاب آن (و نه گلوله های اتمی با مواد ضعیف شده)، یا وسیله هواپیماهای نظامی دور پرواز و یا موشکهای بالستیک صورت میگیرد. ایران فاقد هواپیمای قادر به حمل بمب اتمی است ولی در صورت موفقیت طراحی برای نصب بمب اتمی (به دلیل دارا بودن قطر زیاد بمب) بروی دماغه باریک موشک شهاب، ظرفیت لازم برای حمل بمب و تبدیل شدن به یک قدرت اتمی بازدارنده را خواهد داشت. علاوه بر موضوع کلاهک اتمی، نکته بسیار حائز اهمیت دیگر در گزارش تازه آژانس، پذیرفتن تلویحی آزمایش شلیک نوترنی (در پارچین) توسط ایران، بهمنظور ساخت ماشه بمب اتمی است.
بعد از مدتها مجددا دیکتاتور به میدان آمده و احساس هراس میکند. ماجراهای دوم خرداد و اصلاحطلبان برای او تداعی شده و خواب و خوراک را از او گرفته است. نکند مجلس شورا دوباره همچون مجلس ششم شود؟ نکند مجلس خبرگان به تسخیر آن ملای زیرک درآید؟ پس از من چه میشود؟ نکند روحانی و تیمش فضا را اندکی برای مردم باز کنند تا اسلام به خطر افتد؟ اگر چنین شود چگونه پاسخ خدا را بدهم؟
اینها سوالاتی است که احتمالا روز و شب علی خامنهای از خود میکند و وقتی به نتیجه نمیرسد ابتدا اعوان و انصار (یعنی از گلهی امامان جمعه گرفته تا نان به نرخ روزخوری به نام مصباح یزدی) را فرمان میدهد تا به دولت و مردم یورش ببرند و بعد هم خودش به میدان میآید و هشدار! میدهد.
دیکتاتور ایران نیز همچون همهی دیکتاتوران تاریخ خود را حق میپندارد. میاندیشد اسلامی که او میشناسد برترین اسلام است و از اینرو هرچه میگوید باید عمل شود. او هیچگاه نمیاندیشد که میلیونها نفر مردم ایران از او بهتر میفهمند و عاقلتر از اویند، تنها میپندارد که چون یک شبه «جفتکی» انداخته و آیتالله و رهبر شده، بنابراین برگزیدهی خداست و باید پاسخ گوی او باشد.
واقعیت این است که ذهن دیکتاتوران متوهم را نمیتوان حلاجی کرد. آنان بهسبب وفور مدحها دیوانه میشوند و در ذهن و خیالاتشان مسائلی میگذرد که هیچکس نمیداند چیست. اما از روی اقدامات و اعمال آنها میتوان خوب فهمید که دیوانه شدهاند و در دنیایی دیگر میزییند.
شکست مذاکرات اتمی موسوم به وین -۴ نشان داد که نهایی ساختن توافق موقت اتمی با ایران، بیش از هر عامل دیگری، تحت تاثیر تعدد مراکز قدرت در ایران و همچنین رقابت نفسگیر جبهه متحد مخالفان دولت در درون حاکمیت، مرکب از نظامیان و اصولگرایان قرار دارد.
به نتیجه رسیدن مذاکرات آینده سیاسی با گروه ۱+۵ ( آمریکا) و یا تعلیق آن، (بهمنظور پرهیز از اعلام شکست قطعی و نهایی مذاکرات که برای هر دو سوی مناقشه اقدامی است پرهزینه و بسیار خطرناک) از یک سو در گروی ادامه رقابت شاخههای قدرت در داخل ایران، و از سویی متأثر از میزان آمادگی دولت باراک اوباما برای یاری دادن به عملگرایان و دولت حسن روحانی خواهد بود.
در روزهای نزدیک به آغاز مذاکرات سیاسی شکست خورده اخیر در وین و در ادامه فشارهای فزاینده سیاسی مخالفان داخلی علیه دولت و ادامه مذاکرات اتمی، رهبر جمهوری اسلامی با چراغ خاموش خود را در کنار منتقدان دولت قرار داد.
بی نتیجه ماندن دور اخیر مذاکرات سیاسی ایران و گروه ۵+۱ در وین را میتوان علاوه بر بازدارنده های متعارفی و شناخته شده، به تصمیم تاکتیکی و از پیش توافق شده مذاکره کنند گان ایرانی و آمریکایی، با هدف دور زدن فشارهای مخالفین در درون هیات حاکمه جمهوری اسلامی نسبت داد.
دکتر رضا تقی زاده
پیش از آغاز مذاکرات اتمی در وین، فشارهای روانی از سوی مخالفان علیه مذاکره کنند گان به نحو محسوسی افزایش یافته بود. اصولگرایان و نظامیان مذاکره کنند گان دولتی را به حراج دست آورد های اتمی کشور و ارزان فروشی، و آمریکا را به زیادت طلبی و زور گویی علیه ایران متهم میسازند.
روز پیش از آغاز مذاکرات وین، به نقل از آقای علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی در تهران ۳ شرط مشخص به عنوان خطوط قرمز ایران مطرح گردید و گفته شد که رعایت هر سه شرط به صورت دستورالعمل کاری به مذاکره کنند گان ابلاغ شده است. در اجرای این پیش شرطها، علاوه بر حفظ ماهیت کنونی راکتور آب سنگین اراک و ادامه تحقیقات و توسعه فناوری های اتمی ( تلاش برای تولید سانتریفیوژهای پیشرفته) ، ضرورت لغو یکباره تحریمها نیز مورد تاکید قرار گرفته؛ خواسته هایی که تا حدودی مغایر با انتظارات آمریکا از مذاکرات و متفاوت با روح توافق اتمی موقت ژنو است. در روز بعد از پایان مذاکرات بی نتیجه وین، کاظم صدیقی، پیش نماز جمعه تهران نیز خواسته های منسوب به علی خامنه ای در جمع نماز گزاران را مورد اشاره قرار داد و تاکید کرد: ” هر گونه قرارداد بین ایران و ۱+۵ باید متوازن، متقابل و همزمان با رفع تحریم ها باشد و باید همه تحریم ها برداشته شود. همچنین هیچ یک از دستاوردهای هسته ای ایران قابل تعطیل نیست و هیچکس حق معامله در این جهت را ندارد.”
بازگشت گروههای فشار به خیابان: روحانی همچنان عقبنشینی میکند
دولت حسن روحانی، گام به گام همچون دولت محمد خاتمی حرکت میکند و روحانی نیز در کوتاهآمدن و عقبنشینی، همچون سلف خود خاتمی عمل مینماید. این رفتارها، نهتنها محافظهکاران «دلواپسِ منافعشان» را به عقب نرانده، بلکه آنان هر روز وقیحتر وبا تمسک به موضوعی جدید، بحرانی دیگر را میآفرینند و در این میان آنچه قربانی میشود، آزادیها و منافع مردم است.
نایب امام زمان هم اگرچه فعلا سکوت اختیار کرده و از این شیوه برای پیشبرد منافع دون خود استفاده میکند، اما در همین سکوت هم رفتارها و اعمالی انجام میدهد، که آشکارا نشاندهندهی خوی «دیکتاتورصفت، خود محور و ضد مردمی» اوست. بازدید نکردن دیکتاتور از نمایشگاه کتاب که براساس قرائن آغازی است برای حذف علی جنتی از وزارت ارشاد و سختگیری بیشتر در حوزهی فرهنگ، و اظهاراتی که بهنام او در خصوص «نگرانی از وضعیت فرهنگی» میشود، گواهی است بر این رفتار علی خامنهای.
در این راستا روز جمعه هم تمام امامان جیرهخوار جمعه با دستوری هماهنگ، حملهای را علیه وضعیت فرهنگی ایران انجام دادند و با «هشدار نسبت به عقبگرد به انحطاط دوران اصلاحات»، پروژهی حذف وزیر ارشاد را یک گام به جلو بردند.
اظهارنظرات ریز و درشت دیگر مقامات رژیم در خصوص نگرانی دیکتاتور از اندک کورسوی گشایش فرهنگی نیز در همین راستا بود. جعفر شجونی، علی سعیدی، حمید رضا مقدمفر معاون سپاه و امروز هم حید مصلحی وزیر اطلاعات محبوب سید علی از جمله محافظهکارانی بودند که به سیاستهای فرهنگی دولت بهشدت حمله کردند و تاکنون دولت هجده میلیونی روحانی نیز اقدامی نکرده است.
پایان مذاکرات کارشناسی اتمی در نیویورک صحنه را برای تشکیل جلسه سیاسی هفته آینده در وین مابین ایران و نمایندگان گروه ۵+۱ بمنظور امضاء سند تاریخی توافق اتمی آماده ساخته است. علیرغم مخالفتهای گسترده و جدی اصولگرایان، افراطیون و نظامیان جمهوری اسلامی با تلاشهای دولت در این زمینه، انتظار میرود توافق نهایی حتی پیش از زمان پیش بینی شده صورت گیرد.در وضعیت کنونی، ابهام پیرامون به نتیجه رسیدن و یا شکست مذاکرات جاری اتمی نیست، بلکه زمان دقیق تحقق آن است؛رویدادی که علاوه بر دولت روحانی، دولت اوباما نیز بی صبرانه آنرا انتظار میکشد.
دکتر رضا تقی زاده
امضاء توافق نهایی اتمی با ایران از جمله معدود فرصت های دهه اخیر است که طی آن کاربرد کم هزینه دیپلماسی به خنثی ساختن یک بحران بالقوه جهانی توفیق می یابد.
شاید پیش نگری امضاء قطعی سند توافق اتمی، بخصوص در شرایطی که مخالفان تمام توان خود را برای پیشگیری از انجام آن بکار گرفته اند، تا حدودی خوش بینانه بنظر برسد، با این حال، نظری است که فراسوی گزارشهای رسانه های هدفدار، میتوان آنرا با اطمینان خاطر مطرح ساخت.
سازش یا چالش؟
در حاشیه مذاکرات اتمی، مخالفان داخلی آن، دولت روحانی را به سازش با غرب متهم میکنند.یکی از مفاهیم ساده دیپلماسی “سازش” است. در این چارچوب، نسبت دادن سازش به دولت روحانی کاملا وارد است، اما، ایراد “اتهام” به بهانه سازش، در این مورد وارد نیست.
این گزارش درست، نافی غیر دموکراتیک بودن رژیم به رهبری آیت الله خامنه ای نیست. او رهبر خودکامه ای است که آگاهانه در برابر فرایند دموکراتیزاسیون ایستاده است. نه تنها اراده سرکوب دارد، بلکه توانایی (سازمان سرکوب) هم دارد. اما تحولات معلول خواست و اراده او نیست. چرا که، از یک سو “توانایی” او مطلق نبوده، و از سوی دیگر، جامعه از جهات گوناگون توسعه یافته و قدرتمند شده است.
گفتمان مسلط دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی روشنفکران ناقد رژیم شاه، گفتمان چپ جهان سومی بود. مارکسیسم به عنوان ایدئولوژی مترقی قلمداد می شد. مارکسیسم ما بلشویکی بود و لنین، استالین، مائو، انورخوجه، چه گورا، کاسترو الگوهای اصلی آن بودند، نه سوسیال دموکراسی غربی. افراد خارج از این گفتمان مسلط – خصوصاً افرادی که به رژیم نزدیک بودند- روشنفکر به شمار نمی رفتند.
رژیم شاه ژاندارم امپریالیسم آمریکا در منطقه به شمار می رفت و گفتمان انقلاب در تقابل با گفتمان رژیم شاه و حامیان غربی اش شکل گرفت. نیروی های مبارز مذهبی هم- خصوصاً علی شریعتی به عنوان معلم انقلاب و نظریه پرداز اصلی نیروهای مذهبی- به شدت متأثر از این ایدئولوژی بوده و روایتی سوسیالیستی از اسلام ارائه می کردند. شریعتی به شدت مخالف لیبرالیسم بود.
اعوان و انصار ولیفقیه به موازات فروریختن اربابشان، بر تبلیغاتشان علیه او میافزایند و روزی نیست که در صندوق لعنت (تلویزیون) ضرغامی و یا در مجالس و مراسم و گفتههای خامشان از چهرهی «جدید آقا» رونمایی نکنند و مدح نایب امام زمان» نگویند.. در تازهترین اقدام هم کتابی با عنوان «فقیه اعلم» نوشته شده که در آن خاماندیشانه سعی شده است «مقام شامخ» دیکتاتور را والا و این هیچندان را «اعلم فقها» معرفی کنند.
در این کتاب ادعا شده است که فقیه غیراعلم اصلا مجتهد نیست چه برسد اعلم، و در نتیجه علی خامنهای، «مرجع اعلم است»، چون «طبق شهادت افرادی مثل ولادیمیر پوتین، خاویر پرز دکوئیار، سید حسن نصرالله و … ایشان آگاه به زمان است و قبل از ۱۸ سالگی به درجه اجتهاد رسیده است!»
برداشت غیر قانونی ۴.۱ میلیارد دلاری دولت از «صندوق توسعه ملی» ، که موضوع آن روز یکشنبه در کمیسیون انرژی مجلس اسلامی افشا شد، با استفاده از روش مورد استفاده بابک زنجانی در انجام معامله صوری ۸ هزار میلیارد تومانی وی با دولت و نحوه پرداخت او به یکی از شرکت زیر مجموعه نفت صورت گرفته است.
در صورت تفهیم اتهام بابک زنجانی در زندان، با استناد به کلاه برداری مالی او از دولت، وکلای متهم میتوانند با رجوع به نحوه محاسبات اخیر دولت در برداشت مالی از صندوق توسعه ملی، تقاضای رد اتهام از موکل خود را به دادگاه تسلیم کنند!
یکی از اتهامات بابک زنجانی که تا چند ماه پیش عنوان «بسیجی اقتصادی» را یدک میکشید، بدهکاری ۳ میلیارد دلاری او ( معادل ۱۰ هزار میلیارد تومان ) به دولت بابت صادرات نفت ایران و خودداری از بازگرداندن پول و پرداخت آن به وزارت نفت است.
نزدیک به دو هفته از درگیری و ضرب و شتم زندانیان سیاسی بند ۳۵۰ اوین میگذرد؛ ۱۵ زندانی همچنان در سلولهای انفرادی هستند، اعتصاب غذای زندانیان بند ۲۴۰ و بند ۳۵۰ به زندانهای رجایی شهر، قزل حصار و زندانهای جنوب کشور هم کشیده، رییس سازمان زندانها به جای پاسخگویی، ارتقا مقام گرفته، روزنامهی «ابتکار» که برای تغییر مقام رئیس سازمان زندانها، عنوان «برکناری» را برگزیده بود توقیف شده و تجمع روز شنبه خانوادههای زندانیان سیاسی هم که قرار بود مقابل دادستانی تهران برگزار شود با فشار امنیتیها لغو شد. در این میان خانوادهی زندانیان سیاسی هم که عزیزان خود را مجروح و مضروب دیدهاند همچنان پیگیر خواستههای برحق خود هستند و در تازهترین اقدام طی نامهای به شیخ صادق آملی لاریجانی از چهار مقام قضایی شکایت کردند. شکایتی که مشخص است در دستگاه فشل قضایی رژیم هرگز راه به جایی نخواهد بود.
اظهارات علی اکبر صالحی، آخرین وزیر خارجه دولت احمدی نژاد، در گفتگو با شبکه خبری العالم و تائید “آغاز تماسهای سیاسی محرمانه ایران و آمریکا، پیش از بروی کار آمدن دولت روحانی”، تنها بخش کوچکی از حقایق پشت پرده توافق اتمی مابین دو کشور را آشکار میسازد.
پیش از انتشار گزارش جامع تری از سوی خبرگزاری آمریکایی اسوشیتد پرس پیرامون جزئیات تماسهای محرمانه دو کشور، چهار ماه قبل روزنامه بریتانیایی گاردین بخش دیگری از این تماسها را که با حضور نمانید گان سیاسی و اطلاعاتی لندن در کشور عمان صورت گرفته منتشر ساخته بود.
منابع رسانه ای اصولگرایان و نظامیان جمهوری اسلامی، منجمله “خبرگزاری تسنیم”، و همچنین پایگاه خبری “ایران هسته ای” ضمن انتشار بخشی از تماسها مدعی شده اند که ظریف با سوار شدن به قطار مذاکرات که پیش از او براه افتاده بود، از حول حلیم در دیگ افتاده و در حراجی دست آورد های اتمی، بمراتب بیش از انتظارات آمریکا گشاده دستی کرده است.
در واکنش به تحولات داخلی اخیر که حاکی از بالا گرفتن رقابت قدرت مابین شاخه های حاکمیت پیش از انجام انتخابات مجلس اسلامی است، قشقاوی معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز پنجشنبه ضمن حمایت از تلاشهای مسؤولان دیپلماسی رژیم، توصیه کرد : “بجای مچ گیری از وزارت خارجه از آنها دستگیری کنید”!
کارل مارکس دوران مدرن را دوران از دست رفتن “هاله تقدس” تمامی مشاغل قلمداد کرده و میگفت: “هر آنچه مقدس است دنیوی میشود.”
امیل دورکهایم دوران مدرن را دوران ناسوتی شدن لاهوتیها میخواند. اما سخنان ماکس وبر بیش از همه اینها شنیده شد که میگفت، علوم تجربی جدید با ارائه تبیینهای ماتریالیستیک – و حذف نقش موجودات رازآلود در جهان طبیعت و عالم انسانی- جهان را اسطورهزدایی/افسونزدایی/ راززدایی کردهاند.
ویدادهای چند دهه گذشته، جامعه شناسان را وادار کرد تا از تغییر مسیر و بازگشت مجدد امر مقدس سخن بگویند. میشل فوکو با اقتفای به آنچه مارکس در “گامی در نقد فلسفه حق” نوشته بود که مذهب “رایحه معنوی” جهان، “روح جهان بیروح” و “هاله مقدس” این جهان پردرد است، انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایران را “روح یک جهان بی روح” به شمار آورد.
آن روح مقدس که قرار بود اجتماعی بری از دروغ، خودخواهی، ریاکاری، جنایت، دزدی، فساد و تبعیض برسازد، با سرکوب مخالفان، فرایند تقدسزدایی از خود را آغاز کرد.
در ضمیمه اقتصادی این هفته می خوانید : بسته حمایتی دولت برای کاهش تبعات اجرای قانون هدفمندی ، افزایش نیم دلاری خط فقر، ۵/۴ میلیوننفر را فقیر میکند ، ۱۰ تا ۷۰میلیونتومان، هزینه ایجاد هر شغل ، رشد اقتصادی ۵/۱ درصدی در انتظار اقتصاد ایران در سال ۹۳ ، تحریم تازه اروپا علیه تجار ایرانی ، افت ۶ درصدی تولید در سال ۹۱ و۳ درصدی در سال ۹۲ ، افزایش مبادلات ایران و ترکیه ، امضای قرارداد خدمات در شرکت نفت تا اطلاع ثانوی ممنوع شد…
در فاصله چند روز پیش از آغاز کار تدوین سند نهایی توافق اتمی مابین ایران و گروه ۵+۱ ( در عمل آمریکا)، موضوع ابعاد نظامی فعالیتهای اتمی ایران، همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است. پرهیز برنامه ریزی شده از این مانع و یا عبور موفق از آن، دو راه ممکن برای رسیدن به توافق نهایی، و شکست در عبور از مانع، معادل شکست مذاکرات کنونی در دست یافتن به توافق جامع اتمی با ایران است.
برای دولت روحانی طرح ابعاد نظامی فعالیتهای اتمی ایران، به دلیل حساسیت های خاص داخلی، و اهمیت خارجی آن، دشوار ترین بخش از گفتگوهای رسمی و مستقیم با گروه ۵+۱ بشمار میرود. بدون همدلی و همراهی نظامیان ایران، عبور موفق از این مانع طی مذاکرات حساس و سرنوشت ساز چند هفته آینده، بسیار دشوار و تا حدودی نا ممکن خواهد بود.
در نگاه نظامیان، و اصولگرایان درون حاکمیت اسلامی، که تاکنون از آشکار ساختن مخالفتهای جدی خود با «سازش اتمی» پرهیز نکرده اند، ایستادگی در این سنگر، آخرین بخت ممکن آنها برای خارج ساختن مذاکرات از مسیر تعیین شده، و پیشگیری از نهایی شدن توافق موقت ژنو است.
در حال حاضر کمترین نشانه ای حاکی از رسیدن به اجماع در درون حاکمیت و یا حصول توافق قطعی پیرامون محتوای سند نهایی سازش اتمی با آمریکا مابین نظامیان و دولت، که طرف مذاکره با گروه ۵+۱ است، در دست نیست. انتظار نباید داشت تا پیش از مداخله مستقیم علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی، در این آرایش کمترین تغییری صورت گیرد.