بایگانی/آرشیو برچسب ها : داغ

آنچه دکتر صادق زیبا کلام ، با شجاعت و درایت همیشه اش درباره حادثه دردناک و خونین منی ، عنوان کرده است بدون تردید یکی از بهترین نوشته های او در سالهای اخیر است. نوشته ای که به پیام خطرناک تبلیغاتی می پردازد که از نخستین ساعات پس از حادثه خوین، علیه سعودیها و در نهایت عربها ،آغاز شده و با شدت هرچه تمامتر ادامه دارد. من در این نوشته نه قصد تبرئه اداره کنندگان شؤون حج را دارم ونه پایمال کردن خون شهدا را ، که جمع کثیری از آنها هموطنان بیگناه من بوده اند. بلکه قصد من آشکارکردن حقیقتی تلخ است که ادامه یافتن عمر نظام حاکم بر ایران ، هرروز برابعاد آن میافزاید .

پیش از حادثه منی ، مشاهده حاشیه هائی از مسابقه فوتبال بین دوتیم ایرانی و سعودی در تهران مرا در اندیشه نوشتن این مقاله برده بود . در مسابقه ، نوحه خوانی ، از پهلوی شکسته فاطمه زهرا میگفت و جماعتی اشک میریختند و به خلیفه دوم ناسزا میگفتند ، بعضی ترقه و نارنجک بر سر بازیکنان مهمان میریختند و عده ای نیز از موش و سوسمارخوری آنها یاد میکردند . نگاهی حتی سرسری بر نوشته های شماری از سایتهای وابسته به تشکیلات رهبری و سپاه و امنیت خانه مبارکه پس از حادثه مکه آشکار میکند که رژیم در تبلیغاتی هدایت شده ، برآن است تا با سیاسی کردن حادثه منی انتقام شکست خود را در یمن و بحرین ، با هدایت خشم عمومی به سوی عربستان و عربها ، بگیرد . آنهم رژیمی که نه تنها برای شهروندان خود ارزشی قائل نیست بلکه ناکارآمدی و فسادش در حمایت از حقوق شهروندانش بارها و بارها ثابت شده است به گفته محمد هاشمی برادر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام که نه وابسته به اپوزیسیون است و نه در خارج ایران زندگی میکند هشت میلی متر باران در تهران تعدادی کشته به همراه دارد و نمیشود از تهران بدون دانستن واقعیتها در باره حادثه منی قضاوت کرد ( نقل به مضمون ) .

رژیم گذشته ایران و سیاستمدارانی که دربینشان پان ایرانیستهای آرزومند برپائی ایران بزرگ تاریخی هم بودند ، هرگز ضد عرب نبود . با عبدالناصر و بعث و قوم گرایان عرب دشمن بود و این دشمنی را پنهان نمیکرد اما هرگز ، عربها را به عنوان یک قوم تحقیر نمیکرد بلکه برعکس میکوشید همسایگان حاشیه خلیج فارس و شمال افریقا را جذب و تحبیب کند . در کنار مصالح سیاسی و استراتژیک ایران که بالمآل سیاست نزدیکی با همسایگان عرب را ضروری کرده بود وجود ملیونها هموطن عرب ایرانی ( ونه عرب زبان چنانکه بعضی این روزها مدعی میشوند ) به عنوان شهروندان کشور ما ، عامل دیگری بود که دولتهای پیش از برپائی جمهوری ولایت فقیه را ، به تفاهم و گاه تحبیب عربها و نه تحقیر و دشمن تراشی ، وامیداشت .

رهبر رژیم إیران به هیچ روی بیشتر از رضاشاه عاشق ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی و زبان ملی ما فارسی ، نیست . رضاشاه عربی نمیدانست ، از بیگانه متنفربود ، به تاریخ ایران پیش از ظهور اسلام سخت دلبسته بود با اینهمه حتی یک عبارت در ضدیت با عربها و دیگر اقوام ایرانی از او به جا نمانده است . أقای خامنه ای عربی میداند .پیش از انقلاب دشمنان شاه و ایران چون قذافی را ستایش میکرد ( در این زمینه و دلبستگی به عبدالناصر – که خود من نیز دلبسته اش بودم چون اورا مصدق دیگری میدانستم – از زبان خود ایشان و در جمع خاص و عام بسیار شنیده ام ) وقتی خطبه میخواند حتما بخشی را به زبان عربی ادا میکند . سالانه صدها ملیون دلار از کیسه ملت ایران خرج عربهای لبنان و فلسطین و عراق و سوریه و بحرین میکند . جوانان ایران را برای دفاع از یک رژیم بعثی که ادبیاتش ضد ایرانی است و خلیج همیشه فارس را عربی و سه جزیره تا ابد ایرانی را عربی و اماراتی میداند ، به مسلخ حلب و زبدانی و دمشق میفرستد اما همزمان ، ضدیت و دشمنی با عرب سنی را سرلوحه تبلیغات خود قرار داده است . تکلیف علمای جیره خوار ولی فقیه در قم هم معلوم است که هنوز شیپور رهبری به صدا در نیامده ، برای رقص صف کشیده اند .

بیشتر بخوانید »

نگاهی به مباحث طرح شده پیرامون یک برنامه ی طنز

کار به روزنامه های خارجی هم کشید و العربیه هم گزارشی از این ماجرا را برای خواننده‌هایش تهیه کرد. اتفاق با سرعت بسیاری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد و با تکثر فراوان میان مردم گوش به گوش چرخید. تا بسیاری به چشم ببینند که حوادث مربوط به جنبش سبز همچنان در لایه های زیرین جامعه زنده است و نومیدی حاصل از آن سرکوب همچنان چون آتشی زیر خاکستر در یاد جامعه باقی مانده.

این بار داستان به یک رای گیری در دنیای مجازی مربوط می شد و حکایت برنامه ی پر بیننده ای که در ماه‌های اخیر نگاه‌های بسیاری را به شبکه‌ی تلویزیونی نسیم معطوف کرده. این بار در برنامه ی خندوانه ابتکاری جالب به میان آمده بود و بنا بود تا برترین کمدین ایران با رای مردم انتخاب شود. در این میان و در میان رقابت های دو به دوی فراوان، میدان مسابقه به امیرمهدی ژوله و امین حیایی رسیده بود که از قضا هر کدام در حوادث بعد از انتخابات ۸۸ با خاطراتی متفاوت در یاد جامعه باقی مانده بودند؛ امین حیایی با پشت کردن به مردم و خواست عمومی جامعه و حضور در فیلم حکومتی قلاده های طلا و در مقابل امیر مهدی ژوله که در حلقه ی نزدیکان موسوی به شمار می رفت و همراهی فراوانی با چهره‌های اصلاح طلب داشت. همین موضوع از یک سو و روح ” انتخابات ” از سویی دیگر هم کافی بودند تا خاطرات گذشته دیگر بار زنده شود و برنامه ای که با شعار دوری از سیاست به روی آنتن می رفت، حال و هوایی بگیرد کاملا سیاسی.

در این میان برخی از چهره های مشهور دنیای مجازی هم دست به قلم شده و گزارش هایی داغ از حال و هوای ایران ارائه کردند. از همین جمله است؛ ” آیدین سیار سریع ” طنز نویس ایرانی که با نگارش مطلبی طنزگونه از ایران جوزده‌ی انتخاباتی حکایت کرده:

” تب و تاب مردم برای رای دادن به ژوله و حیایی در مسابقه استندآپ کمدی خندوانه واقعا دیدنی بود. این که مردم به طنز و کمدی اهمیت میدن جای خوشحالی داره ولی بعضی ها هم دیگه خیلی اهمیت می دادن. اصولا یکی از باگ های ما ایرانی ها اینه که شوخی و سرگرمی رو جدی می گیریم و جدی رو شوخی. مثلا ما بچه بودیم توی پیک نیک که گاهی گل کوچیک بازی می کردیم دایی مون جوری روی پای ما تکل می رفت که خود جنارو گاتوزو می اومد می گفت آقا طوری نشده که، بازیه، جدی نگیر. بعد از مسابقه استندآپ حیایی و ژوله هم همچین اتفاقی افتاد. می نشستیم توی ماشین استارت که می زدیم مثل این فیلم های ترسناک یکی از پشت می اومد می گفت به ژوله رای بده. می آمدیم بخوابیم، یهو یکی سرش رو از زیر لحاف می آورد بیرون می گفت برادر! فقط حیایی. توی هواپیما از شیشه به بیرون نگاه می کردیم یه سری معلق تو هوا می گفتن ژوله ژوله، یه بار هم توی خیابون یکی چاقو به دست نیم ساعت دنبالم دوید آخر تو یه کوچه بن بست گیرم انداخت گفتم چی میخوای از جون من؟ گفت داداش اگه زحمتی نیست یه رای به امین حیایی بده، دمت گرم. خلاصه مصیبت داشتیم تو این یکی دو روز. بحث سیاسی هم که حسابی داغ بود. تو همین مدت کوتاه کلی خائن و وطن فروش پیدا شد. یه سری هم واقعا فکر می کردن اگه امین حیایی رای بیاره احمدی نژاد بر می گرده، اگه ژوله رای بیاره الکسیس سانچز میاد تو رسانه ملی برامون روپایی می زنه و اگه بچه های خوبی باشیم استپ سینه هم می کنه. یه سری هم در روزهای اخیر به استناد رای به ژوله تونستن پناهندگی بگیرن که واقعا دست مریزاد میگیم به این عزیزان، گویا تو مصاحبه های استخدامی هم سوال «در مسابقه کمدین خندوانه به کدام گزینه رای دادید؟» اضافه شده، میگن هر کی بگه ژوله رد می کنن. دانشمندان تا این لحظه هنوز موفق به درمان بیماری اختلال «دوقطبی» در بسیاری از ما نشده اند. با این حال تلاش ها ادامه دارد … ”

محمود فرجامی، طنز پژوه هم از منظری دیگر به طنز ژوله پرداخته و بنا به دلایلی که برگزیده، این طنز را یک استند آپ کمدی کامل و درست معرفی کرده:
” این اجرای امیرمهدی ژوله به نظرم یک نقطه عطف در استندآپ کمدی ایرانی است. چرا؟ چون خیلی بامزه است یا ژوله خیلی کمدین خوبی است؟ نه؛ مساله فراتر از این حرفهاست. او دقیقا ماهیت استندآپ کمدی را ارائه می‌کند: خندیدن به خود. و در این خودخنده‌زنی نه چیزهایی مثل لهجه یا قومیت یا ملیت، که بیماری خودش و جمعِ حاضر را به طنز می‌کشد. پیش از هرچیز او با شجاعت تمام بیماری پنهانش را در برنامه‌ای پرمخاطب اعلام می‌کند و به استقبال عوارض ناراحت‌کننده‌ی آن (به‌ویژه دلسوزی‌های پیچیده در لفاف تحسین که هر معلول یا بیماری که بیماری‌اش قابل علاج قطعی نیست از آن گریزان است) می‌رود. و در مرحله‌ای بالاتر آن را و خود را به خنده می‌گیرد، خنده‌ای که در جامعه و فرهنگ ما همیشه وقتی “علیه او” است مورد قبول و تحسین است؛ جامعه و فرهنگی که در آن کسی که خودخنده‌زنی می‌کند را لوده و دلقک می‌دانند.
امیرمهدی ژوله با این اجرای تحسین‌برانگیز (و از نظر من تاریخی)اش فرهنگ ما در زمینه طنز و شوخ‌طبعی را یک گام بزرگ جلو می‌برد: به خودت بخند و با اعتماد به‌نفس بگذار دیگران به تو و حتی درد تو (البته سرخوشانه و با همدردی نه با تحقیر) بخندند…
زنده باد او و البته آفرین بر رامبد جوان که نه فقط جا برای اجرای استندآپ کمدی را در برنامه‌اش باز کرده بلکه با قهقهه‌های بلند و بجایش نشان داده است که بخوبی از اهمیت رابطه‌ی دوطرفه اجراکننده-مخاطب در استندآپ کمدی آگاه است ”
سهند ایرانمهر ، روزنامه نگار، هم پلی زده میان حوادث خندوانه و روزگار پر حادثه‌ی خندوانه:
دیشب جایی مهمون بودم، ملت که عمدتا اولین بار بود اسم خندوانه رو می شنیدن، همه موبایل بدست؛ نگران دست بردن تو آرای ژوله و “یاحسین میرحسین” گویان به بقیه خبر می دادن که یالله زود باشید به ژوله رای بدین، یکی دو تا اصولگرا هم تو جمع داشتیم که از هنر بی بدیل حیایی و تعهد هنریش می گفتن، این وسط یکی -راست یا دروغشو نمی دونم- گفت تو یه لینک تلگرامی خونده که سرور رو قطع کردن و آرای ژوله ثبت نمیشه(!)، اون یکی گفت تو آرا دست بردن، یکی گفت هر کی به حیایی رای بده بهش شارژ می دن، خبر یادداشت ابطحی هم به ماجرا اضافه شد، تسنیم تلویحا جواب ابطحی رو داد، جوک هایی که میزان آرای ژوله و حیایی و محسن رضایی و کروبی رو اعلام می کردن می اومد و انذاز می داد امشب نخوابید، یه پیرمردی هم تو مهمونی دیشبمون بود که هی تکرار می کرد:” اون وخ به اینا میشه انتخابات رو سپرد؟!”، و خلاصه وضعیتی که من یقین کردم فردا صبح ژوله تو حصره و مابقی ابنای ملت یا تو خیابون یا تو کهریزک. صبح که اخبار رو مرور می کردم دیدم بازار فحاشی دو طرف داغ شده و ژوله هم علیه این افراد موضع گرفته و فارس فیلم اجرای حیایی رو با آب و تاب زده و اون یکی سایت سبز عکس ژوله و خاتمی در کنار هم و دوباره نظام دو قطبی در فیس برقرار.
الان، میشه باز هم در مورد خلقیات ما ایرانی ها حرف زد، میشه قیافه دانای مطلق رو گرفت و ،،،و،،،،و اما :” حضرت مستطاب حاکمیت! به عنوان یک شهروند که دلم می خواد در این منطقه بی ثبات و مشوش خاورمیانه ثباتت حفظ شه و بخاطر آینده این مملکت پایه های مردمی ات تقویت، اوصیکم به اینکه فکری کنی برای این، به قول حافظ:” شراب خانگی ترس محتسب خوردهِ سال٨٨”و اگر نمی تونی فکر کنی لااقل بگو این سیاست حصر و تخریب وشلنگ و تخته و قپون و فتنه و ممنوعیت عکس و ،،،، رو بذارن کنار چون این عقده فروخورده که دامنه اش تا نظر سنجی فلان برنامه نود یا رقابت بین دو تا کمدین کشیده می شه با هیچکدوم از مولفه های امنیت و ثبات نمی خونه و یه حفره امنیتی تمام عیار تلقی می شه که ممکنه یه جایی مثل یه دمل چرکی سر بازکنه و این اتفاق در این منطقه سن و ملخ و داعش زده که بعد هشت سال، تازه داریم ، خودمون رو پیدا می کنیم، اصلا خوب نیست.
جلال سمیعی ، روزنامه نگار و طنز نویس هم خندوانه را به سیاست های تازه ی صدا سیما مرتبط کرده و در این باب این طور نوشته:
” تغییرات دوران جدید ریاست آقای سرافراز بر صداوسیما کم‌کم دارد آشکار می‌شود؛
۱. از یک سو برنامه‌هایی با رویکرد شادی‌آفرینی و طنز بی‌خطر و بی‌انتقاد به سیاست و جامعه، مثل «خندوانه» و «قندپهلو» دارند با موفقیت بال و پر می‌گیرند. سال‌ها به این فکر می‌کردم که اگر صداوسیما شبکه‌ای برای طنز و شادی در صدا یا سیما راه بیاندازد، با این همه ایام عزا چه خواهد کرد… اما با همه‌ی عقیم بودن‌های بسیاری از برنامه‌‌های شبکه‌ی صبا در رادیو و نسیم در تلویزیون، خندوانه دارد یک‌تنه بار همه را انصافا خوب به دوش می‌کشد. جای موسیقی و شادی آن‌قدر در رسانه‌های ما خالی‌ست که خندوانه اگر ضعیف هم بود، یکه‌تاز بود. شادی و سرگرمی حق جامعه است و ارزش‌گذاری خنده، چندان معنا ندارد.
۲. از سوی دیگر، این رویکرد یعنی تحقق آرمان همیشگی مدیران صداوسیما؛ طنز انتقادی در رادیو و تلویزیون کم‌کم دارد محو می‌شود؛ معاونت سیاسی که خودش اصلی‌ترین منتقد (و بیشتر!) در برابر برنامه‌های طنزآمیز بود، مدل‌هایی از «صرفا جهت اطلاع» و «حساس نشو» را در بخش‌های خبری رواج می‌دهد؛ مدل‌هایی که آفت صراحت و هجو و بی‌نمک بودن تعریف ذاتی‌شان است و نهایتا با مونتاژ دیالوگی طنزآمیز از یک سریال کمیک، اوج خلاقیت‌شان را به رخ مخاطب می‌کشند.
۳. شاید حمایت از دولت مهم‌ترین استدلال سازمان صداوسیما در این رویکرد تازه باشد؛ اما دو اتفاق مهم ثمره‌ی این رویکرد خواهد بود؛ اتفاق اول این که نسلی از طنز رادیو-تلویزیونی که در رادیو جوان و بعد تلویزیون با انتقاد به راه افتاد و مخاطبانی که آن را حرف و زبان‌شان می‌پنداشتند، پای‌ش می‌ایستادند…‌ این نسل دارد منقرض می‌شود. اتفاق دوم این است که فضای خالی انتقاد را رسانه‌های رقیب پر خواهند کرد؛ اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای.
آیا صداوسیما ترجیح خواهد داد در میدان‌های مین قبلاخنثی‌شده ادامه‌ی مسیر بدهد؟

ابراهیم نبوی، طنز نویس مطبوعاتی ایران هم دیگر از طرفداران خندوانه بوده که محبوبیت این برنامه ار با برنامه ی کسل کننده ی مذهبی مقایسه کرده و این طور نتیجه گرفته که بودجه های کلان حکومتی در جلب مخاطب عام برای برنامه ای دخواه حکومت ناکام بوده اند :

” این گانگام استایل که موجش مثل توفان آمد و مثل نسیم رفت، جهانگیر شده بود، هر کشوری برای خودش یک نوع گانگام استایل درست کرده بود. یکی هم پرشین استایل بود، بالاخره در هر جای دنیا هر چیزی به یک شکل اتفاق می افتد. آقای احمد خاتمی، با شدت و حدت، با خشم و هیاهو و ویلیام فاکنر، با چشمانی ورقلنبیده در طول تاریخ و عرض جغرافیای جمعه های تهران، گفته که : « آنتن های ماهواره ای جهنمی است» و بعدش هم اضافه کرده که « آنتن های ماهواره می خواهند سبک زندگی مردم را تغییر دهند.» هر کسی چنین جمله ای را بخواند، فکر می کند که الآن تمام استکبار جهانی با سه تا ناو جنگی که توی هرکدامش ده میلیون بشقاب ماهواره و ریسیور و بقیه عناصر مزدور استکباری است، دارد حمله می کند به ام القرای اسلام و احتمال این خطر وجود دارد که تا هفته بعد تعدادی ماهواره به تهران وارد شود.
انگار نه انگار که از ۲۵ سال قبل ماهواره در ایران وجود دارد و هفتاد درصد مردم از آن استفاده می کنند، تازه آقای احمد خاتمی یادش افتاده که ماهواره ها از صهیونیسم هم خطرناک ترند، اصلا خطرناک و جهنمی باشد، اصلا بخواهند سبک زندگی ایرانیان را تغییر بدهند، بعد از ۲۵ سال حالا وقت گفتن این حرف است؟ فرض کنیم حرف آقای احمد خاتمی درست باشد و ماهواره سبک زندگی ایرانیان را تغییر بدهد، اگر این فرض درست باشد، پس در این ۲۵ سال این اتفاق افتاده است. اگر هم تا حالا با وجود سابقه ۲۵ ساله ماهواره در ایران، سبک زندگی ایرانیان تغییر نکرده و تازه می خواهد تغییر کند، پس ماهواره نمی تواند سبک زندگی را تغییر دهد.
در سال ۱۳۶۲ قیمت یک دستگاه ویدئوی بتاماکس صد هزار تومان بود و قیمت یک قرآن نفیس دویست تومان، ده سال بعدش قیمت ویدئوی بتاماکس شده بود ۲۵ هزار تومان و قیمت یک جلد قرآن شده بود هزار تومان. یعنی کلا هر چیزی را که دولت با آن مخالف باشد، قیمتش ثابت می ماند و هر چیزی که توسط دولت مورد حمایت قرار بگیرد، یا قیمتش ده برابر می شود یا بکلی از میان می رود.
از اینها گذشته، چطوری است که ماهواره ها می توانند سبک زندگی امت شهیدپرور را تغییر بدهند، ولی ده تا شبکه ۲۴ ساعته تلویزیونی جمهوری اسلامی ۳۷ سال است که نمی تواند روی مردم ایران تاثیر بگذارد؟ چطوری است که شصت تا شبکه ماهواره ای درپیتی لس آنجلس که بودجه شصت تا شبکه روی هم در یک سال به اندازه بودجه یک هفته صدا و سیمای جمهوری اسلامی نمی شود، می توانند سبک زندگی ملت ایران را تغییر بدهند، ولی تلویزیون جمهوری اسلامی که تعداد کارکنانش ده برابر کل تلویزیون های فارسی زبان است، نمی تواند سبک زندگی امت مسلمان را حفظ کند؟
چطوری می شود که یک جناب خان سروکله اش توی برنامه بامزه خندوانه پیدا می شود و در عرض دو ماه تبدیل به قهرمان ملی می شود و از کیم کارداشیان و پاریس هیلتون معروف تر می شود، ولی آقای قرائتی ۳۷ سال در تلویزیون جمهوری اسلامی درس هایی از قرآن می دهد، و همه مردم برنامه اش را به عنوان استندآپ کمدی نگاه می کنند. و بعید می دانم تعداد بینندگان برنامه قرائتی از سی سال قبل تا امروز یک پنجم نشده باشد، حتما کمتر از این هم شده است. یعنی بعد از ۳۷ سال رفتار بی نتیجه آدم کارش را همین جوری ادامه بدهد همین می شود، یک نقی معمولی این همه توی زندگی مردم تاثیر می گذارد، ولی این همه برنامه های خبری و سیاسی هیچ اثری در مردم نمی کند. بابا جمعش کن، یه جای دیگه پهنش کن. ”
عاقبت و مثال تمامی برنامه های موفق؛ پای تهمت و افترا و یا نگاه‌های جنون آمیز و وهم‌آلود هم به میان بوده، از همین جبهه، مصطفی کریمی، روزنامه نگار، رامبد جوان را ” ابن الوقت ” خوانده و درباره‌ی کار او این طور گفته:
یعنی زنده می مونیم و می بینم که ابن الوقت بزرگ، رامبد جوان رفیق صمیمی آقای حدادیان مداح چماق به دست اهل بیت که به ایشون هر چند شب یه بار زنگ می زنه، و یار غار رئیس شرکت بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه که از ایشون هم ۵۰۰ میلیون به بهونه فرهنگ سازی مترو گرفته، و دوست اتفاقی حداد جان عادل، و بازیچه پشت پرده جریان اصولگرا برای دعوت چند تا در میون کاندیداهای اصولگرا و پایداری چی به برنامه اش، و غلام حلقه به گوش رئیس صدا و سیما برای دعوت از سگ های طلایی مانند امین حیایی، از الهام چرخنده هم برای شرکت تو برنامه اش دعوت کنه؟

دوزخ در لندن

“بی در” یا “در اتاق” عنوان نمایشنامه ای از “ژان پل سارتر” فیلسوف و نویسنده‌ی بزگ فرانسوی‌ست که در حال و هوای روزهای آخر جنگ دوم جهانی و به سال ۱۹۴۴ به نگارش در آمده. در زمانه‌ای که بشر از پس زیستن سالیان دشوار پیاپی لختی آرامش داشته برای اندیشیدن و به اخلاق و مفاهیم اجتماعی تازه اندیشه کردن.

این نمایش که در فارسی با عنوان “دوزخ” ترجمه شده و با تجربه‌ی ترجمه‌های مکرر به بازار کتاب آمده، عصر روز جمعه بیست و ششم سپتامبر در سالن “بول تیاتر” لندن به روی صحنه رفت و تنی چند از علاقه مندان تئاتر را در سالن کوچکی در شمال لندن به زیر یک سقف گرد هم آورد.

این نمایش کوتاه یک پرده ای همان گونه که از عنوانش بر می آید قصه‌ی مواجهه‌ی آدمی با عذابی بی آخر است. عذابی آمده از کردار انسان ها بر روی زمین که به نوبه‌ی خود بسیار جالب توجه است و انگیزاننده‌ی فکر. همین موضوع که بشر (آن هم از نوع روشنفکر فرانسوی اش) در هفتاد و پنج سال پیش چه اموری را نکوهیده می‌انگاشته و مستلزم عذاب (روانی)، خود می تواند نخستین نکته‌ی جالب توجه برای تعقیب این نمایش باشد.

این نمایش که از سه شخصیت اصلی به عنوان حاضرین در اتاق بی در و یک شخصیت فرعی به عنوان مسئول دوزخ بهره مند است بیشتر از همه بر پایه‌ی دیالوگ های میان آن سه فرد پیش می‌رود که هر یک درکی از “حق اجتماعی”؛ “مرگ” ؛ “عشق” و البته که شیوه‌ی مواجهه با “زمانی بی انتها ” دارند.

این اجتماع سه نفری که از یک مرد و دو زن تشکیل شده اند؛ هر یک به روایت خودشان به خاطر گناهی به این عذاب گرفتار شده اند که در این میان خیانت های جنسی زن و شوهر به دو گونه‌ی متفاوت مشکل دو تن از ایشان است و نفر سوم هم به خاطر نپذیرفتن فرزند ناخواسته‌ی زنا زاده اش، به این دوزخ گرفتار آمده.

این طور که پیداست جامعه‌ی فرانسه که در دهه های شصت و هفتاد به عنوان پرچم‌دار آزادی‌های جنسی و نهادینه کردن اندیشه‌ی تمامیت حق هر انسان بر جان و تن خویش، نقشی برجسته در القای مفاهیم تازه به ذهن مردمان دنیا بازی کرد، خود در سالهای قبل تر درگیر چنین مسائلی بوده و این قبیل اعمال حتی اگر مستوجب سرزنش نمی‌بوده اند، لااقل مسائلی برای بحث کردن شمرده می شدند و نه اموری به اصطلاح جاافتاده و حل شده.

دیگر از نکات جالب توجه البته گنجاندن بسیاری از مسائل فکری اگزیستانسیالیسم در این نمایش است که بعدها به عنوان فلسفه‌ای فراگیر در میان روشنفکران غربی متداول شد. فلسفه ای که در کلی ترین حالت گفت، سعی در پرستش “بودن” دارد و تلاش می کند تا دنیا را بر پایه‌ی اصالت “حضور” معنا کند. علاوه براخلاق اجتماعی و مباحثی همچون احترام به حق و حقوق دیگران؛ مفاهیمی همچون “زمان” و “هستی” نیز به وفور و از قول آدمک های نمایشنامه تعریف شدند.

در اجرای جمعه شب اما “رضا بهرنگ” جای آقای گارسین بازی می کرد که یک روزنامه نویس مبلغ صلح بود، اما به روایت خودش در زندگی “آن بیرون” بارها و بارها همسرش را عذاب داده بود و حتی با آوردن معشوقش به داخل ساختمانی واحد، می گذاشته تا صدای خنده و شادی و عشق‌بازی آنها مستقیما به گوش همسرش برسد.

“اینس سرانو” با بازی سودابه فرخ نیا، ( که کارگردانی نمایش را هم به همراه داشت) دومین شخصیت حاضر در نمایش بود. زنی که به روایت خودش یک فرد از طبقه‌ی شریف کارگر بوده و سالها در اداره پست خدمت می کرده. این زن به واسطه‌ی علایق همجنسگرایانه اش عذاب وجدان داشت و پیش تر از همه دنیا را به هیات شکنجه ای مدام می دید که قبل‌تر از هر امری به شکنجه گر حاجت دارد.

سرآخر “استله ریگات” که فقیرزاده‌ی آمده از طبقات بسیار فرودستی بود که برای رهایی از فقر همسر مردی شده بود که سالها از خودش بزرگتر بود. عذاب ذهنی استله؛ از رها کردن فرزندش می آمد. فرزندی زنا زاده که او را از زندگی مرفه و آرامش دور می کرد و او چنین نمی خواست. خانم “ناهید نعیمی” رل استله رابازی می کرد.

دیگر از نکات جالب توجه باب این اجرا که از مسائلی همیشگی در تئاترهای خارج از کشور است؛ کمبود امکانات و نمایش بالجبر بسیار ساده ی صحنه است که باعث می شود تا یک نمایش سبک و سیاقی شبیه به ” نمایشنامه خوانی” پیدا کند و زحمت بسیار زیاد بازیگران در حفظ کردن دیالوگ های سخت و طولانی و بازی های به نسبت خوبشان را بی اجر بگذارد.

عاقبت، ذکر این نکته هم جالب توجه می نماید که این نمایش با همراهی برخی از چهره های فرهنگی و ادبی لندن مواجه شده بود و از جمله موفق شده بود تا آقای “رکن الدین خسروی” از بنیان گذاران تئاتر مدرن ایران را هم به سالن نمایش بکشاند و از این حیث فضایی نوستالژیک و تئاتری را رقم بزند.

در اقتصاد مدرن پایه واساس تصمیم گیریها برآمار گذارده شده است. در جوامع پیشرفته اتخاذ تصمیمات اقتصادی به ویژه در سطح ساختاری، بدون بررسیهای آماری تقریبا غیر ممکن است. از اینرو گزارشات و بررسیهای آماری و روش مقایسه آماری نقش بسیار پراهمیتی را در برنامه ریزیهای اقتصادی ایفا میکنند. با این تعریف اگر بخواهیم به وضعیت اقتصادی کشور درحال حاضر به پردازیم و براساس آن روند اقتصاد کشور در سال آینده و سالهای پس از آنرا که انتظار میرود با به اجرا گذاردن توافقنامه ژنو بین حکومت اسلامی و کشورهای ۱ + ۵ دستخوش تحولات جدی گردد را بررسی کرده و به تصویر کشیم، میبایستی حتما به بررسیهای آماری روی آوریم . تنها از طریق تجزیه و تحلیل های آماری وضع موجود است که میتوان به نقاط قوت و ضعف اقتصاد کشور پی برد و آنرا شناسایی کرده، سپس به دنبال راه حلها رفت و برنامه ریزی اقتصادی برای آینده ای را ممکن ساخت.

آنچه که تاکنون از زبان مسئولین و بسیاری ازکارشناسان وابسته به حکومت اسلامی شنیده شده و میشود، ابراز امیدواری و پیش‏بینی های خوشبینانه نسبت به بهبود وضعیت اقتصادی کشور پس از خاتمه تحریم‌ها است که بشارت میدهند. آنها نه تنها انتظار دارند، بلکه به شدت بر این باورند که با رفع تحریم‌ها، شوک مثبتی به اقتصاد کشور وارد میشود. امیدواریهای این مسئولین حکومتی و کارشناسان وابسته نسبت به این شوک تا آن حد است که حتا در بعضی موارد آمارهای پیشرفت راهم تعیین کرده اند. یک نمونه آن در مورد صنعت نفت کشور است که گفته میشود، سرمایه های خارجی به سوی این صنعت سرازیر خواهد شد و تولید نفت ظرف کمتر از یک سال تا حدود یک‌میلیون بشکه در روز افزایش یافته و بدینوسیله سالانه رقمی بین ۱۵ تا ۲۰ میلیارد دلار بر درآمد ارزی کشور افزوده میشود.
همچنین است در مورد ذخیره ارزی در بانک های خارج ازکشورکه رقم آن بین ۳۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلاراعلام شده است. براساس این ذخیره ارزی مجازی که صحت و سقم آن هیچگاه ثابت نشده و در پرده ابهام باقی مانده، برنامه ریزیها شده، از جمله اینکه میگویند، امکان خرید مستقیم و بدون واسطه مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای آسان میگردد، بازار ایران برای سرمایه‌ گذاری داخلی وجذب پولهای سرگردان به سمت فعالیت‌های اقتصادی و تجاری امن‌تر میگردد. سرمایه‌ گذاران خارجی برای فروش کالا، سرمایه‌گذاری در کشور به‌ ویژه در حوزه نفت، گاز، خودرو و پتروشیمی ترغیب میشوند و نهادهای بین‌المللی برای اعطای وام و تسهیلات به حکومت اسلامی علاقمندی بیشتری از خود نشان خواهند داد. این تحرکات گسترده وضعیت اقتصادی کشور را تغییر داده و آنرا بهبود می بخشد، تا آنجا که رشد اقتصادی تا پنج ‌درصد را در سال آینده محقق میسازد.
در این رابطه تنها منبع مورد اعتماد و وسیله سنجش واقعیت ها آمارها هستند که میتوانند اثبات کنند نظر این جماعت تا چه حد به واقعیت نزدیک است. متاسفانه حکومت اسلامی برای سرپوش گذاردن بر اعمال خلاف خود که سر به بی نهایت زده است، در اولین گام به تحریف های آماری پرداخت و آنرا آنگونه که دلخواهش است دست کاری کرده و میکند، بطوریکه در هیچ موردی نمیتوان به آمارهای موجود تکیه کرد. معهذا از درون همین آمار مخدوش و دستکاری شده حکومتی و همچنین به کمک آمارهای بین المللی میتوان به واقعیت هایی دست یافت که نشان از وخامت اوضاع اقتصادی کشور میدهد، وخامتی که با وعده و وعیدها و امیدواریهای کاذب حکومت قابل پوشش نیست.
آمارهای ارائه شده توسط دستگاه آمارگیری حکومت اسلامی نشان میدهند که متوسط رشد اقتصادی در حکومت اسلامی همواره زیر چهار در صد بوده. نرخ تورم همیشه دورقمی و در سالهایی هم حتا بالای ۴۰% تجربه شده است. متوسط نرخ بیکاری ۱۰% بوده، رشد سرمایه روند بسیار کندی داشته، تا آنجا که در سال ۱۳۹۱ به منفی ۲۲% رسید، نرخ بهره وری تولید بسیار پایین و در سالهای ۹۳ – ۱۳۹۰ با متوسط ۴% مواجه بوده است. این آمار دستکاری شده که ارقام واقعی آن بسیار پایین تر وغم انگیز ترهم خواهد بود در باره جامعه ای است که به لحاط منابع طبیعی و نیروی انسانی در منطقه سرآمد بوده و در طول حکمروایی ۳۷ ساله اسلامی از یک درآمد نفتی یک هزار میلیارد دلاری هم بهره برده است.
این پس رفت شدید اقتصادی همراه با تاراج منابع مالی توسط حکومتگران اسلامی سبب شده تا مرتبه آماری کشورتقریبا در همه شاخص‌های بین‌المللی توسعه در پایین ترین رده ها قرارگیرد. در این رابطه کافی است به چند مورد زیر اشاره شود: طبق آخرین گزارش‌های سازمانهای جهانی ، رتبه ایران در طی سالها، در رونق اقتصادی ۱۰۷، آزادی اقتصادی ۱۷۳، توسعه انسانی ۷۵، رقابت‌پذیری جهانی ۸۳، سهولت انجام کسب‌وکار ۱۳۰، رقابت‏پذیری صنعتی ۶۷ بوده است.
در پیگیری برای شناخت علل پس رفت و سقوط اقتصادی و ترویج فساد مالی درکشور با سه عامل برخورد میشود که دارای نقش اساسی هستند. عامل اول مالکیت حکومت اسلامی بر بخش اعظم از ثروت ملی وامکانات اقتصادی کشور است ، عامل دوم بسته بودن اقتصاد است که از عامل اول سرچشمه میگیرد و بالاخره درآمد نفت میباشد که به صورت غیر قابل کنترل در اختیار حکومتگران است. حال در مقابل آن گروه از حکومتگران اسلامی که ظاهرا خواهان اصلاح امور و تغییر وضع موجود، به ویژه به دنبال خروج از بحران اقتصادی و خلع ید از مافیای تجاری هستند، تنها یک راه قرار دارد و آن رعایت اصول و قانونمندیهای نظام اقتصاد آزاد است ، که حکومت اسلامی هم اجبارا بر آن گردن نهاده، میباشد. یعنی حکومت بایستی از خود سلب مالکیت کرده، اقتصاد و تجارت کشور را به بخش خصوصی واقعی و نه بخش خصوصی صوری و دست پرورده واگذار نموده، خود به انجام وظیفه اصلی اش که همانا کنترل و نظارت بر امور است به پردازد. در آنصورت است که با تقویت و سالم سازی نظام مالیاتی میتواند نظم اقتصادی برقرارکرده و عدالت اجتماعی و پیشرفت را توسعه دهد. تنها در چنین فضایی است که حکومت میتواند به رونق کسب‌وکار کمک کرده آنرا بهبود بخشد، محیط تجارت را برای گسترش سرمایه گذاری آماده کند. سطح فن آوری را ارتقا داده و از این طریق افزایش رشد تولید را ممکن سازد.
آقای خامنه ای که خود عامل اصلی در به هم ریختگی اوضاع اقتصادی کشور به شمار میرود و فساد مالی گسترده موجود از بیت او بیرون آمده، اگر واقعا دلسوز ملت و مصمم به اصلاح امور میبود، میتوانست با اختیارات ویژه ای که برای خود قاعل شده و با اهرم “حکم حکومتی” بازگشت دولت به وظیفه اصلی اش را ممکن سازد. ولی متاسفانه وی چنین قصد و نیتی را در ذهن خود نمی پروراند، بلکه بر عگس در صدد تثبیت مدل اقتصادی موجود است و شاهد عینی در این مورد هم ارائه دستور العمل ” اقتصاد مقاومتی” است تا بدینوسیله با انجام یک سری اصلاحات سطحی وضع موجود تثبیت گردد. آقای خامنه ای در سخنرانیهای اقتصادی تبلیغاتی خود صحبت از دستیابی به متوسط رشد سالانه اقتصادی ۸.۳ ‌درصد و رشد بهره‌وری ۲.۵ درصد، تشکیل سرمایه ۱۰.۸% و نرخ بیکاری زیر ۷% و کسب جایگاه اول اقتصادی در منطقه میکند، یعنی ارقامی خیالی که غیر ممکن بودن آن نیاز به کار کارشناسی ندارد و هر شاگرد دبیرستانی هم میتواند تشخیص دهد که هدف از این آماربازیها صرفا ایجاد خط انحرافی ودادن خوراک به دستگاه های تبلیفاتی است.

یک عمر جنگ برای زندگی در صلح

چهل و دو سال از قتل «ویکتور خارا» می گذرد، همان آوازه خوان کولی که آتش صدایش از زاغه های حومه ی سانتیاگو شعله کشید و در نهایت در استادیوم شیلی به خاموشی گرایید، به همین بهانه و به قصد مرور زندگی او نگاهی داشته ایم به مستند «ویکتور خارا: حق حیات در صلح» (El derecho a vivir en paz ) که شرحی بر آثار و نگاهی به زندگی وی است.

«ویکتور خارا: حق حیات در صلح» (El derecho a vivir en paz) محصول سال ۲۰۰۰عنوان مستندی است که آن را «کارمن لوز پاروت» تهیه و کارگردانی کرده است. این کارگردان شیلیایی که ازسالها پیش در مطبوعات و برنامه های مطرح تلویزیونی شیلی همچون «پلازا ایتالیا» مشغول به کار است؛ در این فیلم، تصاویری آرشیوی از اجراهای ویکتورخارا را با گفت و گوها و نقل و قول هایی فراوان در هم آمیخته است تا به روایتی روان، منصفانه و واقعی، از زندگی قهرمان فیلمش برسد.
فیلم روایتی ظریف و ریزبینانه از زندگی ویکتور خارا ارائه می دهد، روایتی که با وجود شمایل اسطوره گونه و مرگ تراژیک این هنرمند مردمی، با دوری جستن از تزریق ارزشهای دورغین، نه تنها به ورطه ی کلیشه و شعار زدگی نمی غلتد که مخاطب را از قضاوت و پیش داوری هم باز می دارد و با تنیدن زمان های مختلف در سطوح متفاوت روایت، او را به اندیشیدن و رها شدن از ایدئولوژی های محدود کننده اش دعوت می کند. تا آنجا که این فیلم که حالا سیزده سالی از زمان ساخت و پخشش عبور کرده است؛ همچنان از حیث صداقت و پرهیز از اغراق های ژورنالیستی در زمره ی بهترین زندگی نگاری هایی محسوب می شود که بر یکی از غریب ترین زندگی های تاریخ معاصر نگاشته شده است.
پاروت که به شکلی خلاقانه، از خود ِ خارا به عنوان راوی زندگی اش بهره گرفته است، می کوشد تا با استفاده ی تمام و کمال از گفت و گوها و به کار گرفتن تصاویر پویا، با نگاهی همه سویه، زندگی این هنرمند پرآوازه را واکاوی کند. نگاهی که بر خلاف نمونه های مشابه، تنها به جهت گیریهای سیاسی خارا محدود نمی ماند و زندگی شخصی و هنری او را هم شامل می شود.

«حق حیات در صلح» از کودکی خارا و تولدش در خانواده ای فقیر و زحمتکش شروع می شود، زمانه ای که ویکتور خارا آن را با خواندن ترانه ی «لوچین کوچولو» آواز می کند تا این طور از رنج و مشقت سالهای کودکی اش سخن بگوید.
روایت فیلم پیش می رود و بیننده با قد کشیدن، بالیدن و پرسه زدن کولی وار خارا همراه می شود. فیلم از ویکتور نوجوان می گوید که در پی از دست دادن مادر سرگشته می شود و درمان حیرانی اش را در تمسک به مذهب جست و جو می کند، اما خیلی زود مسکن روح بیقرارش را در هنر می یابد و راهی دانشکده ی تئاتر سانتیاگو می شود؛ جایی که در مدت زمانی کوتاه پای ویکتور را به عرصه های اجتماعی باز می کند.
این فیلم تصاویر و ویدئوهایی از ویکتور خارا حین بازیگری و کارگردانی تئاتر ارائه می دهد و با نمایش مدارکی مستند، بر موفقیت و پر طرفدار بودن نمایشهای او صحه می گذارد. در این میان با گذر به هر مرحله شاهدان زنده ی او در هر برهه ی زمانی رخ می نمایند و ماجراهایی شنیدنی را نقل می کنند. به عنوان مثال از صدای خوش ویکتور خارا می گویند که با تکخوانی او بر صحنه ی نمایش راهش را به سوی خوانندگی در کافه ی «ویولتا پارا» ، خواننده ی معروف آن دوران شیلی، باز می کند و کمی بعد تر به تحصیل در مدرسه موسیقی فولکلوریک راغبش می کند.
فیلم همچنین با نمایش جزییاتی دلنشین همچون، نمرات بالای او در کارنامه ی دوران مدرسه و یا ازدواجش با «جون خارا» زنی مطلقه وبی پناه، وجه قهرمانانه ی او را جلوه ای زمینی و ملموس می دهد و راه را برای درک درست مخاطبین از این هنرمند، هموار می کند.

جون خارا علاوه بر آنکه دوست و همراه ویکتور خارا بوده، از منظری دیگر هم نقش بسزایی در تاریخ ایفا کرده است؛ او در کشاکش روزهای کودتا و در شرایطی دشوار، آثار هنری همسرش را به جایی امن می رساند تا برای تاریخ به یادگار بمانند. از قضا همین تصاویر و همین صداهای به جا مانده، از جمله نقاط قوت فیلم شده اند؛ چه آن گاه که آوازه خوان در ترانه ی «آماندا» یاد مادرش را زنده می کند و چه وقتی در ترانه ی “خیش” از مشقت کار بر روی زمین حکایت می کند.
پس از عبور از سالهای کودکی و نوجوانی، زمان به سالهای آغازین دهه ی شصت و هنگامه ی نارضایتی های اجتماعی از دولت «مونتالا فری» می رسد. در این دوره و همزمان با فقر کمر شکنِ عده ی بسیاری از کارگران شیلی، ویکتور خارا، ویولتا پارا و تنی چند از پیشکسوتان موسیقی شیلی، جنبش «نغمه ی نو» را بر پا می کنند تا صدای اعتراض طبقه ی زحمتکش و ستمدیده ی جامعه شوند و موسیقی پر جوش و خروششان را به ابزاری برای اعتراض به ظلم و جور حکومت وقت بدل کنند.
خارا در ادامه ی زندگی اش از حزب سوسیالیست «متحد مردم» به رهبری «سالوادور آلنده» سیساتمدار مردمی وقت حمایت می کند و به دعوت « پابلو نرودا » برای رهایی شیلی از فاشیسم و جنگهای داخلی پاسخ مثبت می گوید. در همین زمان است که او در مقام همراهی با برنامه های آلنده در زمینه ی فراهم کردن امکانات آموزشی، بهداشت و مسکن برای مردم عامه ی مردم، کنسرتهای فراوانی برگزار می کند و آرزو و مسلکش را در ترانه ی «مانیفست» این طور سندیت می دهد:
« نه برای تملق آواز می خوانم و نه برای جلب ترحم بیگانه ای
من برای سرزمین کوچک و دوردستم می خوانم
که گرچه باریکه ای بیش نیست؛ اما ژرفایش بی پایان است»
با وجود نگاه دقیق و موشکافانه ی فیلم به تمامی این حوادث، شرح پیروزی آلنده و سه سال استقرار دولتش بسیار گذرا و کوتاه است؛ چنان که بیننده ناگهان به روز کودتای « پینوشه» و بمباران کاخ ریاست جمهوری پرتاب می شود. روزی که ویکتور خارا به همراه ۱۲۰۰۰ نفر دیگر در شرایطی غیر انسانی در استادیوم سانتیاگو محبوس می شوند. در این بخش، کارگردان به سراغ جان به در بردگان آن روز رفته است؛ همان هایی که آخرین ساعات زندگی خارا را در کنارش بوده اند.
در میان این روایات اما هیچ نشانی از آن حکایت شورانگیز و تکان دهنده ی آواز خواندن و گیتار نواختن خارا در استادیوم و لحظات پیش از مرگش وجود ندارد، داستانی که اگر چه می توانست موجب بروزهیجان و جلب ترحم مخاطب شود، اما گویی کارگردان به علت نبود مستندات کافی، از ورود به آن حذر کرده است.
بنا بر روایت فیلم، ویکتور خارا از میان جمعیت جدا و به زیر زمین برده می شود و پس از آن دیگر کسی او را نمی بیند. تا آنکه چند روز بعد همسرش را برای شناسایی پیکرش، به سردخانه می خوانند. در ادامه، فیلم بر شکنجه شدن خارا و شکسته شدن دستهایش پیش از تیرباران تاکید می کند و شرحی از خاکسپاری مخفیانه ی او ارائه می دهد.
فیلم، سرانجام با اجرای ویکتور خارا از ترانه ی «حق حیات در صلح» به پایان می رسد، تا اینطور از تداوم آرمانهای مردی گفته شود که در تمام عمرش دغدغه ای جز دوستی مردمان نداشت و جز گیتارش سلاحی نمی شناخت. مردی که با تلاشش برای دست آزیدن بشر به حق زیستن در صلح، خالق نواهایی شد که از پس گذشت چندین دهه هنوز در هنگامه های سعی عمومی مردمان برای رسیدن به آزادی و صلح، کارگر و شورآفرین اند.

وقتی که هر برگ به زیبایی یک گل می شود

خیزید و خز آرید که هنگام خزانست بادِ خنک از جانب خوارزم وزانست
آن برگِ رَزان بین که بر آن شاخ رَزانست گویی به مــَثـــَل، پیرهنِ رنگرَزانست
( منوچهری دامغانی- در وصف خزان)

اشاره:

آلبر کامو فیلسوف و نویسنده ی شهیر فرانسوی پاییز را بهاری دیگر توصیف کرده. بهاری که در آن هر برگ، مثال یک گل است. نگاه این چنینی به پاییز و همین طور رنگارنگ شدن طبیعت سبب شده که هنرمندان عرصه ی نقاشی هم نگاهی ویژه به این موسم سال داشته باشند. با هم نگاهی می‌کنیم به مشهورترین نقاشی های پاییزی ، نقاشی هایی سراسر اعجاب از این فصل باشکوه. فصلی که به تعبیر ویلیام براینت شاعر آمریکایی: آخرین لبخند زمین قبل از فرورفتن به خواب زمستانی ست.

«پاییز» – جوزپه آرچیمبولدو (۱۵۷۳):

«یک بعد از ظهر پاییزی انگلیسی» – فورد مادوکس براون (۱۸۵۴)

«برگهای پاییزی» – سر جان اورت میلیاس (۱۸۵۶)

«پاییز در ارژانتوی» – کلود مونه (۱۸۷۳)

«پاییز» – جان آتکینسون گریمشاو (۱۸۷۱)

«در پرتو طلایی پاییز» – جان آتکینسون گریمشاو

«حسرتهای پاییزی» – جان آتکینسون گریمشاو

“L’Allée des Alyscamps” – ونسان ون‌گوگ (۱۸۸۸)

«پریان پاییزی» – آرتور راکهام (۱۹۰۶)

«درخت پاییز» – لئو گستل (۱۹۰۹)

بدهی ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت
وزیر مسکن و شهرسازی میگوید: «دولت ٣٠٠هزارمیلیارد تومان بدهی دارد و توان بازپرداخت آنرا نیزدارا نیست.» با احتساب رقم ٣۴٠٠ تومان برای هردلار متوسط بدهی‌های دولت رقمی بالغ بر ٨٨ میلیارد دلار خواهد شد. بسیاری از کارشناسان بدهی عظیم دولت را میراث به جا مانده از دولت یازدهم تلقی می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد وزارت نیرو به تنهایی بیش از ٣٠ هزار میلیارد تومان به پیمانکاران بدهکار است. حجم بدهی وزارت نفت به سازندگان و پیمانکاران داخلی ٣٠‌هزار میلیارد تومان عنوان شده است. بدهی راه و شهرسازی به پیمانکاران نیز حدود پنج هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. این سه وزارتخانه بزرگ‌ترین وزارتخانه‌های بدهکار دولت را تشکیل می‌دهند. به این ترتیب از مجموع ٩۴ هزار میلیارد تومان بدهی دولت به پیمانکاران حدود ٧۵‌هزار میلیارد تومان بدهی سه وزارتخانه به پیمانکاران محسوب می‌شود. مجموع بدهی‌های دولت سبب شده است. بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی نیز به بیش از ٩٠ هزار میلیارد تومان رسیده که ۶۰ هزار میلیارد تومان آن به دولت احمدی نژاد مربوط میشود. بدهی دولت به بانک‌ها در پایان سال ١٣٩٣ در حدود ١٠٠ هزار و ۴٨٠ میلیارد تومان برآورد شده است. بر این اساس بخش مهمی از این رقم عظیم بدهی در دولت احمدی نژاد شکل گرفته است. بدهی دولت به بانک مرکزی در پایان سال ١٣٩٣ برابر با ٢۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. بدهی‌های دولت به بانک مرکزی نیز در دوران دولت نهم و دهم روندی افزایشی را طی کرد. بر اساس این گزارش احمدی‌نژاد در حالی دولت نهم را تحویل گرفت که بدهی دولت به بانک مرکزی در حدود ١١ هزار میلیارد تومان بود اما این رقم در هشت سال به حدود ١٨ هزار میلیارد تومان بالغ شد.

ناگفته هایی از زیان وزیر صنعت و معدن و تجارت
نعمت زاده میگوید که شرایط کشور نسبت به آنچه در ابتدای دولت یازدهم تصور می‌کردیم پیچیده‌تر است. کل اسکناس و صکوک ما در اقتصاد کشور حدود ۴ درصد است .عمده نقدینگی کشور یا در حساب‌های درازمدت یا درحساب جاری است که درصد کمی را به خود اختصاص می‌دهد. بنابراین کل منابع ما اجازه ٨ درصد رشد را نمی‌دهد. درآمد سرانه ما چیزی حدود ۴ هزار دلار است در حالی که کشورهای صنعتی بالای ۴٠ هزار دلار است. بعضی از کشورهای همسایه ما در جنوب کشور بالای ١٠٠ هزار دلار درآمد سرانه دارند. به هرحال در مقایسه اینها با هم قطعا متوجه می‌شویم که نمی‌توانیم با ۴ هزار دلار شبیه ١٠٠ هزار دلار رفتار کنیم. معتقدیم یکی از چالش‌های جدی ما تامین منابع است. باید تا آنجا که ممکن است از داخل، منابع را تامین کنیم اما باید نگاهی هم به بیرون از کشورها و منابع خارجی برای تحقق اهداف‌مان داشته باشیم. ما تا همین چند سال اخیر مجبور بودیم برای کالاهای ایرانی بجای آرم ساخت ایران مارک خارجی بزنیم تا کالاهای خود را به فروش برسانیم ، قطعا وقتی ما با چنین شرایطی صادرات انجام دادیم، انتظار رشد بالایی هم در این بخش نمی‌توانیم داشته باشیم.

واگذاری مشکوک سهام شرکتهای دولتی
بنا برگزارشات ؛ از سال ۸۰ که سازمان خصوصی سازی تشکیل شد تاکنون ۱۳۶۳ هزار و ۸۰۴ میلیارد ریال سهم دولتی به روش های مختلف واگذار شده که ۶۶۶ هزار و ۴۲۱ میلیارد ریال معادل ۴۸.۹ درصد آن از طریق بورس اوراق بهادار، ۵۲۳ هزار و ۴۲۷ میلیارد ریال معادل ۳۸.۴ درصد از طریق مزایده، ۱۶۹ هزار و ۶۳۹ میلیارد ریال معادل ۱۲.۴ درصد از طریق فرابورس و ۴۳۱۸ میلیارد ریال معادل ۰.۳ درصد آن از طریق مذاکراه صورت گرفته است. همچنین از ۶۶۶ هزار و ۴۲۱ میلیارد ریال سهم دولتی فروخته شده از طریق بورس اوراق بهادار در ۱۵ سال گذشته ۲۰۱ میلیارد ریال سهم دولتی در سال ۸۰، بالغ بر ۲۰۷۱ میلیارد ریال سهم معادل ۰.۲ درصد کل واگذاریها در سال ۸۱، بالغ بر ۸۳۳۳ میلیار ریال سهم معادل ۰.۶ درصد کل واگذاریها در سال ۸۲، بالغ بر ۶۹۴۶ میلیار ریال سهم معادل ۰.۵ درصد کل واگذاریها در سال ۸۳ و بالغ بر ۴۷۰ میلیارد ریال سهم در سال ۸۴ به فروش رسیده است. همچنین در سال ۸۵ بالغ بر ۳۱۱۳۴ میلیارد ریال سهم معادل ۲.۳ درصد، سال ۸۶ بالغ بر ۸۹۱۹۱ میلیارد ریال معادل ۶.۵ درصد، سال ۸۷ بالغ بر ۴۰۳۱۸ میلیارد ریال معادل ۳ درصد، سال ۸۸ بالغ بر ۱۳۱۸۴۹ میلیارد ریال معادل ۹.۷ درصد، سال ۸۹ بالغ بر ۱۹۱۰۹ میلیارد ریال معادل ۱.۴ درصد و در سال ۹۰ بالغ بر ۵۰۰۳۰ میلیارد ریال معادل ۳.۷ درصد کل واگذاریهای دولت از طریق بورس به ثبت رسیده است. از سوی دیگر، در سال ۹۱ نیز بالغ بر ۴۴۶۱۲ میلیارد ریال معادل ۳.۳ درصد، در سال ۹۲ بالغ بر ۲۳۷۵۷۶ میلیارد ریال معادل ۱۷.۴ درصد، در سال ۹۳ بالغ بر ۲۹۹۷ میلیارد ریال معادل ۰.۲ درصد و از ابتدای امسال تاکنون ۱۵۸۴ میلیارد ریال سهم دولتی معادل ۰.۱ درصد کل واگذاریهای دولت در بورس اوراق بهادار انجام شده است

سودهای کلان واردکنندگان روغن‌خام

علیرضا مهاجرمشاور وزیر جهاد کشاورزی گفت: در زمینه دانه‌های روغنی، روغن خام و کنجاله حدود ۹۵ تا ۹۶ درصد به‌ ارزش حدود ۴ میلیارد دلار به واردات وابسته هستیم. واردات دانه‌های روغنی ربطی به جناح خاص و یا دولت خاصی ندارد، واردکننده ها کارخانجات روغن را در اختیار دارند و سود خود را بیشتر از طریق واردات به دست می‌آورند و در حقیقت برخی اوقات کارخانه‌های آنها تعطیل است. وی با اشاره به واردات ۴ میلیارد دلاری دانه‌های روغنی اضافه کرد: بسیاری در پی این سود هستند و این ربطی به دولت‌ها ندارد زیرا مصرف سرانه روغن در کشور از حدود ۲ کیلوگرم در سال ۱۳۴۰ به بیش از ۲۰ کیلوگرم رسیده است و همچنین تولید مرغ و تخم‌مرغ هم به تأمین کنجاله بستگی دارد . مهاجر ادامه داد: برای خودکفایی در زمینه روغن طرح ۱۰ساله را تدوین کردیم و این طرح جواب داد و طبق طرح تا سال ۸۶ جلو رفتیم و در کل ۳۲۰ هزار تن تولید داشتیم که اکنون به ۵۰ هزار تن رسید. مهاجر اضافه کرد: کسانی که دانه‌های روغنی را وارد می‌کنند صاحبان کارخانجات روغن نباتی و روغن‌کشی هستند و این ظاهر است و در باطن این است که واردکننده‌ها این کارخانجات را در اختیار دارند و سود خود را بیشتر از طریق واردات به دست می‌آورند و در حقیقت برخی اوقات کارخانه‌های آنها تعطیل است. وی افزود: در کشور روغنی که در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد از کیفیت لازم برخوردار نیست، مثلاً روغن پالمی که وارد می‌شود ۱۲.۵% مخلوط روغن‌های دیگر می‌شود و گاهی اوقات این رقم تا ۷۵ درصد افزایش می‌یابد و این در حالی است که کیفیت اکثر محصولات کشاورزی تولید داخل از محصولات مشابه خارجی بهتر است.

قاچاق سالانه ۱.۹ میلیارد دلاری تلفن همراه
پدیده قاچاق کالا در کشورتبدیل به یک چالش اقتصادی و اجتماعی جدی شده است. این پدیده علاوه بر اینکه به عنوان یک تهدید بر سر راه تجارت آزاد ، هزینه زیادی نیز بر بدنه اقتصادی کشور تحمیل میکند. از یک سو درآمد های گمرکی و مالیاتی دولت را کاهش میدهد و از طرفی سبب خروج بیحاصل ارز، فرار گسترده سرمایه، افزایش بیکاری، کاهش تولیدات صنعتی داخلی و نظایر آن میشود. یکی از کالاهای داغ قاچاق تلفن موبایل است که به حدود ۸ میلیون دستگاه در سال میرسد و ۹۰ درصد آن از مبادی غیر قانونی وارد کشور میشود. به گفته مدیرکل حقوقی و بینالملل ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز رقم سالانه قاچاق موبایل به حدود ۹/۱ میلیارد دلار میرسد . او امیدوار است که با اجرای طرح کد گزاری (کدینگ) موبایل از مهرماه جلوی ورود غیرقانونی موبایل پس از هشت سال گرفته شود. هشت سالی که میلیاردها دلار نصیب قتچاقچیان کرده است. به گفته رییس اتحادیه لوازم صوتی و تصویری در حال حاضر واردکننده قانونی گوشی تلفن همراه شش درصد تعرفه گمرکی، ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده و حدود چهار درصد هزینه های دیگر پرداخت میکند و در مجموع حدود ۱۹ تا ۲۰ درصد برای واردات قانونی هزینه میشود و این درحالی است که برای واردات قاچاق برخی هزینه ها حذف میشود و به نفع قاچاقچیان است.

تقابل جدید حکومت با مردم
تقابل مردم با حکومت اسلامی وارد فضای جدیدی میشود که حکومتگران را نگران کرده است. این تقابل با تحریم خرید خودروهای داخلی شروع شده است. از آنجاییکه دو شرکت ایران خودرو و سایپا توسط دولت اداره میشوند، لذا مردم افزایش قیمت این دو خودرو را از چشم دولت می بینند. از اینرو برای نشان دادن اعتراض خود به تحریم روی آورده اند که مشاهده میشود موثر هم واقع شده است. در این میان اتفاق جدیدی هم رخ داده که این بار کل نظام را نگران کرده و آن هجوم مردم به بانکها برای پس گرفتن پیش پرداختهای خود به این دو شرکت است. نگرانی از آن جهت است که اگر این تحریم به پیروزی مردم بیانجامد نحوه مبارزه جدیدی را شکل میدهد که دیگر حکومت نمیتواند با توپ و تغنگ به سرکوب آن پردازد. بهرحال باید منتظر ماند و تماشا کرد که جنگ خود رو به کجا میانجامد.

فساد ۲۲۰ میلیون دلاری’ در قرارداد خط آهن ایران-ترکمنستان
رحیم زارع سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس پرده از روی فساد مالی ۲۲۰ میلیون دلاری در قرار داد راه آهن ایران – ترکمنستان برداشت . او کفت ساخت این پروژه در سال ۱۳۸۸ “به دلایل نامعلوم” به شرکت پارس انرژی واگذار شده که تخصص و سابقه‌ای در این زمینه نداشت، ولی مالک و مدیر این شرکت “با حمایت همه جانبه مقامات دولت گذشته ۲۲۰ میلیون دلار برای احداث این خط ریلی دریافت و بدون انجام دادن کار مشخصی برای احداث این خط ریلی، متواری شد که این موضوع به لغو قرارداد پروژه بزرگ ۷۰۰ میلیون دلاری منجر گردید. موافقتنامه احداث این خط آهن در سال ۱۳۸۶ امضا شده بود. در سال ۱۳۹۱ ترکمنستان قرارداد خود با شرکت پارس انرژی را “بنا به برخی دلایل اقتصادی” لغو کرد. این پروژه سپس توسط قرارگاه خاتم الانبیا انجام و سال گذشته افتتاح شد. سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس ایران گفته است دلیل لغو قرارداد در سال ۱۳۹۱ تخلفات مالی مدیر شرکت پارس انرژی بوده و او پس از گرفتن ۲۲۰ میلیون دلار از ترکمنستان متواری شده است. در سند محرمانه‌ای که در ویکی‌لیکس منتشر شده مدیر نمایندگی شرکت ایران ثامن در عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، مدیر شرکت پارس انرژی را فردی نزدیک به سپاه پاسداران معرفی می‌کند. او در این سند مربوط به سال ۲۰۱۰ گفته است در حالی که شرکت ایران ثامن در آستانه گرفتن قرارداد بود شرکت پارس انرژی “از هوا پیدایش شد” و قرارداد را گرفت. زارع گفته اسفندیار رحیم مشایی برای واگذاری قرارداد به شرکت پارس انرژی اعمال نفوذ کرده بود و درخواست کرده: “باید بررسی شود که چرا و چگونه چنین پروژه عظیم تخصصی ۷۰۰ میلیون دلاری را به این فردی که در گذشته کارنامه شفافی ندارد واگذار کرده‌اند؟ چه دست‌های پیدا و پنهانی در کار بوده که تمامی وزارتخانه‌ها و دوایر دولتی اعم از ریاست جمهوری وقت سابق، وزارت امور خارجه، سفارت و سفیران ایران در کشور ترکمنستان، وزارت راه و شهرسازی، وزارت صنعت و معدن و تجارت، وزارت اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی ایران، بانک توسعه صادرات ایران، و گمرک جمهوری اسلامی ایران، برای اجرای این کار بزرگ از او حمایت کردند؟”

بورس تهران همچنان در سراشیب سقوط
در حالی که انتظار می رفت بورس تهران با خبر رای کنگره آمریکا به برجام واکنش مثبت نشان دهد و روند صعودی خود را آغاز کند، ولی چنین اتفاقی نیافتاد و همچنان به روند نزولی خود ادامه میدهد. بطوریکه تحت تاثیر تصمیم جدید اقتصادی دولت در خصوص نرخ خوراک شرکت‌های پتروشیمی با کاهش شدید قیمت ها و افزایش فشار فروش مواجه شد. به این ترتیب انتشار خبر نرخ ۱۳ سنتی خوراک پتروشیمی و تغییر نرخ ۸ سنتی خوراک و بی ثباتی در تصمیم گیری ، تاثیر منفی در بازار داشت و موجب شد تا شرکت‌های پترویشیمی با افزایش فروش مواجه شوند، به طوری که نفت و گاز پارسیان، پالایشگاه بندرعباس، بانک ملت، غذیر، بانک پاسارگاد، مپنا، ایران خودرو و بانک صادرات بیشترین تاثیر را در ریزش ۵۰۰ واحدی شاخص گذاشتند. فولاد خراسان، پالایشگاه بندرعباس و پارس خودرو بیشترین تقاضای فروش را به خود اختصاص دادند.

دوشاهکار ادبیات جهان
رومئوژولیت – ویلیام شکسپیر
و
لیلی و مجنون – نظامی گنجوی
ترجمه، تحقیق و تطبیق از
علی اصغر حکمت
به اهتمام: هرمز همایون پور
چاپ یکم. ناشر: موسسۀ انتشارات آگاه – تهران

درفهرست: یادداشت ویراستار. سرآغاز ازعلی اصغر حکمت. مقاله نخستین: رومئوژولیت. مقالۀ دومین : لیلی ومجنون به گفتۀ نظامی. مقالۀ سومین: مقایسۀ منظومۀ دوشاعر. مقالۀ چهارمین : داستان لیلی و مجنون در آداب زبان فارسی، دنبالۀ همۀ عناوین با ذکر شماره برگ متن هر یک ازعناوین درکتاب آمده است .
یادداشت ویراستار درسپاس ازروانشاد ایرج افشاراست و تمجید ازخدمات این خادم پُرکارفرهنگ، همچنین یادی ازتلاشها دریکدست کردن و تکمیل سجاوندی نوشتارهای شادروان حکمت به منظورراحتی خواننده ها، کار پردردسری که ازآقای همایون پورباید تشکرنمود از صبر و تحمل و زحمات ایشان .
معرفی علی اصغرحکمت ( ۱۲۷۲ شیراز ۱۳۵۹ تهران) و سال شمار زندگی ایشان، خواننده را با افکار و اندیشه های سازندۀ و زحمات و خدمات حکمت آشنا می کند. معرفی اعضای خانوادۀ سرشناس حکمت و اینکه دردوران دیکتاتوری رضاشاه منشاء اثربوده و با آن همه خدماتش جان سالم بدربرده و به سرنوشت داور و تیمورتاش گرفتارنشده، سخن رفته است. نویسنده به صراحت می نویسد: «حکمت از معماران اصلی اصلاحات رضاشاه بود». بدون شک در اطراف شاه دیکتاتور انسان های شریف و دلسوز کم نبودند. وهمان ها بودند که با درک افکار خیرخواهانۀ او وآشنا با خلق و خوی تند نظامیگری ش راهی برگزیدند که با تسامح و بله بله گفتن ها اصلاحات کم نظیردرویرانه های میراث قاجاریان منفور پا گرفت. ساده تر اینکه آنها با حس ودرک موقعیت ها و نیازهای بنیادی اجتماع ، با گزینش چنین راه سازشکارانه، رضایت خاطر رضاشاه را با اجرای برنامه های عمران وآبادی فراهم ساختند. درآن زمانۀ فقر و فلاکت و ناامنی گسترده، زمینه های ترقی و پیشرفت کشور را فراهم ساختن، کارساده ای نبود. مشاوران رضاشاه توان مقابله با دیکتاتوررا نداشتند. در آشنائی وسازش با افکار وامیال او، هدف اصلی را که اصلاحات بود دنبال می کردند و برنامه های عمران و آبادی و نوخواهی ها در اولویت قرار می دادند. با سکوت درمقابل یکه تازی ها و قانون شکنی های او، درپیاده کردن اهداف خود بودند. سرنوشت داور و تیمورتاش آنها را بیشترآگاه و هشیار کرده بود. به ظن قوی پی برده بودند، که با میزان فهم او وبا زبان مآلوف دیکتاتورباید وارد کار شد. مماشات پیشه کردند وصبر و تحمل وسازش را برگزیدند. باچنین روش خیرخواهانه اجرای برنامه های اصلاحی هموار گردید و راه ترقی کشور پا گرفت .
نویسنده، در«تآسیس موزه درایران» اشارۀ بجایی دارد درهمین باره :«رضاشاه پهلوی نمی دانست موزه چیست» حکمت قبلا درباره ساختمان موزه مطالبی با شاه درمیان گذاشته بود ولی شاه اهمیت نداده بود. تا این که برحسب دعوت آتاتورک به ترکیه می رود و درآنجا با بازدید ازچند موزه اهمیت موزه را درمییابد. ازمسافرت که بر می گردد موزه ایران باستان ساخته می شود.

تحمل حکمت و دیگر معماران در برابر دیکتاتوری رضاشاه، ازشگردهای بنیادی آن دلبستگان به نوسازی و ترقی کشور بود. زبانش را یاد گرفته بودند و باخلقیات ش مانوس شده بودند. شانزده سال دیکتاتوری رضاشاه، درکنار اصلاحات بنیادی و اقتصادی، آموزش فرهنگی و توسعۀ مدارس و دانشگاه، زمینه های عمران و آبادی آینده را فراهم ساخت. نباید آسیب ها وخرابیهای گستردۀ کشوررا در جنگ جهانی اول از یاد برد: «دهات بی سکنۀ عرض راه [ازراه تبریز تا زنجان] لاشۀ بسیارحیوانات بارکش که به واسطۀ قحطی سال پیش وناامنی وغیره درهرچند قدم دیده می شود قبرستانهای تازه احداث شده درنزدیک دهات و قصبات به ضمیمۀ احوال پریشان و رقت انگیز زن و مرد و بزرگ وکوچک مردم ستمدیده . . . همه جای مملکت بیطرف ما درسایۀ جنگ اروپا وبی لیاقتی حکومت خود به صورت راه تبریزدرآمده است» . بنگرید زیرنویس ص ۴۵ به نقل ازحیات یحیی. درکنارتجاوزهای نظامی بیگانه ها، میراث سیاه وسراسرظلمانی قاجاریان منفورفلاکت های خانگی را نیز باید درنظرگرفت. این درست که رضاخان دردوران مشروطیت به قدرت رسید، ولی زیربار فقر وحوادث ازهم گسیختۀ امور داخلی وتاخت وتازنظامیان بیگانه ، مشروطه و آزادیخواهی فراموش شده بود. مسئلۀ روز نان بود و امنیت. با اندک تآمل درزمانۀ حوادث باید داوری کرد وسخن گفت. درآن ویرانی وگرسنگی مشروطیت رنگباخته و قانون فراموش شده بود. در ناامنی گستردۀ خانخانی وملوک الطوایفی مردم دنبال لقمه نان بودند و امنیت. دزدان شهری و خانگی را نمی شد مهار کرد. با مطلق گرایی وفحش دادن به دیکتاتور و همکاران نه داوری تاریخ را می شود تغییر داد و نه خدمات اصلاحی را منکرشد. این نکته را نویسنده به هشیاری دریافته و با شکافتن رویدادهای زمانه، جا به جا به درستی توضیح داده است .
حکمت، شاید ازمعدود رجال دوران پهلوی هاست که با شهامت ازصفات ناشایست خود سخن گفته است: «درطول خدمت دولت مکرر درامانت خیانت کرده ام. هنوز با آنکه سنین عمر نزدیک به هفتاد است از فتنۀ نفس ایمن نیستم و اگر درمعرض فتنه و امتحان واقع شوم، اطمینان ندارم بدرستی ازعهدۀ امتحان برآیم. دیو نفس من جاه طلبی مفرط است که همیشه مرا به حُب ریاست تحریک کرده و می کند» . به روایت نویسنده حکمت در۱۴ قسمتی که درخاطرات خود درباره رضاشاه نوشته، هرجا که ازعیب وایراد و جباریت او سخن گفته منصفانه ازخدماتش نیز گفته است. «این مرد بزرگ که تقریبا از ۱۲۹۹ هجری شمسی تا [اواسط] ۱۳۲۰ هجری شمسی درصحنۀ سیاست ایران نقش های مهم بازی کرد منشاء آثارعظیم درتاریخ ایران گردید.» همو اضافه می کند :«عقیدۀ او قاطع بود. هیچکس دربرابر رآی دیکتاتور دم ازچون وچرا نمیتوانست زد … اعزام محصل به اروپا، (پائیز۱۳۰۷)،جشن مدرسۀ موسیقی واصلاح موسیقی (۱۳۱۲) وتشکیل ارتش ملی، بنای مدارس جدید ودانشگاه تهران و ورزشگاه امجدیه وموزه وتآسیسات دیگر، برانداختن خانخانی و ایلات وعشایر و که دربخش “مرد سازندگی” شرح داده شده است».
ازکارهای مفید حکمت تأسیس کتابخانه مجهز«خانه فرهنگی ایران درهند» باید یاد کرد که دردهلی نودرسال ۱۳۲۲ درمآموریت ریاست فرهنگی تآسیس نمود. « یک کتابخانۀ غنی دانشکدۀ ادبیات با گنجینۀ ارزشمند یک مرکز تحقیقات ایران پژوهی فعال درکتابخانۀ خانۀ فرهنگ ایران مشاهده می شود».
نویسنده، شکل گیری مقدماتی تآسیس دانشگاه تهران را ازقول شادروان حکمت زمانی که کفیل وزارت معارف بوده درجلسه هیأت دولت دراسفندماه ۱۳۱۲ باحضور رضاشاه شرح میدهد: « صحبت ازعمارات جدید و ساختمان های تازه که درشهر تهران برپا شده است درمیان آمد . . . من موقع را غنیمت شمرده گفتم ساختمانهایی که درشهرهای بزرگ امروزه دردرجه اول نمایان است، همه جا عمارت اونیورسیته می باشد. و این برای پایتخت دولت شاهنشاهی کمال نقص است که انیورسیته نداشته باشد. وشاه فوری گفت امسال شروع کنید و بسازید». شادروان داور وزیرمالیه مبلغ دویست وپنچاه هزارتومان بودجه منظور می کند و با خرید زمین دانشگاه اولین ساختمان طب درشمال غربی آن زمین ساخته می شود.
حکمت، خاطرۀ خوش خود دربارۀ تآسیس دانشکده های گوناگون وتوسعۀ دانشگاه تهران وسایرمراکزعلمی و فرهنگی را روایت می کند ونویسنده، با کلام سنجیده و درخورستایش می نویسد: «به راستی این همه خدمت و ساخت و ساز که دراین جا به ناچار به کوتاهی بیان شد، جای ستایش و تقدیر دارد بایسته است که حکمت را درصدر خادمان فرهنگ کشوردر دوران معاصرقرار دهد».
درباره تاسیس مدارس دخترانه و دبستان و دبیرستانهای عشایری با نخستین پیشگامان آن ها سخن رفته و با تمجید ازآنها یاد شده که جای قدردانی وسپاس دارد به زمانه ای که دگرگونی ها و تحول های رو به جهان شتابنده، مورد نکوهش قرارمی گیرد، یادآوری ازحاج میرزا حسن رشدیه که از زادگاهش نفی بلد شد و روانشاد محمد بهمن بیگی که راقم این بررسی درمنطقه فارس سال ها شاهد تلاش های کم نظیر این مرد خودساخته بودم وعشق صمیمانۀ ش به پیشرفت دانش دربین عشایر وچادرنشین های محروم کشور.
وتاسف ازمعوق ماندن نشر خاطرات حکمت که «این خاطرات مفصل که سال های ۱۲۸۵ تا۱۳۵۷ شمسی (دوسالی قبل ازدرگذشت نویسنده) یعنی حدود هفت دهه را دربر می گیرد.» با امید به این که باقی مجلدات این خاطرات ارزشمند تاریخی نیز منتشر گردد.
رومئوژولیت
حکمت، پس ازمقدمه کوتاهی که درباره ترجمه این اثربزرگ شکسپیر توضیح داده، متن ترجمۀ نمایشنامۀ کم نظیر رومئوژولیت را دراختیار مخاطبین قرار داده است. به روایت مقدمه این نمایشنامه برای نخستین بار در۱۵۹۷ مسیحی درلندن انتشار یافته و بعد ازآن تاسال ۱۶۰۹ یعنی مدت ۱۲ سال بقلم مولف اصلاحات وتغییرات مکررروی داده است». درباره منشاء آغازین داستان آمده است که: «شکسپیراین حکایت را ازخود ابداع و اختراع نکرده است بلکه ازمنابع ایتالیائی اتخاذ نموده است».
داستان می گوید دوخاندان قدیمی ومعروف با نام های کاپولت و مونتاگ که رقیب هم بودند درشهرورونای ایتالیا زندگی می کردند. هریک با خصلت های نیک وبد شخصی. ژولیت ازکاپولت ها ورومئو از مونتاگ ها. شبی رومئو درضیافت خانوادۀ ژولیت با روی بسته شرکت می کند و باترفندی با ژولیت رو به رو می شود و ازهمان دیدارنخست عاشق هم می شوند. ازآن پس دختر و پسر دورازچشم اغیار، درسوز و گدارعشق همدیگر گرفتار می شوند تا بنمایۀ داستان جان می گیرد. دراین میان : «تایبالت، برادرزاذه کاپولت جوانی بود غیور وشجاع دردشمنی بامونتاک ها راسخ» درآن ضیافت از حضوردشمن ، خشمگین شده و دست به شمشیرمی برد و درجدال با رومئوتوسط اوبه قتل می رسد. پدر ژولیت شوهرمناسبی برای دخترش پیشنهاد می کند و ژولیت به بهانه اینکه ازقتل تایبالت غمگین است پیشنهاد پدررا رد می کند. پدرنمی پذیرد. ازاومی خواهد: «روز بعد را که پنجمین روزازایام هفته بود، برای انجام مراسم ازدواج مقررداشت ودختررا گفت که خواه وناخواه باید خود را برای مناکحت وهمسری با پاری حاضرنماید». ژولیت درمانده به راهب لورانس پناه می برد. «راهب پس ازاندیشۀ بسیارشیشه ای ازمایع مجهولی مالامال بود به وی داد» وسفارش کرد که پس از آشامیدن این مایع مانند آدمی مرده دوشبانه روز بی حس و بی حرکت خواهی شد. وقتی داماد به سراغت آمد تو را مرده خواهد یافت. تورا به مقبره خواهند برد و اگرترس و واهمه تورا نگیرد در میان اجساد «همین که چهل و هشتمین ساعت بسرآمد دوباره خون درعروق و جنبش دربدن پدید گردد و مانند کسی که ازخوابی بس عمیق بیدار شود به این جهان خواهی آمد». ژولیت می پذیرد . وخنجری تیز زیرلباس خود پنهان کرده، آمادۀ نوشیدن مایع شیشه می شود ومایع شیشه را می نوشد.
از سوی دیگر، رومئو دست به دامن «پیرلارانس» راهب پیرصومعه شده وازاویاری میخواهد. راهب پس ازاطمینان از عشق آن دوعقد ازدواج بین آن دورا جاری می کند وآن ها رسما زن و شوهرمی شوند. دراین هنگام حکم امیر ورونا در محکومیت رومئو درقتل تایبالت صادر می شود که باید ازشهربرای مدتی تبعید شود به یک شهر مجاور.
راهب پیرلارانس به رومئو پیام می فرستد و ماجرای ژولیت و شیشه شربت خواب آور را که به اوداده برایش شرح می دهد. این پیام به رومئو نمی رسد. ولی «رسولی ازشهر ورونا دررسید و براو سلام داد . . . خبر مرگ ژولیت را برای او باز گفت». رومئو بی درنگ با تهیه سمی کشنده ازیک داروفروش عازم ورونا شده و درمقبره طایفه کاپولت سرخاک ژولیت با پاری داماد ناکام روبرو می شود. دردرگیری با هم، پاری کشته می شود. رومئو، با دیدن ژولیت درقبر بوسه ای براو زده و شیشۀ زهررا یک ضرب می نوشد و می میرد.
دقایقی دیگر دوای مخدر از دماغ ژولیت زایل گردید واندک اندک به جنبش آمد و چشم بازکرد و درآن «صدد بود که ازجای برخیزد و ازدیر آمدن رومئو شکایت کند. ولی افسوس نمی دانست که رومئو خیلی زود آمده بود»
راهب بانگرانی به مقبره می رود بادیدن اجساد رومئو و پاری وحشت زده می گریزد. صدای ژولیت را ازدرون قبر درگوش راهب می پیچد
ژولیت ازشنیدن سروصداها وحشت زده ازقبربیرون می آید با دیدن شیشه سم خالی که کناررومئو افتاده «دانست که امرازچه قراراست . . . مجال درنگ نبود. درحال با شتاب خنجری [را] که درپیراهن نهان کرده بود ازغلاف بیرون کشید و درسینۀ خود غلاف کرد ونفس آخرین برآورد و درآغوش محبوب جان سپرد».
شاهکار بی نظیر شکسپیر، درام جاودانه عشق به پایان می رسد.

لیلی مجنون به گفتۀ نظامی
این بخش که درمعرفی سرودۀ سخنور نامی ایران، نظامی گنجوی و مقایسه منظومۀ دوشاعر: نظامی و شکسپیر می باشد، از اهمیت خاصی برخوردار است تا جائی که بیشتر، دقت و کنجکاوی نویسنده و ویراستاررا توضیح می دهد. نویسنده، نخست برگی ازبنمایۀ داستان لیلی و مجنون را می گشاید تا جایگاه داستان را که درکشورعربستان رخ داده توضیح دهد: « درعربستان قبیلۀ بنی عامر امیری داشت به هنرمندی شهرۀ آفاق بود به مردی و مردمی طاق؛ درعرب به بزرگی و توانگری معروف و به درویش نوازی و میهمان دوستی نامبردار» مدت هابود که ازنداشتن اولاد رنج می برد تابالاخره صاحب فرزندی می شود که او را «قیس» نام نهادند. درمکتبخانه با دختری زیباروی نردعشق میبازند. قیس جوان در راه عشق دلداده چنان شوریده و بی پروا می شود که مردم لقب «مجنون» به او می دهند. «حال وی نیز براین سخن گواهی می داد» . دیوانگی قیس زمانی اوج می گیرد که کسان لیلی اورا از دید مجنون دور می کنند. مجنون شوریده وپا برهنه درکوچه و بازار راه می رفت و سروده های سوزناک عشقی سر می داد. پدر درمانده از رفتار وحرکت های جنون آمیزاو، به پند و اندرزش میپردازد اثر نمی بخشد. همچنین دیگر بزرگان قوم و قبیله و خانواذه هرکاری می کنند دررفتار جنون عشقی مجنون تعییری نمی بینند تا سرانجام مسافرت و زیارت خانۀ خدارا برمی گزینند و مجنون را به «مکه برند و درحریم حرم الهی آسایش وآرامش او را مسئلت کنند». پدر ازمجنون خواست که :« التماس کن که خداوند تورا از زنجیرعشق آزاد کند» و مجنون خلاف آن ازکعبه آویزان شده می گوید: «خداوندا عشق مرا برلیلی زیاد کن و عاشق ترازاینم کن که هستم» پدر با شنیدن این گفتۀ فرزندش به شدت مآیوس شده حکایت را برای یاران تعریف می کند که : «قیس حلقه درِکعبه به دست گرفت و برخود نفرین و برلیلی دعا کرد». با فاش شدن اسرار دل مجنون و برسرزبان ها افتادن داستان عشق و شوریدگی او، لیلی به شاه شکایت می برد که مجنون باعث بدنامی او شده است. سلطان خون مجنون را مباح اعلام می کند. مدت ها غارنشین شده درکوی وصحرا مجنونانه درگشت و گذار بود. تا به نجد میرود و درکوی و برزن به «غزلسرائی پرداخت».
لیلی نیز که درزیبائی به کمال رسیده «دلبستۀ عشق قیس عامری بود و دائما نهفته به سر بام می رفت و ازبام تاشام نظاره می کرد بدان امید که مجنون را لحظه ای ببیند و دمی با او بنشیند». لیلی را باجوانی از قبیله بنی اسد نامزد می کنند. نوفل محرمانه با مجنون تماس می گیرد. برحسب روایت نویسنده، دخالت «نوفل» ازامرای نامدارعرب ؛ «ظاهرا ازاختراعات نظامی است» ولی توضیح می دهد که همو درشغل والی صدقات درزمان عبدالملک اموی، بارها مجنون را درصحرا دیده و قول کمک به اوداده «ولی وفای بعهد ننموده». بنگرید زیرنویس ۱۵۱. اضافه کنم که نویسنده به دقت متن عربی لیلی مجنون را مطالعه و بررسی کرده است. یادآوری نکات افتراق مطالب را جابه جا توضیح داده است. هرجا که نظامی ازسوی خود چیزی به داستان اضافه کرده و سروده نوشته، و مستند کرده است. امانتداری نویسنده دراین باره قابل ستاش و تمجید است.
جنگ نوفل باقبیله لیلی به هواداری ازمجنون . پس ازجدال و خونریزی سختی که رخ داد: «پدرلیلی ماتمزده و غمناک دربرابر نوفل روی خاک نهاد و گفت ای امیر من پیرمرد مجروح دل شکسته ازاین واقعه در سرزنش عرب افتادم. ازشرمساری همی خواهم که مانند سیماب اجزاء وجود من متفرق گردد. اگردختررا به پدربخشی سپاس دارم واگر اورابکشی یادرچاهی افکنی راضی باشم . . . لیکن دختربه دیوانه ندهم . . . اگرنومید شوم اورا بکشم و درپیش سگ افکنم تا ازاین ننگ و بدنامی رهایی یابم» نوفل درجواب فروماند. جنگ بین آنها تمام شد . اختلاف بین نوفل و مجنون افتاد. وپدرلیلی رابه عقد ابن سلام آورد وبساط عروسی برقرار و عروس به خانه داماد رفته اما عروس تمکین نمی کند وچشم به راه مجنون است. شترسواری خبرعروسی لیلی را پس ازیک سال به مجنون می رساند. وچون دگرگونی و پریشانی اورا درمییابد پشیمان ازسخن خود برای تسلی خاطرمجنون می گوید مزاح کردم. لیلی «جزتو به دیگری دل نسپارد». پدر مجنون به سراغش می رود ودرکوه و هامون او را در حالت جنون پیدا می کند. «درگوشۀ مغاکی یافت به حالی تباه که ازاو پوست و استخوانی بیش نمانده و مانند مویی و خیالی ازپای رفته مانند مدهوشان» وپدر با دلی پر درد از دیدار قیس اورا ترک می کند. قیس هم خوی با وحشیان صحرا همدل وهمنشین می شود
مجنون بادریافت نامه ای ازلیلی به امید دل می بندد. روزی درصحرا، خاله خود موسوم به سلیم عامری را می بیند با مقداری غذا که در پی اوست. بعد ازشناختن ش کناراو می نشیند. قیس ازحال مادرش می پرسد و سلیم پند و اندرز که شاید اورا به خانه برگرداند که موفق نمی شود. فردا که به سراغ قیس می رود خبر فوت مادر را به اطلاع قیس می رساند. و «دوان دوان برسرتربت مادر می رود.
لیلی با دیدن «آن پیر . . . گوهری چند ازگوش بازکرد و بوسید و پیش پیرافکند و گفت این را به پایمزد بستان و به نزد مجنون برو اورا باخودآورده درفلان جایگاه بنشان تا من نیز آمده و پنهان براو نظری نمایم» لیلی موفق به دیدار مجنون می شود. مردن شوهرلیلی و سپس مردن لیلی ازتب ولرز و رسیدن خبرمرگ لیلی به مجنون رسید. : « سربرتربت دوست نهاد و خاک اورا دربرآورد و «ای دوست» بگفت و جان برآورد».
آوازۀ مرگ مجنون برتربت لیلی در کشورهای عرب مشتهر (مشهور) گردید».دوستداران عشق وعاشقی آن دو دلداده به سوگ نشستند.
مقایسه منظومه دوشاعر : نظامی گنجوی و ورومئوژولیت، پژوهش بسیار آگاهانه ایست که پرسش ها و مسائل تازه ای را مطرح می کند و مشکل لاینحل دخل و تصرف درآثار دیگران را. صاحب این قلم دراین باره نه صاحبنظراست ونه صلاحیت ورود به این بحث لاینحل را دارد. بهتراست که این معضل به اهل فن و صالحان رآی واگذارشود.
درپایان بگویم که ازاین اثرپژوهشی پُربار بسیار سود بردم. تذکراین نکته را نیز ضروری می دانم که درکنار زحمات پژوهشی شادروان حکمت، تلاش سخت وصمیمانه آقای همایون پور که درتوضیح جزئیات این متن کهن دربیشتر برگ ها به دقت لغات قدیمی و نامآنوس با امروزیان را شکافته باید صمیمانه قدر دانی کرد وسپاس بجای آورد. گفتن دارد که داستان تاریخی لیلی مجنون از«گنجوی نظامی» ازسال ۵۸۴ به نظم امده تا اوایل قرن یازدهم توسط «روح الامین اصفهانی» ، تنها به زبان فارسی، وهریک به گونه ای از قول چهل نفر ازشاعران و سخنوران فارسی زبان منتشر شده است همچنین توسط سیزده سخنور از «علیشیر نوائی» تا «لیلی مجنون سنان» به زبان ترکی منتشرشده است .

همین جا این بررسی را پایان دهم با سپاس فراوان از همایونپور گرامی با توجه و تدوین دقیق و هشیارلنۀ این اثر بیاد ماندنی درادبیات فارسی.

یادداشتی از دکتر سید محمد صدر، معاون پیشین وزارت خارجه و تحلیل گر مسائل بین المللی

دیپلماسی ایرانی: در حالی که نزدیک به ۲۱ ماه از آغاز ناآرامی ها در سوریه می گذرد و در این مدت ده ها هزار نفر جان خود را از دست داده اند و صدها هزار نفر آواره گشته اند، اما هنوز این بحران پایان نیافته است، هرچند نشانه هایی از تغییر موضع روسیه دیده می شود. سوالی که برای بسیاری مطرح است این است که چرا این بحران اینقدر تداوم یافته است. در حال حاضر هم در سطح داخلی و هم در عرصه سیاسی و نظامی، هم در بین معارضین و هم در عرصه بین المللی بن بستی وجود دارد که موجب تداوم این بحران شده است.

پیش از پرداختن به بن بست داخلی سوریه ضروری است نگاهی به تنوعات قومی، مذهبی و زبانی موجود در سوریه انداخت که یکی از دلایل کشدار شدن این بحران و عدم توافق بر راه حلی برای برون رفت از بحران بوده است.

بیشتر بخوانید »

تحریریه ی فرهنگی خلیج فارس

هوشنگ مرادی کرمانی؛ از جمله ی ” ساده ” نویس ترین نویسنه های معاصر است که به خاطر توجه به احوال کودکان معمول و گه گاه فرودست جامعه، مورد توجه بسیاری از نهادهای ادبی وابسته به کودکان قرار گرفته و با بیشترین میزان ترجمه ی آثارش به زبان های غربی مواجه شده.

وی که زاده ی روستای سیرچ از توابع کرمان است؛ با لمس و درک زندگی روستایی و فقر لابد بسیاری از روستاییان ایران؛ قصصی خلق کرده بسیار باورپذیر. به بهانه ی فرارسیدن شانزدهم شهریور که سالروز تولد اوست، خلاصه ی حرف های به میان آمده میان او و هوادانش در یکی از آخرین دیدارهای او با مردم که در بهمن ماه گذشته و در کتب فروشی آینده ممکن شده را برای چاپ در این صفحه آماده کرده ایم؛ تا اندکی بیشتر از حال و هوای مردی بدانیم که لااقل با قصه های مجید ش، خاطرانی همگانی برای نسل کودکان دیروز و جوان های امروز خلق کرد.
شرح این گفته ها در همین مجال در برابر شماست؛ با قید این توضیح که این گفت و گو توسط تحریریه ی خلیج فارس خلاصه و مهیای سلیقه ی چاپ های الکترونیکی شده. باهم بخوانیم…
در ابتدا از تجربه‌های آغازین نوشتن خود برایمان بگوئید…
واقعیت این است که فرایند نوشتن اول در وجود کسی که می‌نویسد شروع می‌شود و سپس به مخاطب می‌رسد. با این‌حال، همان‌طور که گفتم تنها بودم و تنهایی‌هایم خاص خودم بود. هنوز هم بازی‌های جمعی را بلد نیستم چون همواره با ذهنم بازی کرده‌ام. خاطرۀ دیگری که از آن زمان دارم این است که مسئول چراندن گاوی بودم. وقتی به چرا می‌رفتیم، روی زمین کنار نهر آب می‌خوابیدم، به صدای آب گوش می‌دادم و آسمان را نگاه می‌کردم. با ابرها شکل می‌ساختم، به کوه‌ها خیره‌ می‌شدم؛ خلاصه اینکه با طبیعت بزرگ شدم. انگار زمین برای من جای زندگی نبود؛ بنابراین، من آسمان را انتخاب کردم و این عادت همیشه با من ماند. هنوز هم صبح‌های زود به پارک می‌روم و آسمان را نگاه می‌کنم. کلاً اهل طبیعت هستم. چهل سال است که هر پنج‌شنبه کوه می‌روم که البته امروز استثنا شد!

این‌ها را گفتم تا با ساختار ذهنی منِ نویسنده آشنا شوید، ولی واقعاً این قضاوت به عهدۀ شما مخاطبان است که بگویید من از چه زمانی نویسنده شدم؟ آیا از وقتی که در ذهنم قصه می‌ساختم نویسنده بودم یا از وقتی که برای ملخ‌ها و آسمان می‌نوشتم؟ یا بعدتر که به کرمان آمدم و نویسندۀ روزنامه شدم؟ (همین جا بگویم که مدتی در کرمان روزنامه‌نگاری کردم. به گویندگی در رادیو هم بسیار علاقه ‌داشتم، و‌لی چون در توانم نبود نویسندۀ داستان‌های رادیویی شدم)
شاید هم وقتی نویسنده شدم که به تهران آمدم. وقتی به مجلۀ خوشه که آن زمان در خیابان صفی‌علیشاه بود و شاملو هم سردبیرش بود، رفتم و داستانی به او دادم. او هم خواند و گفت: خوب است چاپ می‌شود. (نام این داستان کوچۀ ما خوشبخت است بود که در سال ۱۳۴۷ در مجلۀ خوشه و سپس در مجموعه داستان معصومه چاپ شد.)
شاید هم وقتی نویسنده شدم که اولین کتابم، معصومه، را آقای ملک‌زاده چاپ کردند. یا وقتی داستان‌هایم در مجلات فردوسی، سپید و سیاه و تهران مصور چاپ شد. جالب است بگویم اولین درآمدی که از نوشتن به دست آوردم ۳۰۰ تومان بود؛ از چاپ چند داستان در مجلۀ سپید و سیاه.
حالا شما بگویید که یک نویسنده از کجا شروع می‌شود؟

تصویرسازی داستان‌های شما همان‌گونه که اشاره کردید ریشه در کودکی‌تان دارد. جالب است که این تصاویر اغلب وجهی سینمایی دارند و مناسب فیلم شدن هستند مثل مربای شیرین یا قصه‌های مجید. لطفا کمی هم از تصویر سازی داستان هایتان بگویید…

جالب است بگویم که عباس کیارستمی در این زمینه به من می‌گوید روی کاغذ داستان می‌نویسی یا فیلم می‌سازی؟ تا حالا ۳۳ داستان من به فیلمنامه تبدیل شده است و با ۱۸ کارگردان کار کرده‌ام. بیشترین فیلم‌ها را هم آقایان فروزش و طالبی از آثار من ساخته‌اند. فیلم‌هایی مثل چکمه، تیک‌تاک، کیسه‌ برنج و …
در ادامه لطفا از سلیقه ی خودتان راجع به این فیلم ها بگویید؛ کدامشان را بیشتر می پسندید؟

در این باره باید مقدمه‌ای بگویم. وقتی در روستا زندگی می‌کردم عاشق تعزیه و نمایش‌های روستائیان بودم. اغلب هم با بچه‌ها تعزیه‌خوانی به راه می‌انداختیم و من نقش شمر را بازی می‌کردم؛ برخلاف پدرم که گویا هنگام جوانی و سلامتی علی اکبر خان تعزیه‌ها بوده. پس از آن به تئاتر و سینما بسیار علاقه‌مند شدم و به تشویق مجید محسنی که آن زمان به کرمان آمده بود راهی تهران شدم که تئاتر بخوانم و بازیگر شوم. به مدرسه هنرهای دراماتیک هم رفتم و در آنجا با سعید نیکپور و مرحوم علی حاتمی هم‌کلاس بودم. نقش‌های کوچک تئاتری هم بازی کردم.
منظورم این است که این علاقه همواره با من بوده است. یادم می‌آید که کرمان دو سینما داشت و من برای اینکه بدون پول دادن بتوانم هرچقدر دلم می‌خواهد فیلم ببینم کارمند سینما شدم. یعنی برنامه‌های سینما را با جمله‌های سادۀ تبلیغی روی کاغذ می‌نوشتم و با کمک پیرمردی شب تا صبح آن‌ها را به دیوارهای شهر می‌چسباندم. در عوض می‌توانستم ‌در سینما فیلم ببینم. دوست داشتم دیالوگ‌ها را حفظ کنم و برای خودم تکرار کنم.
این علاقه در فرم نوشتن من ظهور پیدا کرده است. اول دیوانه‌وار می‌نویسم و سپس مثل یک تدوین‌گر به سراغ نوشته‌هایم می‌روم. این است که اغلب نوشته‌هایم چیز زیادی برای حذف کردن ندارند و این چیزی است که من از سینما آموختم. البته ناگفته نماند که معتقدم بسیاری از چیزها مثل کلوزآپ (نمای نزدیک)، لانگ شات (نمای بزرگ یا دور)، فلش بک (بازگشت به گذشته)، فلش فور وارد و… از ادبیات به سینما راه یافته، ولی حالا نوبت ادبیات است که از سینما بیاموزد و یکی از مهم‌ترین این آموخته‌ها نشان دادن به جای تعریف کردن است. نکتۀ مهم بعدی این است که هر چیزی در داستان ذکر می‌شود باید جایی به کار بیاید وگرنه ذکر آن بیهوده است. علائم و نشانه‌هایی که من برای هر کدام از شخصیت‌های قصه‌هایم می گذارم از این قانون پیروی می‌کنند. مثلاً حتی نقص عضو شخصیت زن داستان ته خیار که اصطلاحاً می‌شلد هم با دلیل صورت گرفته است. خلاصه اینکه نمی‌خواهم فقط انشاء قشنگی بنویسم و شاید به همین دلیل هم کارهایم برای سینما مناسب هستند.
حالا به جواب سؤال شما برسیم. وقتی قرار می‌شود فیلمی از آثار من ساخته شود من دیگر آن را مال خودم نمی‌دانم. به کارگردان‌ها هم می‌گویم که کار من تا پشت ویترین کتابفروشی بوده و از این به بعد کار شماست. مثل این است که من خمیر مجسمه‌سازی را به دست شما داده باشم؛ ساختن آن با شماست. بنابراین هیچ حساسیتی ندارم که هنرمندی روایت خودش را از قصۀ من داشته باشد. شاید این نشانی از خودستایی باشد یا اعتماد به نفس. به هرحال او با طرفداران و علاقه‌مندان آثار من طرف است نه با من!
من سال‌هاست که داوری فیلم‌ها را در جشنواره‌های مختلف داخلی برعهده دارم و حتی این فیلم‌ها را هم به‌ عنوان یک داور می‌بینم. یا خوشم می‌آید یا نه. داستان‌ها را هم خودم تبدیل به فیلمنامه نمی‌کنم. می‌گویم من یک‌بار آن‌ها را نوشته‌ام دیگر نمی‌نویسم، ولی قبل از ساخته شدن آن‌ها را می‌خوانم. می‌خواهم بگویم نمی‌توانم فیلم یکی از آثارم را بهتر از بقیه بدانم. همان‌طور که هرکس ممکن است از یکی از آثار من خوشش بیاید؛ ممکن است که یک فیلم خاص را هم بپسندد. مثلاً من چند قصه از قصه‌های مجید را بیشتر دوست داشتم. مردم هم مهمان مامان را دوست داشتند. سال‌ها پیش هم خمره اولین جایزۀ لوکارنوی ایران را دریافت کرد و ۶۸ اکران بین‌المللی داشت. از فیلم چکمه هم استقبال خوبی شد. این‌ها همه البته زحمت کارگردان‌هاست من فقط قصه را به آن‌ها دادم.

شما ثابت کردید که انسان لازم نیست به گروه و دسته‌ای وابسته باشد تا آثارش با اقبال مواجه شود، بلکه مهم خود اثر است که با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند. ارتباط شما با مخاطبینتان از سراسر دنیا به چه شکل بوده و آیا خاطره‌ای هم در این خصوص دارید؟

بی‌اغراق بگویم روزی نیست که من با کسی مواجه نشوم که می‌گوید کودکی من با آثار شما سپری شده است. بزرگ‌ترین افتخار من لطف خوانندگان آثارم است. این خیلی بیشتر از جایزه و برندۀ کتاب سال شدن خوشحالم می‌کند. چون وقتی می‌نویسم نه به جایزه فکر می‌کنم، نه به پول، نه به فیلم شدن اثر و نه حتی به چاپ‌شدن آن. وقتی با کسی روبه‌رو می‌شوم که می‌گوید من کتاب نمی‌خواندم یا فرزندم کتاب نمی‌خواند ولی با خواندن فلان کتاب شما کتاب‌خوان شد؛ یا معلمی می‌گوید هر چه اصرار می‌کردم شاگردان کتاب نمی‌خواندند اما با خواندن آثار شما علاقه‌مند شدند برایم بسیار ارزشمند است. حتی کسانی را دیده‌ام که برخی از آثار مرا تا بزرگسالی نگاه داشته‌اند و با خود به خارج از کشور برده‌اند. بنابراین ارتباط با مخاطب مهم است نه وابستگی به گروه خاصی. من تنها به ملت ایران وابستگی عاطفی دارم و صداقت و سادگی خودم را در آثارم منتشر می‌کنم.

شاخص‌ترین ویژگی آثار شما نثر روان و سلیس و خوش‌خوان‌تان است. ارتباط شما با سرچشمه‌های زبان فارسی تا چه حد است و چگونه به این نثر رسیدید؟

خیلی خوانده‌ام و خیلی تأثیر گرفته‌ام. هم از پیشینیان و هم از آثاری مثل تنگسیر صادق چوبک و عصیان ابراهیم گلستان و آثار بسیار دیگری. مسئلۀ اصلی تسلط به واژه و روی کاغذ آوردن فکر است. اثری مثل قصه‌های مجید که تاکنون ۲۸ بار تجدید چاپ شده است موفقیتش را تا حدی وام‌دار زبانش است. فرهنگستان لغت زبان فارسی کاری پژوهشی بر روی واژه‌ها و تعبیرات این کتاب انجام داده و در آن مثلاً برای مفهوم سرعت و فرار حدود ۲۰ اصطلاح از کتاب پیدا کرده است. تعابیری چون: مثل فنر، مثل برق، مثل گلوله و … . من فکر می‌کنم بسیاری از واژه‌ها در زندگی امروز ما گم شده‌اند. این چیزی بود که حتی در سفری که به انگلستان داشتم هم به من گفته شد. تعابیری مثل «لباس پلوخوری» یا «شصتم خبردار شد» که من در قصه‌های مجید به کار برده بودم از نظر معنایی برای کودکان آنجا مبهم بود.
زبان فارسی شیرین و جذاب است، ولی متاسفانه به مرور زمان در حال لاغر و لاغرتر شدن است و ما کم‌کم لغات عامیانه را از دست می‌دهیم. مثلاً در گذشته برای مفهوم کادو چندین واژه داشتیم که هریک بر نوع خاصی از کادو دلالت می‌کرد مثل: سوغات، منزل‌نویی، تحفه، چشم‌روشنی، سرراهی، ره‌آورد و… حالا همه را حذف کرده‌ایم و فقط می‌گوییم کادو. یعنی در هر جمله‌ای اولین واژه‌ای که به ذهنمان می‌رسد را می‌گذاریم. این مسئله به ترجمه‌های ما هم راه پیدا کرده و نتیجه را همه شاهدیم. جمع‌بندی سخنم این می‌شود که اگر زبان داستان‌هایم روان و سلیس است از این‌روست که از ذهن و گوشم استفادۀ بهینه کرده‌ و از ادبیات عامیانه هم بهره ‌برده‌ام. فرهنگ شفاهی برای بالا بردن گنجینۀ واژگان بسیار مهم است. من در کودکی در بازار و کتابفروشی کار کرده‌ام؛ بنایی کرده‌ام و پای صحبت و داستان‌های پدربزرگم نشسته‌ام که مثل نقال‌ها حرف می‌زد و از همۀ این‌ها اثر گرفته‌ام. تسلط بر زبان و واژه‌های آن امر مهمی است.

یادی از علی اشرف درویشیان

علی اشرف درویشیان در زمره ی آن دست از نویسندگان با شهامت و جسوری ست که در راه بیان محنت و درد مردم و افشای حقیقت موجود، از آمیخته شدن رنگ سبز قلمشان با سیاهی سیاست هیچ ابایی ندارند، درویشیان با جسارت و هنری مثال زدنی این لطافت و تلخی را در هم تنیده است. شاید از همین روست که مدتی نام ” لطیف تلخستانی” را برخود نهاده بود.

او در گذر از تنگنای خفقان هرگز از بر دوش کشیدن صلیب رنج مشترک ِ استبداد، شانه خالی نکرد و در آزمونی سخت نشان داد که چطور می شود با قلم زندگی کرد و جانش را به بهای منفعت نفروخت. پای فشاری و استقامت او در راه نوشتن و هیچ انگاشتن سنگلاخ سانسور، پاسخی رساست برای همه ی کسانی که می پرسند: چگونه می شود پاسبانی را به خلوت خلقت اثر ادبی راه داد و باز هم نوشت؟ درویشیان هنر درک رابطه ی نوشتن و تاقچه را آموخته است و آن را از خصیصه های نوشتن در این سرزمین استبداد زده می داند و با همین سلاح است که توانسته آزادی بیانش را حفظ کند؛ نکته ای که رمز ماندگاری نویسندگان در تاریخ هزار پیچمان است.

درویشیان دردها و آلام مردم سرزمینش را در لفافه ی شیرین داستان بیان می کند، داستان هایی که گاه با طنزی گزنده آمیخته می شوند و بر ذهن خواننده اثری ژرف می گذارند. او با زبانی ساده و اغلب کودکانه از “فقر” ی می گوید که بر جان مردم سرزمینش چنگ انداخته است. اما او این فقر را تنها منحصر به تنگدستی مادی ِ طبقه ی فرودست جامعه نمی داند ، بلکه با ظرافتی هنر مندانه، گونه ی دیگری از فقر را نیز به نمایش می گذارد، تصویری که در آن عقب ماندگی فکری و فرهنگی ، جهل و قشری نگری طبقات متوسط و ثروتمند جامعه هم به سخره گرفته می شود.
او در نوشته هایش به جست و جوی عوامل ظلم و ستمی است که برگرده ی طبقه ی مستضعف جامعه تحمیل شده است و در این کاوش، حکومت، روشنفکران، تضاد طبقاتی، عقاید مذهبی خرافه آمیز و سنت را به چالش می کشد.

درویشیان دربیان عوام فریبی متظاهرانه ی طبقه ی سرمایه دار، از “انار” ی می گوید که با ظاهری زیبا رعیت بینوا را به پیدا شدن داروی بیماری فرزندش دلخوش می کند، اما لحظه ای بعد پوچ بودن آن صدقه ی خوش آب و رنگ هم نمایان می شود :

چطور به او بگویم که انار فقط پوسته. که بادش کردن، که آبش را میکدن و برای مسخره کردن ما آنجا گذاشتن و رفتن…

درویشیان از ” مادر نمونه …” ای می گوید که تمام مصائب یک خانواده را بر دوش می کشد و از هر گونه حقی بی بهره است، او تصویر درماندگی و حیرانی نسلی چون ” یاره” را به ترسیم می کند که در خیال پردازیها و اوهام خود غرق اند، اززبان سیل زدگان فراموش شده در ” ظلم آباد” به استبداد دشنام می دهد ، او از ” هتاو”، می نویسد، از آن دختر خردسال، که زنجیر سنت بند جانش را ازهم گسسته است، و خاطره ی ” نیاز علی ندارد” را در کسوت معلمی چون “صمد بهرنگی” روایت می کند و بازهم می نویسد و می گوید و همچنان رسوا می کند.

درویشیان، بهای آفرینش زیبایی و داستان را با کوه رنج پرداخته است و حتی همین حالا هم که در بستر بیماری به سر می برد، آرزویش، زیستن به شرط نوشتن درد است؛ بودن و ماندن او برای همه ی کسانی که آرزویی جز آزادی قلم و اندیشه ندارند، برای همه ی کسانی که جز ادبیات، خانه ای ندارند، برای همه ی کسانی که زمزمه ی صدایشان از کوچه های غربت به گوش می رسد، به مثابه ی دری گرانمایه است.

داستان های مهربان و سلیسی که او ” از این ولایت” ِ دردمند و محبوس حکایت می کند، آن چنان ماندگار و مفهوم اند، که بر چیده شدنشان از نمایشگاه کتاب اندک ضربه ای به هویت و موجودیتشان نمی زند، چرا که این آثار، ” همراه آهنگ ها ی….” لالایی و قصه های شبانه ی مادران، تا فرداهای دور زمزمه می شوند، تا شاید روزی ” فصل نان” این سرزمین هم فرا رسد

بورس تهران بطور جدی دچار بحران است، بطوریکه شاخص کل آن از حدود ۸۶۰۰۰ در ابتدای سال گذشته به رقم زیر ۶۴۰۰۰ در حال حاضر رسیده است و امید افزایش آن و رفع بحران حداقل در آینده نزدیک محتمل نخواهد بود. محمد فطانت رییس سازمان بورس اخیرا یک سری آمار و اطلاعات از سازمان بورس ارائه داده است که قابل توجه میباشد . او میکوید: تعداد افرادی که به طور مستقیم با بازار سرمایه در ارتباط هستند بر اساس آخرین آمار ۸ میلیون نفر است اما تمام کسانی که مشمول صندوق های بازنشستگی مثل تامین اجتماعی، بانک ها و صندوق بازنشستگی کشوری هستند نیز به طور غیرمستقیم از بازار سرمایه متاثر می شوند و در جرگه مجموعه بازار سرمایه محسوب می گردد. علاوه بر این افراد، ۴۰ میلیون نفر دارندگان سهام عدالت را نیز باید به این جمع اضافه کرد؛ بنابراین وقتی این اعداد باهم جمع شوند حساسیت بازار سرمایه و حساسیت تصمیماتی که این بازار را تحت تاثیر قرار می دهد، بیش از قبل مورد توجه قرار می گیرد.

وی همچنین توضیح میدهد که: حدود ۴۰۰ شرکت در بورس و فرابورس سهامشان مورد معامله قرار می گیرد که به ۴۰ صنعت تولیدی و خدماتی تقسیم بندی می شوند، از جمله این صنعت ها هلدینگهایی هستند که تعداد زیادی شرکت در زیر مجموعه خود دارند، گرچه بعضا زیرمجموعه ها در بورس نیستند اما حضور هلدینگها در بورس شفافیت بسیار خوبی را در این خصوص ایجاد می کند.
فطانت با بیان اینکه مجموع دارایی که در بازار سرمایه است ۸۸۰ هزار میلیارد تومان است میگوید: ۳۳۰ هزار میلیارد تومان ارزش شرکت های بازار سرمایه در حال حاضر در بورس و فرابورس است و به لحاظ حجم فروش ۳۵ درصد تولید ناخالص ملی را شرکتهایی که در بازار سرمایه فعالیت می کنند، ایجاد می کنند و اضافه میکند که در سال ۹۳ بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان انواع اوراق، کالا و حاملهای انرژی در بورس های اوراقی و کالایی مورد معامله قرار گرفته است، بطوریکه درآمدهای مالیاتی شرکتهای بورسی که به طور مستقیم در سال ۹۲ به دولت پرداخت شده ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بوده در حالی که این مبلغ به دلیل افت و رکود اقتصاد در سال ۹۳ با ۳۷ درصد کاهش روبه رو شده است.
فتانت درباره فراز و فروز شاخص کل در دو سال گذشته خاطر نشان میکند : زمانی که دولت تدبیر و امید انتخاب شد، شاخص بورس عدد ۴۵ هزار واحد را نشان می داد که در مدت کوتاهی تا حوالی ۹۰ هزار واحد رشد کرد که رشد جهشی و بسیار شتابانی داشت. از نیمه دی ماه سال ۹۲ تا به امروز بازار در مسیر نزولی قرار گرفت اگرچه نسبت به آغاز دولت یازدهم همچنان شاخص شرایط قابل رشدی را نشان می دهد ولی در سال گذشته شاهد افتی بودیم که این افت روی گروه فلزات اساسی، پتروپالایشی ها و معدنی ها خلاصه می شد به طوری که بیش از ۹۰ درصد افت بازار مرتبط با این صنایع بود. این صنایع علی القاعده از قیمت فلزات اساسی، کالاهای اساسی، قیمت نفت و سیاستهای کلان اقتصادی و سیاسی متاثر شدند، به همین دلیل این افت بیش از ۱۹ ماه ادامه پیدا کرده است.
چند ماه پیش که بحران بورس اوج گرفت به تصور اینکه شاید بشود با تغییر مدیریت یک زنگ تفریح کوتاه مدت ایجاد کرد تا فرصتی برای اجرای یک سری تدابیر از جمله استفاده از توافق هسته ای پیدا شود مدیر عامل بورس تعویض شد . فطانت رییس جدید هرچند که تدابیری نسبتا ضربتی به کار برد ، ولی در مجموع هنوز زنگ تفریح مورد انتظار حاصل نشده است. حتا برعگس، بعضی از اقدامات مدیریت جدید باعث کاهش بیشتر شاخصها شده است. به عنوان مثال بازگشایی نماد پالایشگاه ها در پایان اسفند ۹۳ محقق شد . کاهش زمان توقف نمادها از جمله مطالبات جدی و به حق سهامداران بود که در تدابیر جدید قرار شد وقتی نمادها به دلیل تغییرات در صورت مالی، تقسیم سود و برگزاری مجامع بسته می شوند در زمان بسیار کوتاهی دوباره بازگشایی شوند و از آنجایی که برخی نمادهای گروه پالایشی بیش از یک سال از توقفشان می گذشت و بازگشایی نماد این گروه مطالبه سهامداران بود، این امر محقق شد که باعث افت شاخص گردید.
ولی بهرحال تلاش برای رفع بحران و افزایش شاخص ها همچنان ادامه دارد. فطانت در خصوص تامین مالی از طریق بازار سرمایه میگوید: تامین مالی از طریق بازار سرمایه مورد توجه ما و دولت است که گامهای بسیار مثبتی در جهت آن برداشته شده است. به عنوان مثال جمع تسهیلاتی که شرکت های بورسی و فرابورسی در سال ۹۳ از نظام بانکی دریافت کردند ۴۷ هزار میلیارد تومان است، در حالی که عددی که در سال ۹۳ این شرکتها از طریق بازار سرمایه تامین مالی کردند ۳۴ هزار میلیارد تومان است و اساسا شرکتهای فعال در بازار سرمایه از طریق افزایش سرمایه یا ابزارهای مختلفی چون صکوک، مرابحه، اجاره، استصناع و اوراق سلف موازی استاندارد تامین مالی انجام می دهند. در بخش بورس انرژی نیز ابتکارات خوبی صورت گرفت از جمله انتشار اوراق سلف موازی استاندارد نفت کوره که به کمک این ابزار تامین مالی این محصول صورت گرفت و استفاده از این ابزار می تواند به سایر کالاهای عرضه شده در بورس انرژی و بورس کالا نیز تسری پیدا کند.
وی با بیان اینکه در بورس های کالایی اتفاقات مهمی رقم خورده است به جایگزینی سیاست قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی در خرید کالاهای کشاورزی اشاره کرد و گفت: سالهای سال دولت برای کالاهای اساسی بودجه ای را درنظر می گرفت که با آن خرید تضمینی انجام می گرفت و به کشاورزان اعلام می شد که کالا و محصول شما با قیمت مشخص به صورت تضمینی خریداری می شود اما با نظامی که در بورس کالا محقق شد کالاهای اساسی این امکان را پیدا کردند که از این پس نه بر اساس خرید تضمینی بلکه بر اساس قیمت تضمینی روی تابلوهای بورس های کالایی مورد معامله قرار بگیرند و بدین ترتیب بسیاری از هزینه های سرباری که در ادوار گذشته بر دوش دولت و سایر بخش های مرتبط وجود داشت منتفی شد
رییس سازمان بورس درباره چشم انداز بازار سرمایه هم اذعان داشت: چشم انداز بازار سرمایه به نحوی است که حجم زیادی از سرمایه گذاران را از گوشه گوشه دنیا از ایرانی گرفته تا خارجی به بازار سرمایه جذب کرده است و این گروه ها آمادگی خود را در قالب گزاشهای ارسالی و برگزاری جلسات متعدد اعلام کردند. وی ابراز امیدواری کرد: امیدوایم در فصل بعدی بازار سرمایه شاهد حضور رسمی سرمایه گذاران ایرانی خارج از کشور و حجم قابل توجهی از سرمایه گذاری خارجی باشد و همچنین ارتباط بسیار مناسبی بین بورسهای ما و بورسهای منطقه و جهان محقق شود. در فضای کنونی علاقه مندی ایرانیان خارج از کشور و سرمایه گذاران خارجی به بازار اولیه و ثانویه مشهود است و ما امیدواریم زمینه ها و بسترهای لازم برای حضور این دسته از سرمایه گذارن فراهم شود و همچنین با رفع تحریم ها و از طریق جذب منابع خارجی پیشرفت پروژه هایی که در دست اجرا است، محقق شود.
بهرحال سازمان بورس دارای رییس جدیدی شده که آرزوهای زیادی در سر دارد تا بورس را هرچه بیشتر رونق بخشد و قطعا در رویا ی آن است که روزی هم نشان لیاقت بر سینه اش زده شود که آرزو بر جوانان عیب نیست. ولی بورس تهران دچار یک بیماری ساختاری است که با تدابیر این رییس یا آن رییس برطرف نمیشود. زمانیکه بورس تهران در رژیم گذشته راه اندازی شده، الگو گرفته از بورسهای جهانی چنین سازماندهی شد که مکانیسم عرضه و تقاضا حتی المقدور در قالب طبیعی آن بر بورس حاکم باشد که تقریبا هم چنین بود و ولینعمت و بازیگران آنچنانی که بتوانند خرید و فروش سهام را در پشت صحنه هدایت کنند وجود نداشت و بورس روال طبیعی خود را طی میکرد و خیلی کم تحت تاثیر بورس بازیها قرار میگرفت. دلیل آنهم قدرت گیری بخش خصوصی و عدم دخالت دولت بود.
در بعد از انقلاب ابتدا فضایی ایجاد شد که بورس به عنوان یک زائده استعماری و استثماری معرفی میشد و حتا نیروهای سیاسی چپ مانند حزب توده به دنبال انحلال آن بودند. بعد آز آنکه موج مصادره شرکتها وتصاحب اموال مردم گسترش یافت و ثروتهای باد آورده به دهان انقلابیون مزه کرد موضوع انحلال بورس هم منتفی شد. تااینکه مافیای تجاری در لباس سپاهی و امنیتی و بسیجی ، بانکدار، و بطور کلی “ولایی” مالک شرکتهای عظیم و پولساز کشور شدند که طبیعتا بسیاری از آنها یا از روی ضرورت و یا داوطلبانه عضو بورس یا بودند و یا شدند. از آن زمان به بعد حال و هوای بورس تغییر کرد، از جمله اینکه تعیین ارزش سهام نه از طریق مکانیسم عرضه و تقاضا، بلکه با زد و بندهای پشت دربهای بسته توسط مافیای تجاری – ولایی مسلط بر شرکتهای مطرح در بورس که سهامداران اصلی به شمار میایند صورت میگیرد تا درآمدهای کوچک مردم کوچه و خیابان را که به امید کسب مبلغی درآمد به بورس روی میاورند تصاحب کنند.
مادامیکه چنین فضایی بر بورس تهران حاکم است و مافیای حکومتی آنرا هدایت میکند، امید هرگونه تحول در جهت بهبودی و رشد و توسعه معاملات بورسی در مسیری طبیعی و یدون ساخت و پاخت های کثیف پشت صحنه میسر نخواهد بود . همچنین اینکه تصور شود با رفع تحریمها بزودی سهامداران داخلی و یا خارجی به بورس تهران روی میاورند و به آن رونق می بخشند، یا مدیریتی برود و مدریت جدیدی بیاید که معجزه کند همه اینها خوش خیالی و سرابی بیش نیست.

قصه ی زمستانی که سر نشد…

نشانه ای از هویت هنر بود و مظهری از مردانگی در میان مردمان کشورش. جاودانه ترین صدای مردمی و خالق فاخرترین ترانه های موسیقی پاپ ایران. حرف از فرهاد مهراد است؛ همان صدای دوست داشتنی خاطرات عمومی همه ی ایرانیان که سیزده سال قبل و در روز نهم شهریور، و فرسنگ ها دورتر از خانه که آن را به دنیای موسیقی و شهرت ترجیح داده بود چشم از جهان فرو بست.

فرهاد مهراد با همین نام شناسنامه ای و در نهم دی ماه ۱۳۲۲ در خانواده ای از کارمندان عالی رتبه ی دیوانی و در تهران به دنیا آمد. او به واسطه ی مشغولیت پدرش در سفارتخانه های ممالک عربی، هشت سال نخست زندگی اش را در عراق سپری کرد تا از همان روزهای آغاز زندگی با غم غربت و تنهایی و شومی دوری از خاک خانه آشنا شود.

این طور که می گویند، نخستین استعداد های موسیقیایی فرهاد خیلی زود و از همان سنین خردسالی عیان شده؛ هم آن زمان که او ساعت ها به صدای ساز برادرش گوش می داده و بی حضور استاد، سعی در فراگرفتن شیوه ی نواختن گیتار و پیانو داشته؛ با این همه علاقه اما تجربه ی خواندن و نواختن برای مخاطبین زنده را تا سالهای نوجوانی نصیب نبرده؛ تا روزهایی که ساز به دست گرفته و در کافه های تهران آواز خوانده.

فرهاد در هجده سالگی و با یک تجربه ی اتفاقی، به شهبال شبپره، و گروه بلک کتز معرفی شد؛ و به اعضای این گروه در کافه کوچینی پیویت. هم اینجا بود که استعداد ناب او در موسیقی معلوم اهل فن و مشتریان غالبا شیک کافه شد. او برای چند سالی به عنوان خوانننده ی اصلی گروه بلک کتز فعالیت داشت و در این مدت ترانه هایی را به زبان های غربی و سبک های گونه به گونه اجرا کرد.

آشنایی او با زبان های عربی، انگلیسی و ارمنی و همین طور انس او با سبک های جاز، بلوز، آر اند بی و راک باعث شد تا موسیقی او از دیگر همدوره هایش متمایز شود. او در همین سالها خالق شیوه ای اختصاصی برای آوازش شد؛ سبک و گونه ای که ادبیات و جنبش های اجتماعی را به موسیقی گره می زد؛ هم آنی که بعد ها الگوی بسیاری از خوانندگان دیگر شد و منبع الهام و مرجع تقلیدی برای خوانندگان در راه.

او چند صباحی آنسوتر از گروه بلک کتز جدا شد و فعالیت سولویش را بنیان نهاد؛ فعالیتی که بیشتر از همه با موسیقی متن فیلم و جادوی سینما در یاد تاریخ مانده. او در گام اول، ترجمانی ایرانی از ترانه های متن فیلم نام آشنای ” مای فیر لیدی ” ارئه داد که آنقدرها موفق نبود. اما در قدم بعدی و به اصرار اسفندیار منفردزاده، آهنگساز بنام وقت، رضا داد تا برای فیلم رضا موتوری آواز بخواند تا یکی از ماندگارترین خاطرات قومی ایرانیان شکل بگیرد و از همان روز اول در صندوق خانه ی یادها باقی ماند.

فرهاد از جوانب بسیاری در یاد تاریخ مانده؛ علاوه بر صدای رسا و شیوه ی یگانه ی ادای کلمات ترانه، نحوه ی سلوک باوقار او هم در ماندگاری اش تاثیری بسزا داشته؛ تا آنجا که او را مظهری از مردانگی در هنر ایران دانسته اند و با شمایل یک قهرمان ملی تصویرش کرده اند…

روزگار شهرت و محبوبیت فرهاد در ایران، همزمان شده بود با شکل گیری جنبش های مدنی و اجتماعی در چهارسوی دنیا. هم آن زمان بود که بیشینه ی روشنفکران و هنرمندان ایرانی؛ به جنبشهای به اصطلاح چپ سیاسی پیوستند و در نکوهش ظلم و نابرابری گفتند. کار فرهاد اما در این میان، مشخص تر و معتبرتر از دیگران بود. او با ترانه ی جمعه، شوری اجتماعی به پا کرد و صدای خشم فروخورده ی جامعه اش شد…

همین فعالیت های به ظاهر ساده، سرانجام به انقلابی سیاسی منجر شد؛ انقلابی که در اعجابی غریب به مذهب لابد پیوند خورد و چندسالی آنسوتر ضایعات جبران ناپذیری برای برای مردمان ایران به همراه آورد. فرهاد که با عقاید مذهبی اش شهره بود؛ در هم آغاز راه، همراه باور عمومی هم وطنانش شد و در ستایش پیامبر مسلمین، ترانه ای اجرا کرد. ترانه ی وحدت در ماه های اولیه ی انقلاب، بدل به صدایی همیشه حاضر در رادیو و تلویزیون ایران شد، اما خیلی زود و در پی آشکار شدن ظلم دستگاه حاکم، این ترانه هم به صف طویل صداهای ممنوعه پیوست…

با پیروزی انقلاب اسلامی و نهادینه شدن قوانین مذهبی در چهارسوی شهر، یکی از عجیب ترین دوران تاریخی ایران شکل گرفت؛ بسیاری از اهل هنر و اصحاب فضل به دیگر نقاط دنیا پناه بردند و آنها که ماندند هم در خانه به غربت رفتند؛ فرهاد هم از جمله ی معدود افرادی بود که زیستن در خاک خانه را به ادامه یافتن دوران هنری اش ترجیح داد. او علی رغم باورهای مذهبی اش، از جانب حکومت ایدئولوژیک ایران طرد شد و برای سالها در سکوت و کنج فقر و انزوا نشست. او در این سالها کوشید تا با یادآوری دلایل ساده ی زنده بودن؛ بر سرمای زمستانی که به جان خانه اش نشسته چیره شود…

او در این سالهای سخت و پیشتر از آن، غم تلخ درک نشدن ها و تنها ماندن هایش را با نشئه ی افیون و خمر شراب مرهم می گذاشت، هم این موضوع هم باعث شد تا جان خسته اش، دیگر نای کشیدن بار تن را نداشته باشد. فرهاد که از پس سکوت چندین ساله، در فاصله ی سالهای دهه ی هفتاد شمسی کنسرت های جسته و گریخته ای در ایران و آمریکا به پا کرده بود، در آخرین آلبومش، سروده ای از از فریدون رهنما را هم گنجاند. هم آن ترانه ای که به پیش بینی هنگامه ی وداع مانند بود و از بی باکی او در برابر دیو مرگ نشان داشت…

فرهاد در پی مبارزه ی چندین ساله با بیماری، سرانجام در شفاخانه ای در فرانسه و به روز نهم شهریور هشتاد و یک، دنیای ممکن را وداع گفت. این طور که پیداست، او در وصیت نامه اش، خواسته تا پیکرش سوزانده شود؛ اما این خواست او از جانب بازماندگانش اجابت نشده. می گویند که پیکر او را با حیلتی غریب از گورستان پرلاشز ربوده اند تا چند روزی آنسوتر و بر خلاف میل او در قبرستان تیه در حومه ی پاریس به خاک بسپارند؛ هر چه بود، با مرگ او پرونده ی زندگی یکی از بلندآوازه ترین هنرمندان ایران به آخر آمد و روزگار شیرین قهرمان داشتن پایان گرفت.

پا نویس: مطلب حاضر صورت تغییر یافته ی متن مجله ی موسیقیایی چمتا باب زندگی فرهاد مهراد است. شما می توانید با مراجعه به صفحه ی بایگانی چمتا در سایت ایران فردا به این برنامه دسترسی داشته باشید.

معلم فروتن انسانیت…
بهارک عرفان

«مرگ خیلی آسان می‌تواند الان به سراغ من بیاید، اما من تا می‌توانم زندگی کنم نباید به پیشواز مرگ بروم ، البته اگر یک وقتی ناچار با مرگ روبرو شوم – که می‌شوم – مهم نیست. مهم این است که زندگی یا مرگ من چه اثری در زندگی دیگران داشته باشد .» ماهی سیاه کوچولو – صمد بهرنگی
نهم شهریور ماه مصادف است با غرق شدن «ماهی سیاه کوچولو» در رودخانه‌ی ارس. هم‌او که پس از سالها رفاقت با بچه های ایران در چنین روزی دل به دریا زد و رفت. حرف از صمد بهرنگی نویسنده، شاعرو مترجم ایرانی است؛ همان “بهرنگ”ِ، داستان‌نویسی کودک و نوجوان که در طول حیات نه چندان دراز مدتش بیشتر از همه به تعلیم و تربیت بچه های ایران دقیق شد و در راه آموزش زندگی به بچه ها از هیچ کوششی دریغ نکرد.
بهرنگی قصه های فراوان دارد که برخی از آن ها از شدت تکرار جوری با جان زبان فارسی عجین شده اند؛ از هیمن جمله اند؛ ” کچل کفتر باز ” ، ” تلخون ” ؛ ” یک هلو هزار هلو ” ، ” ماهی سیاه کوچولو ” و بسیاری دیگر که بیشینه شاد در حوزه ی ادب کودک و با زبانی بسیار ساده به نگارش در آمده اند.

او که از خانواده ای بسیار تهی دست و در میان اوج نداری ها و فوج فلاکت مالی به جامعه معرفی شده بود؛ شاید به واسطه ی همان فقر و دانستن احوال اهل نیاز؛ در روزگار شکل گیری اندیشه اش به جنبش چپ ایران پیوست؛ جنبشی که در ادامه ی یک میل جهانی قصدی آرمانگرایانه در تقسیم به عدالت نعمات طبیعی داشت و بر آن بود تا پیش تر از همه با سلطه ی نظام سرمایه داری بر روح و جان مردمان مبارزه کند.
صمد بهرنگی بر خلاف بسیاری از نویسنده های وقت، از دانش آکادمیک هم بهره می برد و از رمز و راز با برنامه اندیشیدن آگاهی داشت. او به واسطه ی همین دانستن ها، و در ادامه ی علاقه ی شخص اش به تربیت کودکان، مقالات و تئوری های مهمی در نحوه ی تربیت و سیستم آموزشی نوشت که از پس عبور سالیان فراوان همچنان مورد استفاده دارند و به کار می آیند.
او که به روایت بسیاری، زندگی اش را به ” قلم ” بدل کرده بود و جای شهر نشینی و زیسن با جامعه ی روشنفکری ایران در مدرسه های روستاهای دور افتاده ی آذربایجان به تدریس الفبای زبان و زندگی می پرداخت؛ بیشتر از این زندگی غریب و نظریه هایش باب تعلیم و تربیت؛ به خاطر قصه هایش شهره و ماندگار شده. قصه های او از جانب بسیاری از منتقدین ادبی از جمله نوادر ادب فارسی در ساده گویی و صمیمیت و باورپذیری بوده اند.
صمد بهرنگی را می توان “هانس کریستین اندرسن” ایران خواند، چرا که او با آثارش از “اولدوز و کلاغ ها” و “ماهی سیاه کوچولو” گرفته تا ” یک هلو و هزار هلو” و “بیست و چهار ساعت در خواب و بیداری” سر منشا تحولی عظیم در حیطه ی ادبیات داستانی کودک و نوجوان شد و راهگشای نویسندگان بزرگ دیگری چون “علی اشرف درویشیان” و “منصور یاقوتی” شد.
بهرنگی در”کچل کفترباز”، “افسانه ی محبت” و “سرگذشت دومرول دیوانه” با الهام از افسانه های کهن و داستانهای محلی و بومی، داستانهایی نوشت که به افسانه هایی مدرن می مانند، افسانه هایی که با اندیشه های کهن زینت و با حس واقع گرایی تقویت شده اند.
آنچه صمد بهرنگی در کتاب “بیست و چهار ساعت در خواب و بیداری” ارائه داده، نمایشی بدیع است از داستان نویسی واقع گرایانه برای نوجوانان. او در این کتاب با تنیدن طنزی آرام و عمیق، خوانندگان کم سن و سال خود را به تفکر می خواند: ” خواننده ی عزیز، قصه ی “خواب و بیداری” را به خاطر این ننوشته ام که برای تو سرمشقی باشد. قصدم این است که بچه های هموطن خود را بهتر بشناسی و فکر کنی که چاره ی درد آنها چیست؟”
او سپس دست “بچه ی هموطن” خود را می گیرد و یک روز عادی نوجوانی دستفروش را به تصویر می کشد. نوجوانی که در خواب شبانه اش به دنیای رویایی اش سفر می کند و همه ی ناممکن ها را ممکن می بیند در این سفر بیست و چهار ساعته مرز تخیل و واقعیت به خوبی مشهود است و خواننده ی خردسال به خوبی از عهده ی تمیز این دو بر می آید هر چند ناخودآگاه با عقاید چپ گرایانه ی بهرنگی هم آشنا می شود.
” جلو مغازه یی سه تا بچه کیف به دست ایستاده بودند چیزهای پشت شیشه را تماشا می کردند. من هم ایستادم پشت سرشان. عطر خوشایندی از موهای شانه زده شان می آمد. بی اختیار پشت گردن یکیشان را بو کردم. بچه ها به عقب نگاه کردند و من را برانداز کردند و با اخم و نفرت ازم فاصله گرفتند و رفتند. از دور شنیدم که یکیشان می گفت: چه بوی بدی ازش می آمد!
فقط فرصت کردم که عکس خودم را توی شیشه ی مغازه ببینم. موهای سرم چنان بلند و پریشان بودند که گوش هایم را زیرگرفته بودند. انگار کلاه پر مویی به سرم گذاشته ام. پیراهن کرباسی ام رنگ چرک و تیره یی گرفته بود و از یقه ی دریده اش بدن سوخته ام دیده می شد. پاهام برهنه و چرک و پاشنه هام ترک خورده بودند. دلم می خواست مغز هر سه اعیان زاده را داغون کنم.”

مرثیه‌ای برای دوستی‌ها، عشق‌ها و امیدهای از کف رفته‌
نگاهی به داستان “ما بچه های خوب امیریه ” نوشته ی علی رضا نوری زاده

«در زمانه‌ای که عقاید مذهبی یا آرمانهای سیاسی بر یک جامعه چیره می‌شود، رسالت نویسنده در همراهی متوازن با این اتفاق و بازگو کردن احساسات، عقاید و آرزوهای مردمان آن سرزمین تعریف می‌شود.»
این نقل قول از خوان گویتیسولو، نویسنده‌ی اسپانیایی تبار، اشارتی‌ست بر الگوی آثار نویسندگانی که در سرزمینهای غنوده بر انقلاب و قیام بالیده‌اند و تعریفی کلی از محتوای رمانهای برساخته از این وقایع ارائه می‌دهد.
با لحاظ کردن این تعریف، آن دسته از نویسندگانی که اتفاق نظر مردمان برای وقوع یک انقلاب را محترم نمی‌شمرند و آنهایی که قلبشان با شور و شعف همطونانشان به تپش نمی‌افتد و با درماندگی‌شان فشرده نمی‌شود، از دریافت حقیقت آن خیزش و تبدیلش به واژگانی ماندگار ناتوانند و قادر به ادا کردن مراد اصلی ادبیات متعهد نخواهند بود.
هر انقلاب، به مثابه‌ی یک حادثه‌ی عظیم تاریخی نیازمند راویانی‌ست که رویدادهای اجتماعی و سیاسی برآمده از آن انقلاب را ثبت و آنها را برای ارائه به نسلهای آینده جاودان کنند. در این میان نقش داستان‌نویسان بر خلاف مورخان، تنها به ضبط و مستند کردن وقایع تاریخی محدود نمی‌شود. فعالان حوزه‌ی ادبیات داستانی برآنند تا این تجارب بشری را از یک واقعه‌ی سیاسی صرف فراتر ببرند و با مدد گرفتن از دنیای تخیل ازتلواسه‌های جهان‌شمول آدمی بگویند، تا با اعجاز نیروی داستان، مرزهای زمان، جغرافیا و زبان بی‌اعتبار شود. از سوی دیگر این داستانها هوشمندانه مراقب‌اند تا به وادی تشریح گزارش‌گونه و تاریخ‌نگاری در نیفتند.

رمان «ما بچه‌های خوب امیریه» نوشته‌ی علیرضا نوری‌زاده از این دست آثار است. کتابی که در بطن روایت عاشقانه‌اش، روزهای پرالتهاب یک انقلاب می‌تپند. انقلابی که سایه‌ی پهناورش را بر زندگی آدمهای بسیاری می‌گستراند و وقایعی غیر قابل پیش‌بینی را رقم می‌زند.

کتاب با تمسک به سویه‌ی روزنامه نگاری نویسنده‌اش، قهرمان داستان را به روزهای نخستین پس از انقلاب ۵۷ بهمن درایران برده و او را در مقام ناظر این رویداد عظیم معاصر قرار داده‌است، تا او ضمن بازگفتن داستان زندگی‌اش، از سیر استفالی این انقلاب روایت کند، از اوج لحظات شوق و هیجان تا ژرفای سرشکستگی و درماندگی.

نویسنده به واسطه‌ی حرفه‌اش، در بزنگاه‌های تاثیرگذار انقلاب حضور داشته و آنها را لمس کرده‌است. او نوشتن درباره‌ی انقلاب را از نوشتنِ انقلاب، مجزا می‌داند با این همه این دو را با هم می‌آمیزد و در کسوت یک نویسنده‌ی متعهد، ازانقلاب به عنوان یکی از تجربه‌های تاریخی یاد می‌کند و همزمان با الهام از قدرت قصه‌نویسی‌اش هرآنجا که لازم است، متن را از حقیقت به خیال سوق می‌دهد.

«ما بچه‌های خوب امیریه»، نقب نویسنده است به خاطرات کودکی و روزهای سراسر شور جوانی‌اش و روایتی تاریخی‌- داستانی‌ست از آنچه او در مقام یک نویسنده- روزنامه‌نگار شاهدش بوده‌است؛ از وصف ملاقاتهایش با شخصیتهای سیاسی و مذهبی گرفته تا شرح اعدام‌ها و سرکوبهای پس از انقلاب. او دیده‌ها، تجربیات و خاطراتش را بر بستری از یک داستان عاشقانه گسترانده‌است و در همان حال که از حقیقت به یغما رفتن انقلاب می‌گوید، با سفر به دنیای تخیل، قصه‌ای می‌آفریند عجین با عشق و امید.
«همان چند لحظه کفایت می‌کرد که بدانم تو تصویر را در ماه نگاه نکرده‌ای. چهره‌ات به سحرزدگان نمی‌مانست. بیشتر تجلی عصر بهاری بودی بر روی سنگفرشهای دانشکده‌ی حقوق، مقابل حوضی که صدها سنگ آرزو در آن گم شده‌بود و حبابهایش را صدای گلوله ترسانده بود.»

داستان با روایتی غیر خطی و همراه با فلش بکهای متعدد پیش‌ می‌رود و نویسنده در این اثنا هر از گاه با ورق زدن تاریخ بیهقی، تکرار تراژدی‌وار تاریخ را گوشزد می‌کند، حدیث بر دار کردن حسنک وزیر را زمزمه‌‌ می‌کند و ذکر زندانی شدن بزرجمهر را باز‌می‌خواند.
کتاب تصویری تکان‌دهنده از بی‌عدالتی، سرکوب، خفقان و کشتار پس از انقلاب ترسیم ‌می‌کند و مرگ هر انسان را به مثابه‌ی مرگ تمام بشریت تعریف می‌کند. آدمهایی که هریک حامل میراثی یگانه برای بشریت بودند و طعمه‌ی انقلاب شدند. از نظامیان و سردمداران حاکمیت مخلوع تا زنان و مردانی که برخی از آنها هنوز گلوهاشان از سرودها و شعارهای انقلابی خشک بود و هنوز لبان پژمرده‌شان را تر نکرده‌بودند که گلوله‌آجین شدند.

«رفیق من! اینها را ببخش. اینها نمی‌دانند تو که هستی، اینها بی‌خبرند که تو شعار آزادی را زمانی برداشته بودی که این آقای دلقک تنگستانی، هنوز الفبا را هم یاد نگرفته‌بود.»
فصل پایانی کتاب، با متنی دوزبانه کنایه‌ای تلخ است به روزگار تبعیدیان پس از انقلاب. تصویری‌ست از آمیختگی دلتنگی برای خیال گذشته‌، سردرگمی در خلا اکنون و هراس از وهم آینده. حدیث دل همه‌ی مهاجران لابدی‌ست که تبعید خودخواسته‌شان بریدن از خود و ریشه‌هایشان بود:

« تا من بروم، در تنهاییم را باز کنم روی زمین رها شوم و از این بالا نفسهایت را شماره کنم و دلم خوش باشد که فردا تو تکرار می‌شوی و شاید یکبار دیگر، در شب پیش از پرواز من بتوانم چمدانم را با خاطرات امیریه و شب هزار و یکم پر کنم. نگران مامور گمرک نباش»

علیرضا نوری‌زاده این داستان را به یاد همه‌ی «بچه‌های خوب» دیاری نوشته‌است که سلوکشان به مانند سنتهای محله‌هایی چون امیریه، اصیل و بکر بود، همانها که آرزومند پرشکوه‌ترین روزها برای سرزمینشان بودند. روایت او از روزهای انقلاب، بیش از آنکه شهادت‌نامه‌ای تاریخی باشد، مرثیه‌ایست برای دوستی‌ها، عشق‌ها و امیدهای از کف رفته‌ی گذشته و تابلویی‌ست از حرمان و هجران فرزندان یک خاک بلاخیز:
«از خون دل نوشتم نزدیک دوست نامه / انی رایت دهرا من هجرک القیامه»

توضیح آخر اینکه؛ کتاب نخستین بار در لندن منتشر شد و در کمتر از سه ماه به نایابی رسید . دومین چاپ را “نیما ” در آلمان منتشرکرد و چاپهای سوم و چهارم و پنجم در آمریکا توسط ” کانال یک ” انتشار یافت و فروش فوق العاده ای داشت و سرانجام چاپ ششم کتاب توسط نشر الکترونیکی مردمک در سال ۲۰۱۲ به بازار کتاب عرضه شد . کنجکاوان جدی تر داستان فارسی می توانند نسخه ی چاپی و الکترونیکی کتاب را از طریق بازارچه ی مجازی آمازون تهییه کنند.