نگاهی به زندگی و مرگ ماری آنتوانت / قربانی قساوت تاریخ… لیلا سامانی

آغاز نوامبر هر سال یادآور تولد “ماری آنتوانت” است، زنی که تنها به دلیل چشم گشودن در خانواده ای سلطنتی، قربانی قساوت تاریخ و بی شرمی سیاست شد.

ماری آنتوانت

کتاب “زندگی و سرانجام ماری آنتوانت”، نوشته ی “پیر نزلوف” که به قلم “ذبیح الله منصوری” به فارسی برگردانده شده است، از زندگانی آخرین ملکه ی فرانسه روایت می کند. ماری آنتوانت اتریشی از تبار یک خانواده ی هفتصد ساله بود و تمامی نیاکانش به مدت هفت قرن پادشاه بودند. تربیت و پرورش در چنین خاندانی بود که بی اختیار ذهنیت خودبزرگ بینی و تکبر را در اندیشه ی “ماری” زیبا، ریشه دارساخته بود.
ماری آنتوانت در سن چهارده سالگی و درآغاز نوجوانی، به همسری شاهزاده لویی در آمد و چهار سال پس از آن، زمانی که همسرش به پادشاهی فرانسه رسید، او نیز شهبانوی این کشور نام گرفت. اما تجمل پرستی و غرور وی که برخاسته از روح اشراف زاده ی او بود، سر منشا بسیاری از تهمت ها و شایعات ناروا و غلو آمیز درباره ی وی شد. فرانسویان به ماری آنتوانت، لقب “مادام ضرر” داده بودند، چرا که معتقد بودند او از اموال عمومی برای خود و بستگان اتریشی اش بهره می برد و با دست و دل بازی خزانه ی فرانسه را تهی کرده است، اما با مطالعه ی کتاب و آشنا شدن با شخصیت ماری آنتوانت، می توان دریافت که او این اعمال را نه از سر دنائت و چپاول، بلکه از روی ناپختگی و خامی مرتکب شده است. او زنی ست که چون دیگر زنان معمول روزگار، برای آرام کردن روح سرکشش، می آزماید ومی پوید. شاید از همین روست که نصایح مادر فرزانه و برادرش که بر تخت امپراتوری اتریش تکیه زده، را از گوشی می شنود و از گوش دیگر بیرون می کند.
ماری آنتوانت، ملکه ی زیبای فرانسه که به دلیل ضعف جسمانی لویی شانزدهم مدتها از نوازشهای شورانگیز زناشویی محروم مانده بود، به سبب معصومیت ذاتی و زیبایی خیره کننده اش مورد توجه بسیاری از مردان دربار فرانسه بود و همین امر دایره ی اتهاماتی که نام او را احاطه کرده، را وسیع تر کرده بود، تا جایی که هیچ کس جز شوهرش او را پاکدامن نمی شمرد و این افترا حتی در آوازهایی که برزبان مردم کوچه و بازار جاری بود، مشهود و بارزمی نمود:
آیا می‏خواهی یک قرمساق،
یک حرامزاده، و یک فاحشه را بشناسی؟
پادشاه، ملکه، و
آقای دوفن را ببین.

کتاب با این که وجود روابط عاشقانه میان ملکه و ” فرسن”، قهرمان جنگ، را کتمان نمی کند اما به کرات به این موضوع اشاره دارد، که به رغم وجود این احساسات عاشقانه هیچ مدرکی برای اثبات وجود روابط پنهانی و خیانت ماری به همسرش وجود ندارد. چنان که لویی- فیلیپ دو سگور چنین گفته است که :”او (ملکه) آبروی خود را از دست داد، ولی عفت خود را حفظ کرد.”
ماری آنتوانت مانند هر زن دیگری طالب معشوق خود بود، اما تفاوت، در اینجاست که او از نفوذ و قدرت خود برای نزدیک تر شدن به فرسن بهره می گرفت، به نحوی که از درخواست گوستاو سوم مبنی بر اینکه لویی شانزدهم، فرسن خوش سیما را با درجه ی سرهنگی به عنوان افسر “هنگ سلطنتی سوئد” در ارتش فرانسه تعیین کند، حمایت کرد تا شاید به واسطه ی این انتصاب فرسن زمان بیشتری را در کاخ ورسای و نزدیک به او بگذراند.
کتاب هم چنین به شرح وقایعی می پردازد که به انقلاب فرانسه انجامید، مردم فرانسه که به جای لفظ ملکه، ماری آنتوانت را با عنوان تحقیر آمیز اتریشی خطاب می کردند، او را به همراهی با عناصر ارتجاعی دربار و مخالفت با اصلاحات متهم می کردند، آنها معتقد بودند که اطرافیان لویی شانزدهم و در راس آنها ماری آنتوانت او را به ابطال تصمیمات مجلس موسسان مبنی بر لغو سیستم فئودالی فرانسه و روش ارباب و رعیتی وادار کرده اند. این باورها و هم چنین شایعه ی لگد مال کردن پرچم فرانسه از سوی ماری آنتوانت، او را بیش از پیش در نزد مرد گرسنه و خشمگین منفور ساخت. شایعاتی که برخی مورخین بر این عقیده اند که از سوی شبکه ی فراماسونری و سرویس اطلاعاتی انگلستان مهندسی شده بودند. حتی آن گفته ی معروف ماری آنتوانت که بر سر زبان مردم همه ی اعصار جاری شده است و او را به هنگام مواجهه با مردم معترض که شعار می داده اند: ” ما نان می خواهیم” با این جمله که “اگر نان ندارند شیرینی بخورند” توصیف کرده است، قدم دیگری بود در راه گسترش نفرت و حتی تمسخر او و دربار فرانسه.
اما سرانجام تظاهرات در مقابل کاخ ورسای به شورش مسلحانه بدل شد و مردم با شکستن حصار کاخ و کشتن سربازان محافظ آن، به ساختمانی که ماری آنتوانت در آن سکونت داشت حمله ور شدند، ماری آنتوانت به قسمت دیگر کاخ که مخصوص پادشاه بود گریخت. شورشیان از خانواده سلطنتی خواستند که ورسای را ترک گفته و به پاریس بیایند و لوئی شانزدهم که از ادامه شورش بیمناک بود این تقاضا را پذیرفت.
خانواده سلطنتی پس از انتقال به پاریس بیش از پیش تحت فشار قرار گرفتند و لوئی شانزدهم که عملا سلب اختیار شده بود، تصمیم گرفت مخفیانه از پاریس خارج شود و در نقطه دیگری از خاک فرانسه برای بازیافتن قدرت و اختیارات خود تلاش کند. اما این گریز با شکست مواجه شد و خانواده ی سلطنتی با اهانت و تحقیر، به پاریس بازگردانده شدند پس از آن اتهاماتی نظیر خیانت، توطئه با بیگانگان و فساد که همواره متوجه ماری آنتوانت بودند، پر رنگ تر و بیرحمانه تر شدند. پس از رای مجلس به خلع لویی شانزدهم از سلطنت و زندانی شدن اعضای خانواده ی وی در قلعه ی تامپل، جناح تندرو کنوانسیون به سرکردگی “روبسپیر”، پیشنهاد اعدام لویی شانزدهم را مطرح کرد، تا این که لویی شانزدهم روز ۲۱ ژانویه سال ۱۷۹۳ در سن ۳۹ سالگی به وسیله گیوتین اعدام شد.
روزی که حکم مجلس کنوانسیون را مبنی بر محکومیت لویی شانزدهم به او ابلاغ کردند ، به لویی گفتند که بعد از اجرای حکم ، خانواده‌ی او را به خارج خواهند فرستاد. بعد از اینکه لو یی شانزدهم به قتل رسید آنتوانت در این فکر بود که آیا به این وعده وفا خواهند کرد یا نه….
پس از اعدام لوئی شانزدهم، ماری آنتوانت و پسر هشت ساله اش “لوئی شارل”، که در قلعه تامپل زندانی بودند بعد از مدتی با یورش عده ای به این زندان از یکدیگر جدا شدند، آنها با این بهانه که نگران وضع تربیت پسر ۸ ساله ‌‌ هستند، فرزند خفته در خواب را ازمادر جدا کردند. بعد ها در جریان محاکمه‌ی ماری آنتوانت، زمانی که کودک خردسال را به دادگاه آوردند، مادر دریافت که کودکش را برای تربیت به سیمون پاره دوز سپرده‌اند.
صورت آماس کرده‌ی کودک و رنگ و روی زرد او نشان از روزگار تلخ کودک داشت
ماری آنتوانت تا روز محاکمه اش در ۱۴ اکتبر ۱۷۹۳ در زندان “کونسیرژری” محبوس بود. او با لباس تیره مستعملی که از روز اعدام شوهرش بر تن داشت در جلسه دادگاه حضور یافت و مشاهده چهره شکسته و غمزده او جمعیت حاضر در جلسه را مبهوت ساخت. ماری آنتوانت روزی که در محضر دادگاه جنایی انقلاب حاضر شد ۳۸ سال داشت، ولی سالهای وحشتناک ۱۷۹۰ تا ۱۷۹۲ و چهارده ماه زندان و ضربه اعدام شوهرش به قدری او را درهم شکسته بود که پیرزنی شصت ساله یا بیشتر به نظر می رسید. موهای سرش تقریبا سفید شده بود و از شدت لاغری استخوان های صورتش دیده می شد.

لیلا سامانی – نویسنده مقاله

موارد اتهام ماری آنتوانت که در ادعانامه دادستان ذکر شده و براساس آن برای متهم تقاضای اشد مجازات شده بود، مشارکت وی در جنایات شوهرش لوئی شانزدهم و ترغیب او به کشتار مردم و شدت عمل در برابر انقلابیون، حیف و میل اموال عمومی، سوء استفاده از موقعیت، مکاتبه با دشمنان خارجی انقلاب و توطئه علیه کشور بود. ماری آنتوانت در آخرین دفاع خود گفت: “من هیچ گناهی ندارم مگر اینکه همسر لوئی شانزدهم بودن را برایم گناهی نابخشودنی بشمارید، و اگر این تنها گناه من باشد، به عنوان یک زن و طبق قوانین و عرف موجود چاره ای جز اطاعت از همسر خود و همدردی با او نداشته ام.” ولی دادستان در پاسخ او ادعاهای قبلی خود را تکرار و گفت ماری آنتوانت شریک تمام جنایاتی است که در دوران سلطنت لوئی شانزدهم در فرانسه رخ داده است.
آنچه بیش از همه، در این میان چهره ی خشن انقلاب فرانسه را هویدا و بی انصافی و ظلم روا شده به این زن را عیان ترمی سازد، شهادتی ست که کودک خردسالش در دادگاه علیه او می دهد:
“…سیمون پاره دوز به کودک گفته بود بگوید مادرش به مناسبت اینکه فساد اخلاقی داشته ، کودک را طوری مورد نوازش قرار می‌داده که با اصول انسانیت و اخلاق موافق نبوده است. این را هیچکس نپذیرفت.حتی تماشاچیانی که در دادگاه بودند این گواهی را نپذیرفتند و احساس کردند که شهادت مزبور جعلی است.”
اتهامی که ماری آنتوانت در پاسخ به آن چنین گفت:

اگر پاسخی نمی دهم به خاطر آن است که نمی توانم، چون یک مادرم ! همانند همه مادرهایی که در این جمع حضور دارند.
از دیگر اتهاماتی که فرانسویان ماری آنتوانت را شدیدا به آن محکوم می کردند، فساد اخلاقی بود، مساله ای که هیچ گاه ثابت نشد ولی انقلابیون آن را به مثابه ی حربه ای در دست خود می دیدند تا شاید به این وسیله زخمهای برنده تری بر روح این زن بنشانند.
آخرین جلسه دادگاه ساعت چهار صبح روز ۱۶ اکتبر تشکیل شد و رای دادگاه مبنی بر محکومیت اعدام ماری آنتوانت قرائت گردید. حکم اعدام ساعت ده صبح همان روز در میدان کنکورد اجرا شد و سر ماری آنتوانت با همان گیوتینی که برای اعدام شوهرش از آن استفاده شده بود از تن جدا گردید. ماری آنتوانت قبل از اجرای حکم اعدام چند ساعتی فرصت داشت که وصیتنامه ای بنویسد. ولی جز چند سطر بیشتر نتوانست بنویسد.
لویی شانزدهم وقتی بالای سیاستگاه ایستاد خطاب به مردم گفت،مردم من بی‌گناه هستم. ولی آنتوانت هیچ نگفت و فقط قبل از اینکه سرش را از سوراخ گیوتین عبور بدهند، چشمها را متوجه آسمان کرد. آنقدر زنها که اطراف گیوتین جمع شده بودند، فریاد می‌زدند که کسی نمی‌‌‌توانست صدای سیاستگاه را بشنود. ولی وقتی سر آنتوانت از سوراخ خارج شد، دانستند که عنقریب ساطور فرود خواهد آمد. صدای فرود آمدن ساطور را هم کسی نشنید و همین قدر دیدند که برقی جستن کرد زیرا وقتی ساطور فرود می‌آمد نور آفتاب بدان تابید.