از صدا افتاده تار و کمونچه…رهیار شریف

به خاطر بیست و نهمین سالروز درگذشت غلامحسین ساعدی

شنبه‌ی همین هفته، بیست و دوم روز ماه نوامبر، شمارگان سالهای نبودنش به ” بیست و نه ” می رسد. همان مرد بی تکلف ادبیات ایران که یکی از غمگنانه ترین مرگ های تاریخ معاصر را رقم زد و در عین تنهایی و غم و پریشانی، جهان زنده ها را بدرود گفت و رفت. حرف از «غلام‌حسین ساعدی» ‌ست، نمایشنامه نویس شهره ی ایرانی که بسیاری از آثارش در صحنه های تئاتر ایران و سینما هم، نقش بسته اند و نامش را برای همیشه ماندگار کرده اند.
روز گذشته، یادداشت کوتاهی با امضای «همسر و دوستان» او به دست «تحریریه ی خلیج فارس» رسید که در آغاز این مطلب و پیش‌تر از همه چند سطررا با هم می خوانیم :

” گرامیداشت یاد بیدار
غلامحسین ساعدی
(۱۳۱۴- ۱۳۶۴ )
با یاد همواره و همچنان پایدار غلامحسین ساعدِی درفرا رسیدن بیست و نهمین سالگرد درگذشت او، درساعت ۱۵ روز شنبه اول آذر(۲۲نوامبر) برمزار این نویسندۀ بزرگ ایران (گورستان پرلاشز قطعۀ ۸۵ گرد هم می آئیم.
همسر و دوستان ”
خبر و توضیح البته که کامل است و بی گمان که ایرانیان ساکن پاریس، یاد او را چونان چون سالهای گذشته گرامی خواهند داشت.
این خبر اما، بهانه ای شد برای به یاد آوردن خاطرات فراوانی که از او برای ادبیات و فرهنگ ایران به جای مانده، از فیلم نامه ی “گاو” ( عزاداران بیل ) ی که به روایت بسیاری منجی سینمای ایران شد و نظر آیت الله خمینی نسبت به این رسانه ی هنری را عوض کرد و از مرگ در نطفه ی سینما در ماه های اولیه ی انقلاب جلو گیری کرد، تا ” آرامش در حضور دیگران ” ی که شاید زن محور ترین اثر او باشد و راوی خلقیات و ظرایف زنانه.
اما علاوه بر داستان کوتاه ها و نمایشنامه های خوبی که تعدادشان هم کم نیست، دو ترانه از محبوب ترین های موسیقی مردمی ایران هم جوری با نام او گره خورده.
هم آن شبانه هایی که راوی حال و احوال جامعه بودند و با صدای ناب فرهاد و موسیقی دلنشین اسفندیار منفرد زاده برای صندوق خانه ی هنر ایران به یادگار ماندند و حالا نیم قرنی ست که در هنگامه های نامروت روزگار، زمزمه ی مردم کوچه و بازار می شوند و مرهمی بر غم های ایشان.
چه، احمد شاملو، شاعر این ترانه، سروده اش را، در چاپ نخست به “گوهر مراد” تقدیم کرده بود که سالها نام قلمی ساعدی بوده؛ هر چند چند سالی آن سوتر، و در هوایی کمی آسوده تر، این نام مستعار کنار رفت و اسم غلامحسین ساعدی بر صفحه ی به بازار آمده با صدای فرهاد، حک شد.
در ادامه ی مطلب این صفحه، متن شعر شبانه را از پی بگیرید و سر آخر هم با صای فرهاد که این ترانه را آواز کرده گوش بسپارید…

شبانه
کلام: احمد شاملو
ترانه‌خوان: فرهاد مهراد
آهنگ: اسفندیار منفردزاده

کوچه‌ها باریکن
دُکّونا
بسته‌س،
خونه‌ها تاریکن
طاقا
شیکسته‌س،
از صدا
افتاده
تار و کمونچه
مُرده می‌برن
کوچه به
کوچه.

□
نگا کن!
مُرده‌ها
به مُرده
نمی‌رن،
حتی به
شمعِ جون‌سپرده
نمی‌رن،
شکلِ
فانوسی‌ین
که اگه خاموشه
واسه نَف‌نیس
هَنو
یه عالم نف توشه.
□
جماعت!
من دیگه
حوصله
ندارم!
به «خوب»
امید و
از «بد» گله
ندارم.
گرچه از
دیگرون
فاصله
ندارم،
کاری با
کارِ این
قافله
ندارم!
□
کوچه‌ها باریکن
دُکّونا
بسته‌س،
خونه‌ها تاریکن
تاقا
شیکسته‌س،
از صدا
افتاده
تار و کمونچه
مُرده می‌برن
کوچه به
کوچه. . .
۱۳۴۰