خبرنامه خلیج فارس تازه ترین مقالات و اخبار سیاسی، فرهنگی، هنری و اقتصادی
بزرگترین رویداد صنعت چاپ و نشر دنیا هر ساله در فرانکفورت آلمان و زیر عنوان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت، برگزار می‌شود. این نمایشگاه در هر دوره با دو بخش مجزای مخصوص ناشرین و بازدیدکنندگان عام اجرا می‌شود و علاوه بر ارائه‌ی تاز‌ه‌ترین عناوین کتاب راهکارهایی هم باب آینده‌ی دنیای نشر و نرم افزارهای روز دنیا ارائه می‌دهد. تاثیرگذارترین نمایشگاه کتاب دنیا در بیشتر سالیان اخیر نمایندگانی از ایران را هم پذیرا بوده است. به همین بهانه با «افشین شحنه تبار» مدیر انتشارات «شمع و مه» همکلام شده‌ایم تا هم از تازه‌های صنعت نشر جویا شویم و هم از جدیدترین عناوین بازار کتاب سراغ بگیریم. افشین شحنه تبار که بنیان تمرکز انتشاراتی تحت مدیریتش را بر ترجمه‌ی آثار داخلی به زبان های معتبر غربی گذاشته، بر این باور است که ادبیات ایران هیچگاه مناسب با گذشته‌ی تاریخی و ارزشمندش به مردم دنیا معرفی نشده‌است و در این راه تمامی حکومت‌های صد سال اخیر قصورهایی داشته‌اند. او همچنین آینده‌ی صنعت نشر دنیا را هم در چاپ دیجیتال می‌بیند و این‌طور می‌گوید که دنیا چه بخواهد و چه نخواهد در مسیری قرار گرفته که به آنجا منتهی می‌شود. شرح این گفت‌و‌گو را در ادامه پی بگیرید…
– آقای شحنه‌تبار، در چند سال اخیر حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت همیشه محل حرف و حدیث بوده، از تحریم سال گذشته تا حواشی سالهای پیشتر. لطفا در آغاز گفت‌و‌گو از نمایندگان صنعت نشر ایران در نمایشگاه امسال بگویید و این که انتخاب این ناشران با چه معیاری رقم خورده‌است؟
همانطور که اشاره شد نمایشگاه کتاب فرانکفورت همیشه بیشتر از آنکه جذابیت داشته باشد با خودش حاشیه به همراه آورده و البته دلیل آن هم مشخص نیست. شاید به این دلیل باشد که بزرگترین و معتبر ترین نمایشگاه کتاب دنیا بوده‌است و یا اینکه به دلیل حضور پر رنگ ایران در سالهای اخیر و یا مساله تحریم چند دوره آن از سوی دولت آلمان و یا برعکس تحریم سال گذشته با تصمیم ایران – به دلیل حضور سلمان رشدی- آن را همیشه راس خبرهای مرتبط با کتاب در بیرون از کشور نگه داشته‌است. اما در نمایشگاه امسال دو دسته از ناشرین حضور دارند. البته می‌توان بگوییم انتخابی به‌صورت دستوری صورت نگرفته. یک دسته از ناشرین عمدتا دولتی که حضوری همیشگی و البته بدون بازده داشته‌اند و دیگر قسمتی که نمایشگاه ۲۰۱۶ را متفاوت کرده حضور ناشرین بزرگی‌ست که بعد از چند دوره دوری یا قهر این بار بناست آثارشان را در سالن ایران و در کنار هم عرضه کنند. از جمله نشر ققنوس، ثالث، نگاه و ….
– می‌دانیم که مشکل پذیرفته‌نشدن کپی‌رایت (حق تکثیر) از سوی دولت ایران، همچنان پابرجاست با این اوصاف حضور ایران در این نمایشگاه از اساس چه دستاوردی خواهد داشت؟
واقعیت این است که شرایط برای عضویت ایران در کنوانسیون برن (کپی رایت) حتی پس از برجام نیز به سرعت اجرایی نخواهد شد. اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم این حضور با این نقطه ضعف بزرگ و همچنین دیگر مشکلات این حوزه با اینکه ثمره‌ای برای ایران نخواهد داشت ولی باید ادامه پیدا کند حتی با دستاوردی ناچیز. به عبارتی حضور ایران در چنین نمایشگاهی فراتر از نمایش چند عنوان کتاب یا فروش کپی رایت بعضی از آثار نویسندگانمان است و آن را باید یک حرکت ملی فرهنگی دید. البته یک نکته را که نباید از آن چشم‌پوشی کرد آن هم این که، در مورد این مساله مانند بسیاری دیگر از موارد، شرایط ما را مجبور به دور زدن ممنوعات کرده‌است و به همین دلیل ناشرین و آژانس های ادبی ما با بستن قراردادهای داخلی با طرف خارجی که معتبر، قانونی و قابل استناد است، به فروش نصفه و نیم‌بند حق تکثیر آثار ادبی پرداخته‌اند.
– از منظر کمیت و کیفیت جایگاه ایران در کجای بازار و صنعت نشر امروز دنیاست؟ در قیاس با کشورهای همسایه چطور؟
این همان نقطه ضعف ما در ادبیات جهانی‌ست. به نظر من ادبیات ما بخصوص در ژانر داستانی و رمان بزرگسال با وجود ممیزی قابلیت جهانی شدن داشته‌است و نویسندگان خوبی در این عرصه فعالیت می کنند که توانایی برای رقابت های فرامرزی را دارند ولی نبود مترجمین چیره دست، برخی سیاستهای نادرست و همچنین دید منفی که در حال حاضر بر روی کشور ما به دلیل تبلیغات منفی شکل گرفته کفه‌ی ترازو را به سمت کشورهای همسایه سوق داده‌است، که با وجود ضعف پشتوانه‌ی ادبی، به خاطر سیاستهای هوشمندانه و برنامه‌های صحیح، در سطوح بالای جهانی قرار گرفته‌‌اند. نمونه‌اش هم موفقیت کشورهایی همچون ترکیه .
– این نمایشگاه بحث‌هایی تخصصی هم باب شیوه‌های نشر دارد؛ بحث روز دنیا در این باره چیست؟
صنعت نشر به سرعت در حال نغییر فرمت بوده و البته این تغییر بیشتر از کتاب ضربه خود را به بدنه نشریات و روزنامه ها زده و باعث تعطیلی بزرگترین و با سابقه ترین موسسات مطبوعاتی شده ولی در صنعت نشرو نسخ چاپی این تغییرات با مقاومت بیشتر مخاطبین با روندی کندتر پیش می رود. فرمت دیجیتال کتاب که موج بزرگ آن را دو شرکت بزرگ آمریکایی یعنی آمازون و بارنز اند نوبل، راه انداخته بودند تقریبا عصری جدید در دنیای کتاب و کتاب‌خوانی پیش آورده که هر روزه در حال پیشرفت بوده است. بیشترین بحث‌های تخصصی در حوزه نشر هک مربوط به همین موضع است و شرکت‌ها هر ساله در زمینه تکنولوژی‌های دستگاه‌های «کتابخوان» فراورده‌های جدید خود را معرفی می کنند.
– روند مواجهه‌ی ناشرین داخلی با تازه‌های صنعت نشر را چطور ارزیابی می کنید؟
این سئوال را از دو منظر می توان پاسخ داد. یکی بحث محتوایی که می توان گفت تقریبا تمامی آثار تولیدی مهم و ارزشمند روز دنیا در ایران ترجمه و عرضه می‌شود و از این حیث تا حدود زیادی به روزیم و دیگری بحث سخت افزاری این صنعت است که متاسفانه به دلیل شرایط ضعیف اقتصادی در این حوزه علاقه چندانی به استفاده به‌روز از ادوات صنعت چاپ در بین خانواده نشر دیده نمی شود.
– استقبال مخاطبین ایرانی از شیوه‌های جایگزین نشر مثل نشر الکترونیک، نشر خانگی و کتابفروشی‌های مجازی چطور بوده‌است؟
کتابفروشی های مجازی در ایران کم کم جای خود را باز می کنند و در حال حاضر چندین فروشگاه کتاب اینترنتی وجود داشته که توانسته اند با جلب اطمینان از خریداران پای خود را در این شاخه جدید در عرصه توزیع محکم کنند. اما متاسفانه در ایران هنوز تصور درستی از نشر الکترونیک وجود ندارد و مردم همچنان آن را فایل های پی‌دی‌افی می دانند که می توانند رایگان دانلود کنند بدون اینکه حق مولف و مترجم و ناشر را در نظر بگیرند. در این قسمت نبود اطمینان بین نویسنده و سایت اینترنتی و فروشگاه‌های مجازی از مهمترین مشکلات است و متاسفانه قدمی هم برای رفع مشکلات آن برداشته نمی شود و قانون مدونی هم برای آن نوشته نشده است.
– اما گویا در مقابل نشر دیجیتالی ، نشر کتابهای نفیس و لوکس هم رونق گرفته که با سرمایه‌گذاری نشانهای نامدار تجاری عرضه می‌شوند، شما این نوع از نشر را چگونه ارزیابی می‌کنید و به گمان شما با این روند، امکان وداع همیشگی با کاغذ و چاپ در آینده‌ی نزدیک وجود دارد؟
کتب لوکس و نفیس همیشه مشتریان خاص خود را داشته و البته از بازار محدود تری هم برخوردار است. بخصوص در بحث گردشگری و ایران شناسی و به تازگی هم کتبی بسیار نفیس در بحث آشپزی تولید شده و موفقیت های خوب در سطح جهانی کسب کرده اند ولی باید قبول کنیم که مسیر صنعت نشر در قرن جدید لاجرم به سوی دیجیتالیزه شدن پیش رفته و چه خواسته و چه با اکراه در جریانی افتاده‌ایم که ما را به آن سمت خواهد برد.
– نگاه دنیا به صنعت نشر ایران به عنوان کشوری مهم در منطقه در این نمایشگاه چطور بوده‌است؟
این همان نقطه ضعف ما بوده که هرگز نمایش خوبی در سطح کشوری با قدمت و تاریخ و به ویژه با پشتوانه ادیبان بزرگ نداشته‌ایم و اصولا در بیرون از کشور شناخته شده نیستیم. و این مساله هم با حضور ۵ روزه در نمایشگاهی مثل فرانکفورت به ثمر نخواهد نشست. متاسفانه برای حضور در بازار های جهانی چیزی کاشت نمی‌شود که چشم به دروی آن داشته باشیم. ناشرین باید به نوعی بدون چشم داشتن به حمایت دولتی با همتی از روی عرق ملی قدمی حتی کوچک در معرفی ادبیات غنی و با ارزش ایران در فضای جهانی بردارند. شناخت ادبیات ایران بخصوص آثار نویسندگان معاصر ما در فضای جهانی کتاب باعث ایجاد انگیزه های بیشتری در بین نویسندگان برای نگاشتن آثاری بهتر و قوی‌تر را در پی خواهد داشت.
– برنامه امسال شما برای شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت چیست؟ چه آثار تازه‌ای را بناست عرضه کنید؟
امسال نیز همانند سالهای گذشته به معرفی آثار تولیدی جدید خود خواهیم پرداخت. انتشارات «شمع و مه» سیاست گذاری خود را همیشه بر مبنای تولید آثار فارسی به زبان های دیگر بنا نهاده و تمرکزی بر روی فروش حق تکثیر آن نداشته است. در این نمایشگاه علاوه بر عرضه تمامی آثار تولیدی به رونمایی از چند اثر جدید از جمله نسخه انگلیسی کتاب «شما که غریبه نیستید» و «مربای شیرین» از هوشنگ مرادی کرمانی، «سال درخت» از ضحی کاظمی، مجموعه اشعار دکتر افشین یدالهی، «قدم بخیر نام مادر بزرگ من بود» از یوسف علیخانی به زبان انگلیسی، «افسانه پادشاه و ریاضی دان» از پروفسور مهدی بهزاد و دکتر نغمه ثمینی به زبان آلمانی، چند کتاب آکادمیک از پروفسور پاتریک رینگنبرگ ایران شناس سوئیسی به زبان فرانسه را در برنامه های امسال خود خواهد داشت. پروفسور مهدی بهزاد، دکتر نغمه ثمینی، دکتر اورسلا ویسه و سعید رمضانی از نویسندگان و همچنین خانم مهتاب کرامتی هنرمند و سفیر صلح یونیسف از مهمانان همراه انتشارات شمع و مه خواهند بود که در طول مدت نمایشگاه نشس های ادبی و همچنین جلسات نقد و معرفی کتاب را برگزار خواهند کرد. همینطور جلساتی با چند ناشر لهستانی و آلمانی برای همکار های مشترک در اینده نیز تنظیم شده است.
– عاقبت می خواستم از محتوای کتا‌ب‌ها هم بپرسم. شما که از نزدیک با اوضاع کتاب ایران سر و کار دارید؛ چه تغییراتی را میان کتابهای چاپ شده در این دولت با دولت پیشین مشاهده می کنید.
تغییراتی در محتوای کتاب ها به صورتی که مشهود باشد صورت نپذیرفته‌است ولی اگر منصافه بخواهیم صحبت کنیم شرایط نسبت به دوره قبلی دولت بسیار منطقی و متعادل تر شده و این موضع باعث کم شدن فشار بر روی ناشرین شده است . موضوعی که نباید از آن چشم پوشید مدیریت خوب دکتر صالحی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و همچنین دکتر مسعود شهرام نیا مدیریت موسسه فرهنگی نمایشگاهی بوده که با برنامه ریزی هایی خوب و با نگاهی فرهنگی زیر ساخت خوبی برای حضور ناشران در فضای بین الملل فراهم کرده اند که ثمره آن آشتی ناشرین خوب کشور که در دوره های قبلی طرد شده بودند زیر یک سقف و همینطور رونق بازار کتاب بخصوص در نمایشگاه‌های استانی شده است. در نهایت امیدوارم که روزی برسد که ایران جایگاه اصلی خود را در بین کشورهای صاحب نام در ادبیات به دست بیاورد. سهمی که تمامی حکومتها در صد سال گذشته در ضعف آن مقصر بوده اند.
به نقل از رادیو زمانه
