خبرنامه خلیج فارس تازه ترین مقالات و اخبار سیاسی، فرهنگی، هنری و اقتصادی
اشاره:
هفتم مرداد هزار و سیصد و بیست به روایت کتب تذکره سالروز تولد مسعود کیمیایی ست. مردی که طرفداران و مخالفان فراوانی در سینمای ایران دارد و چه دوستش داشته باشیم و چه نه؛ صاحب آثاری در خور اعتنا در سینمای ایران است. از همین جمله است فیلم پر سر و صدا و پر فروش ” قیصر ” که بنا به روایت از جمله سنگ بناهای سینمای موج نوی ایران بود و بانی دمیدن روحی تازه در کالبد فیلم فارسی. به بهانه ی همزبانی با سالروز تولد مسعود کیمیایی؛ جنبه ها گوناگون و گفته های بزرگان جامعه و سینمای ایران را باب این فیلم در مطلبی جدا گرد هم آورده ایم که خواندنش برای دوست داران کیمیایی و قیصر خالی از لطف نیست…
شناسنامه
این فیلم با موسیقی اسفندیار منفرد زاده، تیتراژ عباس کیارستمی، میکس روبیک منصوری و بازی ناصر ملکمطیعی، جمشید مشایخی، بهروز وثوقی، پوری بنایی، ایران دفتری، غلام رضا سرکوب، بهمن مفید، شهرزاد و جلال پیشواییان در سالهای ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹ روی پرده سینماها رفت و پرفروشترین فیلم تاریخ سینمای ایران شد. آمار نشان می دهد که چیزی حدود نیمی از مردم تهران این فیلم را تماشا کردند. قیصر داستانی اصیل داشت و در زمانی که ساخته شد، حرفهایی برای گفتن داشت، و به مسائل سنتی جامعه ایران با محوریت قتل ناموسی می پرداخت.
صحنه پایانی قیصر از پلانهای به یادماندنی تاریخ سینمای ایران است. طبق نظر ممیزان پلیس باید قیصر را دستگیر می کرد. بهروز وثوقی در این لحظه آخر در قطار لبخندی از سر رضایت و آرامش می زند و پلیس در همین لحظه او را می بیند.
دکتر علی شریعتی هم بر این بود که قیصر تنها فیلمی است که به سیستم نه گفته است.
قیصر در جشنواره سپاس جایزه هایی را دریافت کرد. قیصر فیلمی جریان ساز به شمار می رود به این معنی که موجی نو در سینما آفرید و بعضی پس از این فیلم به سینما روی آوردند و کارگردان شدند. قیصر به صنعت سینمای ایران جان بخشید و اهالی سینما را به کار خود دلگرم کرد.
از این پس مساله قتل ناموسی تا سالها در آثار دیگر کارگردانان دنبال شد حتی طوقی اثر علی حاتمی و آب توبه اثر محمدرضا فاضلی با تاثیر از قیصر ساخته شدند.
چندی پیش علی معلم پیشنهاد داده بود که آماده است برای بازسازی این فیلم سرمایه گذاری کند و بهرام رادان قرار بود به جای بهروز وثوقی بازی کند، ولی تاکنون مسعود کیمیایی روی خوش نشان نداده است.
کارگردانان کمتر به بازسازی فیلمهای خوب و قدیمی سینمای ایران پرداخته اند و یا به خوبی از پس این کار بر نیامده اند. تنها نمونه قابل ذکر گل یخ به کارگردانی کیومرث پوراحمد به عنوان نسخه دوم سلطان قلبهای فردین است.
دغدغه طبقات اجتماع …
کیمیایی فیلمسازی است که همیشه دغدغه اجتماع داشته است .او دوسال پیش در گفت وگویی با گلاویژ نادری و کریم نیکو نظر درروزنامه اعتماد ملی می‌گوید: «من در فیلم‌هایم هیچ طبقه‌ای را تحقیر نکرده‌ام. در حالی‌که می‌بینم در فیلم‌ها، خودبه خود این اتفاق می‌افتد. شاید به عمد باشد یا اصلا هم به عمد نباشد؛ اما این اتفاق می‌افتد. از زمانی که من در فیلم «گوزن‌ها» زنی را که در لاله‌زار کار می‌کند نشان می‌دهم و او می‌گوید نجیبم که زندگی‌ام همین بقچه است، دغدغه طبقات اجتماعی با من هست. یا اصلا فیلمهای قبل از گوزن‌ها. نه اینکه دفاع کنم. اما وقتی شما به تار و پود این طبقه نزدیک می‌شوید، می‌بینید که آدم‌های این طبقه، هم در عزا کشته شده، هم در عروسی. من حتی در فیلمهای قبل از گوزن‌ها هم این را نشان داده‌ام»
علی شریعتی و قیصر…
اما دکتر علی شریعتی از حامیان و طرفداران فیلم قیصر درزمان خود بود . مسعود کیمیایی در مصاحبه ای دراین باره گفته : دیدار من با «دکتر شریعتی» خیلی قبل‌تر از نمایش «قیصر» اتفاق افتاده بود. اما خیلی‌ها این ماجرا را نمی‌دانند. «دکتر شریعتی» را چندین‌بار دیده بودم، اما شب نمایش «قیصر» بود که از دور ایشان را دیدم و سلام‌و‌علیکی کردیم. اینکه می‌گویند «کیمیایی» هیچ‌وقت «دکتر شریعتی» را ندیده و با او حرف نزده، حرف درستی نیست.یادم هست او «قیصر» و «گاو» را دیده بود و می‌گفت بین این‌دو، فیلم موردنظر ما «قیصر» است. چون معتقد بود «قیصر» فیلم «نر» و «پرحرکتی» از کار درآمده است. خیلی هم «قیصر» را دوست داشت و ابراز لطف می‌کرد، اما من هیچ‌وقت درباره این فیلم با او حرف نزدم؛ یعنی هیچ‌وقت فرصتش پیش نیامد. «شریعتی» درباره فیلم با «عباس شباویز» مفصل حرف زده بود و برای او از خوبی‌های فیلم گفته بود.
قیصر و علی شریعتی به روایت داریوش ارجمند...
داریوش ارجمند بازیگر مطرح سینمای ایران از کسانی است که می تواند تحلیل جالبی درباره قیصر کیمیایی ارائه دهد .ارجمند که در فیلم “اعتراض” کیمیایی ایفای نقش کرده، چند سال پیش در مصاحبه ای با میراث خبر نگاه واقعگرا را یکی از دلایل موفقیت فیلم “قصیر” دانسته و با عنوان اینکه این فیلم برخلاف دیگر فیلمهای آن زمان در‌وهم وخیال نمی گذشت، افزوده بود :« این فیلم زندگی واقعی مردم را درابعادی تکان دهنده درمقابل سینمای خیالی به نمایش گذاشت.»بازیگرفیلم “اعتراض” درباره علت استقبال گسترده مردم ازاین فیلم گفته بود :« این فیلم با استفاده از تکنیک واندیشه‌ای نو و ارائه بازیهای خلاقانه به قشر فرودست جامعه و دغدغه‌های آنها پرداخته که سبب می‌شود تا مخاطب با شصیت‌های فیلم حس همذات‌پنداری پیدا کند و این گامی موثر در جهت توجه مردم به این فیلم است. »
او با بیان اینکه “دفاع فردی ومبارزه یک تنه قیصردربرابرظلم اعمال شده بر طبقه‌ای خاص در میان مردم بازتاب خوبی داشت”، گفت:« در برهه‌ای که از اوضاع و احوال اجتماع، رفتارهای قشر ویژه‌ای از مردم را مد نظر داشت، کیمیایی توجه خود را به سمت عامه مردم متوجه کرد و آنها را به تصویر کشید»
داریوش ارجمند با تاکید اینکه “قیصر” موج نویی در سینمای ایران ایجاد کرد، گفت :« هرچند پیش از “قیصر” تلاش‌هایی برای تصویر کردن واقعیت صورت گرفت که حاصل آن فیلمهایی چون “خشت و آیینه” ابراهیم گلستان و”شب قوزی” فرخ غفاری بود اما از آنجا که این فیلم‌ها با استقبال مردم همراه نبودند، نتوانستند جریانی را در سینمای ایران ایجاد کنند».»
این بازیگر، فیلم “قیصر”را متعلق به دورانی خاص دانست و اضافه کرد :« این فیلم در آن زمان رسالت ویژه‌ای را برعهده گرفت و نبض زمانه خود را به صدا در آورد. »
استعاره ای از شکست شاه …
وی به خاطره‌ای ازدکترعلی شریعتی اشاره کرد و گفت :« فیلم “قیصر” را به همراه دکتر شریعتی دیدم. او نظر بسیار مثبتی درباره این فیلم داشت. پس از تماشای فیلم، او درکلاس این مساله را مورد توجه قرار داد و عنوان قیصر را استعاره‌ای از شکست شاه عنوان کرد. »
وی درادامه خاطره طنز دیگری ازدکترعلی شریعتی بازگو کرد و ادامه داد:« دکترشریعتی با اشاره به صحنه‌ای از فیلم که قیصر پاشنه کفشش را ور می‌کشد، گفت من جورابی مشابه جوراب قیصر دارم که با تصور اینکه مختص بچه خوشتیب‌هاست از پوشیدن آن اجتناب می کردم، اما حالا با دیدن اینکه طبقه عام اجتماع هم از این جوراب ها می پوشد دیگر نگران این شبهه نیستم. »
این بازیگردر پایان گفت :« این خاطرات را از این لحاظ بیان می‌کنم که درباره این فیلم بسیار گفته شده و بنابراین بهتر است به ناگفته‌ها بپردازیم،هرچند که این خاطرات نیز به خاستگاه اجتماعی و اندیشه جاری در این فیلم اشاره دارد. »
سینمای متفکر مدیون بهروز وثوقی…
مجید مجیدی کار گردان سینمای ایران در گفت وگویی که چند سال پیش با رضا درستکار انجام داده ،روایت جالبی رااز دیدار با بهروز وثوقی بازگو کرده استمجیدی دراین باره گفته : زمانی که برای نمایش فیلم باران به آمریکا رفته بودم کمپانی میراماکس پخش کننده فیلم در هرایالت نمایش خصوصی را برای فیلم برگزار می کرد ودر یکی از این نمایشها بهروز وثوقی دعوت شده بود. مجیدی دراین مصاحبه می گوید :به هرحال سینمای متفکر وبالنده ما با حضور بهروز وثوقی در چند فیلم شاخص خود راه خودرا پیدا کرد و ما به نوعی مدیون او وبرخی از کارگردانها و سینماگران متفکر سینمای ایران هستیم .بعد از یک مصاحبه مطبوعاتی با بهروز وثوقی ملاقاتی پیش آمدوقتی من را دید به قدری صمیمیت به خرج دادکه گویی سالهاست من را می شناسد به محض اینکه همدیگررا در آغوش گرفتیم بهروز وثوقی شروع کرد به گریه کردن ومن را هم تحت تاثیر قرار داد. مجیدی دربخش دیگری ازاین مصاحبه می گوید :در سخنرانی که قبل از نمایش فیلم هم راجع به سینمای شاخص قبل از انقلاب حرف زدم از بهروز وثوقی به عنوان نمادی از سینمای موج نو نام بردم که بهروز بلند شد ومردم اورا خیلی تشویق کردند.
راستش بگویم که غربت ،بهروز وثوقی و سایر هنرمندان برجسته مهاجر ایرانی را شکننده کرده است.اما چیزی که دراین دیدار ویژه برای من جالب بود خویشی و پیوندی بود که به رغم فاصله های روحی ،جغرافیایی و زمانی میان من واو به وجود آمد من و بهروز وثوقی هیچ فصل مشترکی نداشتیم اما رابطه ای که در همان یکی دوساعت شکل گرفت ،مثل یک رابطه دوستی سی ،چهل ساله بود.
چرا نام فیلم قیصر شد؟…
” قیصر چهل سال بعد ” ساخته مسعود نجفی از مستند های مهم چند سال اخیر سینمای ایران است که در آن حقایق جالبی درباره این ساخته تحسن برانگیز مسعود کیمیایی بازگو شده است .در ابتدای این مستند کیمیایی درباره انتخاب نام قیصر برای این فیلم می گوید :قیصر اسمی است تند و نا آشنا که تهاج درونش است .اسمی است که خوب وتند گفته می شود .جمشید مشایخی نیز دراین فیلم می گوید : قیصر پس از خشت وآینه و گاو سومین فیلم من بود .بارها از من پرسیده اند اگر بخواهی دوباره نقشی را تکرار کنی چه نقشی را انتخاب می کنی ؟ گفته ام نقش خان دایی در قیصر .
نگاهی فراموش نشدنی …
کیمیایی نیز بااشاره به بازی جمشید مشایخی در نقش خان دایی در فیلم قیصر می گوید :نگاه همراه با تعجب جمشید مشایخی به نقش خان دایی نگاهی فراموش نشدنی در تاریخ سینماست .کیمیایی همچنین صدای دوبلور نقش قیصر (منوچهر اسماعیلی )را در ماندگاری نقش بسیار موثر می داند .
فاطمه معتمد آریا: قیصر فیلمی ملی است…
در این فیلم فاطمه معتمدآریا بااشاره به اینکه قیصر فیلمی ملی است می گوید :اگر قرار بود یکی از نقشهای فیلم را بازی کنم دوست داشتم نقش بهمن مفید را در فیلم بازی کنم چون احتیاج به قدرت وتسلط بسیاری است .
دیالوگهای تند وتیز درقهوه خانه...
منوچهر اسماعیلی دوبلور معروف ایران نیز تعریف می کند که در آن زمان بااشاره به دیالوگ تند وتیز بهمن مفید در قهوه خانه به بهمن مفید می گوید : تو چی گفتی که هیچ کدام از دوبلورها نمی توانند بگویند و آخر از همه خود بهمن مفید این دیالوگ را برای دوبله می گوید .
جلال پیشواییان از بازیگران نقش منفی فیلم قیصر نیز می گوید : مردم در آن زمان به خاطر بازی دریک نقش منفی از او متنفر بودند وفحش می دادند .
اولین نقد مثبت …
پرویز نوری منتقد قدیمی سینما نیز می گوید :اولین نفری که نقد مثبت بر فیلم قیصر نوشت من بودم وآن را درمجله ستاره سینما نوشتم .
قیصر درجنگ...
کیمیایی نیز در بخشهایی از این فیلم اشاره می کندکه بارها به او پیشنهاد ساخت قیصر ۲ را داده اند و حتی درزمان جنگ به او پیشنهاد ساخت قیصر در جنگ را داده بودند .
مهرجویی وقیصر کیمیایی …
اما در فیلم مستند سوار خسته می تازد ساخته المیرا مقدم ،داریوش مهرجویی درباره فیلم قیصر می گوید :ما با ساعدی در سینما دیانا فیلم قیصر را دیدیم و جمعیت بسیاری آمده بودند . وی درباره قیصر می گوید :این فیلم از داستان خوب واز قواعد فیلمنامه ای صحیح و ضرباهنگ درستی برخوردار بود .
کیمیایی باسیاست…
لیلی گلستان نیز می گوید : فیلم قیصر برخلاف تعدادی از فیلمهای آن موقع ،خیلی مردمی بود .کیمیایی با نقشه وسیاست بلد است که چگونه تماشاگررا بچزاند..
کیمیایی به روایت اصغر فرهادی…
در فیلم سوار خسته می تازد اصغر فرهادی در اظهارات خود از کیمیایی می پرسد :آقای کیمیایی اگر آزادی به اندازه ای که دلتان می خواست وجودداشت چه فیلمی می ساختید ؟ فرهادی در ادامه می گوید :اگر کیمیایی فیلمساز نمی شد ومثلا یک آرشیتکت ومهندس می شد تعداد زیادی از فیلمسازان ایرانی نبودند.فرهادی در این فیلم به تمجید از فیلمهایی چون خط قرمز دندان مار وردپای گرگ می پردازد .
