فرهادی و فرصت های از دست رفته… ما کیستیم ونمایندگان ما کیستند؟/ محمد سفریان

در کشاکش اخبار پر حاشیه ی این روزهای آمریکا سرانجام برندگان جایزه ی سینمایی اسکار مشخص و معرفی شدند تا ایرانیان هم در این هیاهو نقشی بسزا داشته باشند و در صدر عناوین مطبوعاتی دنیا قرار بگیرند.
ماجرا شهره تر از آن است که برای ورود و نقد و نظر حاجت به بیان تاریخچه ای داشته باشد. هر آن کس که دستی در عالم خبر دارد می داند که روی کار آمدن رئیس جمهوری جدید در آمریکا مصادف شد با تصمیم های غیر انسانی و خارج از تعقل فراوان و کشیدن مرزهایی تازه که آدم ها را بیش تر از قبل تفکیک می کرد. این بار ساکنین و تبعه ی چندین کشور که از جانب مطبوعات فارسی با عنوان ” غالبا مسلمان ” مواجه شده بودند از ورود به خاک سرزمین رویاها منع شده بودند و ویزاهای بسیاری دیگر هم از اعتبار ساقط شده بود.

می دانیم که این امر تبعات فراوانی برای ما ایرانیان و دیگر کشورهای غالبا مسلمان برجای گذاشت. می دانیم که جوانهای بسیاری از دیدار والدینشان منع شدند و می دانیم که پناهندگان بسیاری که در افروختن آتش جنگ هیچ نقشی نداشتند در پی ماه ها سفر و دربدری از دست تکان دادن برای مجسمه ی آزادی ناکام ماندند.
در جبهه ی روبرو برخی از اهل قلم دست به کار شدند. اکتیویست های اجتماعی هم رخت اعتراض به تن کردند و در شهرهای مهم دنیا دور هم جمع شدند. سیاسیون عقل مدارتر هم این میهمان تازه وارد را به ” قانون “حواله دادند؛ آخر این کار مشخصا توهین به برابری آدم ها بود و آن وقت که از جانب پدرخوانده ی دنیا اجرا می شد؛ نکوهشی بیشتر را مستوجب می شد.
خبر آمد که حالا دیگر حتی بچه های فیلم فروشنده که نماینده ی ایران در مراسم اسکار هستند هم شامل این قانون تازه میشوند و ویزای توریستی آمریکای ایشان به قول مطبوعاتی ها در هاله ای از ابهام قرار گرفته. همان روزهای اول ترانه علیدوستی خرجش را از باقی بچه ها سوا کرد و مستقلا نامه ای نوشت و گفت که در اعتراض به این قوانین ناجوامردانه؛ نمی آیم. حالا همه ی نگاه ها به اصغر فرهادی بود. هم او که به واسطه ی برنده شدن جوایز فراوان در جشنواره های معتبر حالا دیگر به یک ” برند ” بین المللی بدل شده و حرف هایش نه در همشهری و اعتماد ملی و … که در گاردین و نیویورک تایمز و ریپوبلکا به چاپ می رسید.

آقای فرهادی بنا به گفته های خودش مدت زمانی را به فکر کردن اختصاص داد و بعد از چند روزی تفکر، عاقبت در گوشه ای از نیویورک تایمز مرقوم فرمود که در اعتراض به سیاست های ترامپ ترجیح می دهد تا در خانه باقی بماند. او از دنیای بی مرز گفت و خطکشی های سیاستمداران را همه جایی دانست و … تا تلویحا جانب ” مردم ” را گرفته باشد.
اینها همه را همه ی ما می دانستیم اما شاید کمتر در خاطرمان مانده باشد که آقای فرهادی نخستین هنرمندی نبوده و نخواهد بود که از حضور در یک مراسم پرزرق و برق سر باز می زند. برگه های تاریخ همین اسکار را اگر ورق بزنی نمونه های فراوانی از این دست پیدا می کنی. به یادماندنی ترینشان اما؛ داستان مارلون براندو و اعتراضش به سیستم سرمایه داری هالیوود که مجال زندگی دلخواه را از سرخپوست های عامی آن خاک گرفته است.
” ﺳﺎﭼﻴﻦ ﻟﻴﺘﻞ‌ﻓﺜﺮ”، زن مو‌سیاه زیبا رویی بود که خط وربطی با جریان های روشنفکری و اداهای اتلکتوآلی نداشت. او از جانب ” مارلون براندو ” به اسکار فرستاده شد تا با لباس سنتی سرخپوستان به روی سن برود، جایزه را پس بزند و بگوید: ﻣﺎﺭﻟﻮﻥ ﺑﺮﺍﻧﺪﻭ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ پذیرش این جایزه‌ی ” ﺍﺭﺯﺷﻤﻨﺪ” ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺩﻟﻴﻞش ﺭﻓﺘﺎﺭﯼ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻓﻴﻠﻤﺴﺎﺯﯼ ﺑﺎ ﺑﻮﻣﻴﺎﻥ ﺁﻣﺮﯾﻜﺎ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ.

فرهادی که در فیلم های پیشین ش بیشتر دغدغه ی مردم میانی جامعه را داشته و در فیلم های اولیه اش هم غالبا از فقر گفته و احوال طبقات فرودست؛ این بار و در آخرین ساخته اش وامدار مردی است که در بیشتر آثارش به جنگ با رویای آمریکایی رفته. در همین نمایشنامه ی ” مرگ فروشنده” میلر با تمامی نشانه های آمریکای رویایی و رویای آمریکایی گلاویز شده و آنها که گوش شنوا دارند را از عاقبت جامعه ی سرمایه داری آگاه کرده. میلر خواسته که دلیل ارزمشند بودن آدمها شرافت و انسانیت و جان شیرین برابر شان باشد نه ملک و تحصیلات و ثروت و حتی احتمال مرگ و درآمد حاصل ازبیمه ی عمر…
فرهادی با وام گرفتن از نمایشنامه ی میلر و بنا به موضع گیری های قبلی و حرف های گاه و چندش، خواهی نخواهی خودش را همراه عموم مردم کرده و کوشیده تا از ترازوهای سنجش اعتبار آدمی در غرب فاصله بگیرد.
همین است که حالا بسیاری از فعال های مدنی، انتخاب او در معرفی نمایندگانش را نمی پسندند و آن را امری در ادامه ی اندیشه ی افرادی همچون میلر نمی دانند. آقای فرهادی با معرفی یک فرد ثروتمند و یک دانشمند ایرانی؛ پیش تر از هر چیز وارد همان بازی ای شده که قوانینش از جانب ترامپ فریاد می شود. همان قوانین ساده لوحانه ای که آدمیزاد را علاوه بر مرزهای جغرافیایی ازمنظر ثروت و قدرت و زیبایی و دین و باور و تحصیلات و … هم از یکدیگر متمایز می کند. گویی که کارگردان بنام ما؛ ( شاید ناخواسته ) با قبول کردن شرط های بازی آقای ترامپ حالا قوی ترین بازیگران موجودش را به زمین فرستاده تا از حق ایرانی ها دفاع کنند.

در صورتی که شرکت نکردن در این بازی و یا بازی کردن با نیروهایی بهتر، فرصت تبلیغاتی بزرگی بود که در حالتی شبیه معجزه به آقای فرهادی رسیده بود. تصور کنید فرق میان آن بانوی سرخ پوست محلی که به روی سن آمد تا بگوید که مارلون براندو جایزه ی شما را نمی خواهد تا پروفسور و ثروتمند ایرانی ای که جایزه را گرفتند و گفتند که آقای فرهادی ما را انتخاب کرده چون در کار فضا هستیم. این یعنی که وقتی از بالا به زمین نگاه می کنی مرزی نیست و همه ی زمین تنها یک کره ی خوشگل واحد است… گویی که دار و دسته ی ترامپ تا کنون به حرف هایی مشابه و اینچنینی بر نخورده بودند.
به خاطرمان بیاید از این همه مادری که در پی یک امضای ترامپ از دیدن فرزندانشان محروم شدند. به خاطرمان بیاید از این همه آواره ی یمنی و سوری و عراقی که کشان کشان به سرزمین رویاها رسیده اند و حالا در انتظار بلیط برگشت به جهنم نشسته اند. خیال مان برود به دو عاشقی که از پی مشقت های فراوان عاقبت در سرزمین آن سوی آب ها به زیر یک سقف مشترک رفته اند اما امضای آقای ترامپ دوباره میان این دو دلداده فاصله ای انداخته. فاصله ی که دلمان خوش بود ازسر صد سال جنگ مدنی کمتر و کمترش کرده ایم.
نماینده ی فرهادی و ما می توانست یکی از این هزار و فردی بسیار تاثیر گذار تر باشد تا حقانیت ما این بار از طریق سیستم تبلیغاتی بسیار گسترده ی خود آمریکا فریاد شود. یک مادر ایرانی؛ یک کودک سوری؛ دوعاشق یمنی؛ یک تنهای از همه جا مانده ی عراقی… مگر نه اینکه دنیای ما مرز ندارد. مگر نه اینکه ما برای وصل کردن آمده بودیم… پس دیگر چه فرقی می کند ترک و هندو و مسلمان و ترسا یش… مهم فریاد کردن حق های ضایع شده است چه از نوادگان نجیب زاده ی فرانسوی چه از فرزندان فاحشه ی بخارایی…

پانویس: بحث انتخاب نماینده های آقای فرهادی طی روزهای اخیر موضوعی برای بحث بوده در شبکه های اجتماعی. من اما با الهام از نوشته ی خانم” لیلا سامانی ” همکارمان در مجله ی فرهنگی چهارسو این نوشته را قلمی کردم. خوب است که بگویم یادداشت کوتاه او در صفحه ی فیس بوک ش مرا به این فکر برد و این اندیشه را در سرم آورد که سنجیدن انسان ها به ترازوهای متداول شهری اگر ناصواب است در همه حال ناصواب باقی می ماند؛چه حاصل ش به سودمان باشد چه به ضرر.