قوچان شناسی 3 چاپ قوچان – ایران/رضا اغنمی

به تازگی نشریه ای دستم رسید که از هرحیث برایم تازگی داشت. در نگاهی گذرا فرهنگ پرباری دراین نشریه یافتم که از نظرگاه کلی باداشتن دیدگاه منطقه ای، مخاطبین را با مسائل تاریخیِ محل و تاریخ گذشته های دور ودرازش آشنا می کند. گذشته از چاپ تمیز نشریه که دربیش از ۲۲۰ برگ منتشرشده، مطالب متنوع و گوناگش هرخواننده را به مطالعه وامیدارد.

قوچان، پایتخت اشکانیان در روی جلد، کنار مجسمه ای زیبا از مردی باآرایش باستانی در پوشش اشکانی،ایران بودگی، آینده زبان مادری در سرزمین پدری، شبی به بلندای تاریخ، از ترکمانچای تا فیروزه از مطالب پربار این نشریه است. البته بگویم که وقتی نشریه را باز می کنی با کلی آثارادبی و روائی وهنری درگیری. و هر یک با رنگ وبویی وعطری ویادی ازخراسان را در دل عریبانه ات زنده می کند.
نخستین برگ های نشریه «گفتگو با مهمان ویژه» است. ناجی آبادان با امیر جانباز سرتیپ منوچهر کهتری. گفتگویی جالب از راوی دست اول، ازماجرای جنگ ایران وعراق و نجات آبادان که منوچهر کهتری با جرئیات روایت می کند. همو از خوی پاک و مهر ومحبت مردم قوچان به نیکی یاد کرده و فرهنگ و آداب و رسوم محلی این مردمان مهربان وغیور ایرانی را می ستاید: «دریک جمله به شما عرض کنم رفتار مردم به نحوی بود که من انگار درشهرخودم و قوچان مثل خانه خودم بود».

دومین گفتار بازهم بقلم حسین فیروزه با عنوان «ایران بودگی ، هویت متأثر ازدیانت و ملیت» است. توضیح سنجیده ای دارد : «دیالکتیک دیانت و ملت امروز بیش از هرجای دنیا محور مباحث روشنفکران خاورمیانه است و برخی ریشه ی این سخن را به قرون ابتدائی ظهور اسلام نسبت می دهند گرچه اساس بحث وکیفیت کنونی آن حاصل ظهور مدرنیسم و تشکیل دولت های مدرن درخاورمیانه است». روایت نویسنده، نشان از تکان اندیشه و تحول سیر رو به کمال فکری روشنفکران دوران حاکمیت اسلامی را دارد؛ که دربستر شعارهای جاری واپسگرایان، رشد عقلانیت ملی را یادآور می شود. نویسنده گفتمان خود را چنین به پایان می رساند: «رشد مظاهرفرهنگ غرب درایران، تأکید و توجه به ناسیونالیسم ایدئولوژیک حاکمیتی وتأکید برایران باستان به نفع بقاء مشروعیت دادن به سلطنت استبدادی باعث شد تضادها میان گفتمان دیانت و ملیت عمق گیرد و این دو یالی که ایران بودگی را به قله های شکوه یک تمدن رساندند، به تقابل با یکدیگر مشغول شدند».

عنوان «بازتاب» پاسخ به نامه ها و اظهار نطر خواننده هاست. و پس ارآن گفتکوهایی با مسئولان حکومتی و حل مشکلات و خدمات محلی ست. «ازآساک تا قوچان» پژوهش تاریخی ست، از مهدی رحمانی. نگاه، و توجه به تاریخنویس یونانی است. از ایزیدور خاراکسی وکارنامه اش می گوید: « . . . درآن چا دوازده دهکده وجود دارد. و شهرآساک درآن جا ارشگ به عنوان اولین پادشاه برگزیده شده است ونیزآتشی جاویدان درآنجا نگهداری می شود». این روایت تاریخی درباره «جایگاه کهن پارتیان» را جهت شناساندن و حضور «مردم آریائی تبارتا زمان داریوش سوم هخامنشی {را} می رساند». به روایت از شادروان مهرداد بهار مینویسد: « اشکانیانِ ایالت کهن از تیره ی قوم سکایی آس می باشند. «آسی ها شاخه ای ازقوم بزرگ بزرگ سکایی بودند که در سده های هشتم و هفتم قبل از میلاد از شمال آسیای میانه به سوی قفقاز و شمال دریای سیاه مهاجرت کردند و گروهی از آانان به سوی مشرق دریای خزر و شمال گرگان و سپس به سرزمین پارت (خراسان) رهسپار گردیدند». این نوشتار تحقیقی و مستند که درهمۀ روایت ها، جا به جا منبع ومأخذ روایت ها را نیز ذکر کرده؛ تأمل و مناعت و مهتر، حرمت انسانیِ نویسنده به مخاطبین را یادآور می شود. و با این چنین گفتمانی این مقاله به پایان می رسد: «با مباحثی که در این جستار بازکاوی شد می توان با صراحت قدمت و پیشینه ی تاریخی – فرهنگی این مردم {قوچانی} و سرزمینشان {قوچان} را فراتر از تاریخِ روی کارآمدنِ دودمان اشکانی دانست و حد اقل آن را تا پیدایش اوستا و سرایش یشت ها و کتیبه های هخامنشی باز پس برد». گمان کنم که این نوشتار پژوهشی از بهترین مطالب این نشریه سودمند تاریخی و فرهنگی ست.

پایتخت، اهمیت و اقدامات اشکانیان – درمیزگردی با دکتر محمد تقی ایمانپور و دکتر پدرام جم.

مصاحبه ایست فوق العاده جالب درباره اشکانیان و زمان ورود آن ها به فلات ایران و محل استقرارشان. با اطلاعات مفید درباره حکومت و رفتارهای اجتماعی – سیاسی و فرهنگی و پرسش وپاسخ درباره «اینکه چرا اینقدر اسناد و مدارک درمورد این دوره کم است؟». شاه جنگ اشکانیان – روایتی متفاوت از جنگ تاریخی حران ، بقلم مسعود نوربخش، که درپایان توضیح داده است : «این متن حاصل آفرینش ادبی نگارنده است که براساس روایات کتب تاریخی به تحریر درآمده است و همچنین از آقایان رحمانی و تقدیسی برای مشورت هایی که به بنده داده اند، متشکرم».

طولانی ترین اثراین دفتر «انتشار متن کتاب چاپ نشده از «ترکمانچای تافیروزه» بقلم استاد توحدی» است که ازبرگ ۸۲ آغاز ودربرگ ۱۲۵ به پایان می رسد. سروده ای است دریک برگ باعنوان «تحفه گل»، نویسنده درسفری که ازمشهد عازم منطقه بوده، خاطره ای ازگذشتۀ خوش و ماندنی از مرد مبارزی که «برای او مرکز مقاومت قیام فیروزه بوده» برایش می سراید. انگیزۀ خود را یادآور می شود : «سنگری که برای او مرکز مقاومت قیام فیروزه بود وبا همرزمان دلیر و میهن پرست خود رنجها و مرارتهای زیادی کشید. او که با سردار عوض و یاران قیام خود را از شروع قرارداد آخال درسال ۱۳۰۰ قمری برابر ۱۲۶۰خورشیدی و ۱۸۸۱ میلادی آغاز کرده بود و ۵۵ سال با جنگ و کشتار و خون درگیربود وسرانجام در سردسیر سیبری بدن پیر و نحیفش منجمد شد و با قلبی مملو ازخاطرات فیروزه، جان به جان آفرین تسلیم. روانش شاد». در این بخش دقتر عجز و بیکفایتی قاجار، با شروع دو جنگ خانمانسوز روس و ایران، و شرح ماجرای دوقرارداد ننگین گلستان و ترکمانچای و مبارزات کم نظیر محلی های منطقه قوچان با روس های متجاوز به تفصیل سخن رفته است.

برای پرهیز ازاطالۀ کلام بررسی این دفتر خواندنی و پرباررا همینجا می بندم با این یادآوری که « قوچان شناسی ۳» را نیز مانند بیشترنشریات کشور، مردسالار باید نامید. درمقایسه با نزدیک به پنجاه قلم زن درهمین دفترِ اجتماعی و «بیشتر فرهنگی»، تنها، پنج نویسنده اهل قلم از بانوان حضوردارند. آن هم با خیرهایی که منتشر شده و میگویند درایران، خانم ها اکثریت باسوادان کشور را تشکیل می دهند جای تأسف دارد.
با آرزوی موفقیت برای گردانندگان نشریۀ قوچان شناسی.