مشکلات اقتصادی فقط با توافق هسته‌یی باز نمی شود / دکتر منوچهر فرح بخش

مذاکرات ماراتن وار هسته ای بین حکومت اسلامی و کشورهای ۱+۵ به مراحل پایانی خود نزدیک میشود. در اینجا هدف آن نیست که نتیجه کلنجار رفتن ها و جرو بحث های یکساله دو طرف به نقد کشیده شود که چه نتیجه ای به بار آورده است . بلکه نگاه به روز بعد از امضای توافقنامه است که حتی اگر همه چیز به نفع حکومت اسلامی تمام شود و تحریمها برطرف گردند آیا مشگلات اقتصادی ایران برطرف خواهد شد؟ در این رابطه نظرات ضد و نقیضی وجود دارد. مسئولان اقتصادی دولت بسیار امیدوارند و معتقدند چنانچه یک توافق هسته ای مورد قبول طرفین امضا شود و تحریمها از میان برداشته شوند ، به طور قطع روند رشد و توسعه اقتصادی شتاب قابل ملاحظه ای خواهد یافت. این درحالی است که گروهی از اندیشمندان و صاحبنظران اقتصادی این چنین خوشبینانه به قضیه نگاه نمیکنند .

جمشید پژویان مشاور اقتصادی در دولت احمدی نژاد، از جمله منتقدینی است که معتقد است حداقل در کوتاه مدت اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. اوهرچند که در زمان تصدی خود بعنوان مشاور اقتصادی احمدی نژاد اشتباهات اقتصادی فاحشی کرد که محاسبات غلط او در مورد یارانه ها از آن جمله است، ولی بهر حال به عنوان یک اقتصاددان با تجربه نظراتش قابل تعمق است . او میگوید: « الان بسیاری از مردم فکر می‌کنند که اگر این تحریم‌ها برداشته شود، ما دوباره به زمان دلار هزار تومانی باز خواهیم گشت و همه‌چیز به سرعت دوباره درست می‌شود و به سرجای اولش بازمی‌گردد. در صورتی که واقعیت این‌گونه نیست و چنین چیزی هم با آن سرعتی که متصور هستند ممکن نیست».

وی وضعیت اقتصادی امروز ایران را به ماشینی تشبیه می‌کند که منتظر باز شدن تونلی است که ریزش کرده و بسته شده است و آن تونل توافق هسته‌یی است. تاکنون این ماشین به جای اینکه به سرعت به دنبال راهی مطمئن باشد و ماشین را به مقصد برساند منتظر مانده است تا تونل باز بشود. در حالی که با این ایستادن هم زمان را از دست می‌دهد، هم اتلاف انرژی کرده است. او نرخ پایین بازده و بهره‌ وری نیروی کار، تخصیص منابع، قیمت‌های نسبی را مشکلات اصلی و اساسی و جدی اقتصاد ذکر میکند و معتقد است که این مساله ناشی از پرداختن بیش از حد اقتصاددانان دولتی به سیاست‌های کلان اقتصادی و فقدان یک برنامه منسجم اقتصادی میداند. البته او معلوم نمیکند منظورش بطور کلی دولتها در حکومت اسلامی هستند یا روی سخنش با دولت روحانی است .
تاکنون هیچ نوع نقشه راه و برنامه‌یی منسجم به جزلایحه خروج از رکود که به نظر من اصلا یک برنامه نیست دیده نشده و به هیچ روی شاهد سیاستگذاری خاصی در اقتصاد نیستیم. همه منتظر هستند تا ببینند سرانجام این توافق چه خواهد شد. بعضی‌ها تصورات خامی از توافق دارند و فکر می‌کنند به محض دستیابی به توافق، ایران یک‌دفعه بهشت می‌شود.
البته باور دارم که این تحریم‌ها در شکل گرفتن وضعیت فعلی اقتصاد ما خیلی مهم هستند و از زمانی هم که تحمیل شده‌اند، صدمه زیادی به ما وارد کرده‌اند و همچنان تحت فشار قرار داده‌اند و با برداشتن تحریم‌ها شرایط ایران به طور قطع تغییر خواهد کرد. اما واقعیت این است که نباید تمام چشم و امیدمان به آن باشد و از اینکه برای اقتصاد کشور یک نقشه راه طراحی کنیم، غافل شویم. یعنی باید از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا اقتصاد ایران را از ناکار آمدی خارج کنیم. چرا که معتقدم با توافق هسته‌یی گره اقتصاد ایران باز نمی‌شود. خوشبختانه روند مذاکرات باعث شده است که فعلا به تحریم‌ها چیزی اضافه نشود. بدیهی است که اگر تحریم‌ها برداشته بشود، دست مان بازتر خواهد شد و امکان اینکه بتوانیم بهتر و بیشتر به اقتصادمان برسیم وجود دارد. اما اینکه یک‌باره همه مشکلات رفع و رجوع شود نه چنین چیزی نمی‌تواند بشود

طی دوران تحریم علاوه بر مسائل و مشکلات ساختاری‌ای که در اقتصاد ما وجود دارد، بسیاری از زیرساخت‌ها آسیب دیده‌اند. پس باید به سمتی رفت که مجددا با شوک مواجه نشویم. البته این مشکلات ساختاری مربوط به این دولت یا آن دولت نیست، بلکه این ساختار معیوب چند دهه است که همراه اقتصاد ایران است. این به‌ هم ‌ریختگی قیمت‌های نسبی که در واقع اصل مساله ناراحتی من در هدفمندی یارانه بود از قدیم تا کنون، گریبانگیر اقتصاد ایران بوده است. سپس به مرور زمان و در اثر سیاستگذاری‌های اشتباه مدام بیشتر و بیشتر شده و به یک زخم کهنه بر پیکر اقتصاد تبدیل شده است. در حال حاضر، اختلاف موجود بین نرخ‌ها نه تنها روی قیمت حامل‌های انرژی، بلکه بر قیمت پول هم اثر گذار بوده است. یعنی اختلاف سودی که بانک‌ها می‌دهند با سودی که خارج از نظام بانکی پرداخت می‌شود، اصلا قابل برابری نیست. تا این سیستم اصلاح نشود، چگونه می‌شود انتظار داشت که آن منابع به بخش صنعت با بازده پنج، شش درصد سرازیر شوند تا در پی آن شاهد رشد اقتصادی شویم.
پژویان با دلداری به خواننده میگوید تمام این مسائل راه‌حل دارد و هر یک را باید از راه خودش حل کرد و نمی‌توان برای تمام آنها حکمی کلی صادر کرد. او در اینجا به اصلیترین مشگل اقتصادی کشور یعنی نظام مالیاتی بشدت ناقص و عقب مانده اشاره دارد و میگوید که باید اصلاح شود و اضافه میکند که یک نظام مالیاتی اصلاح شده است که می‌تواند نرخ‌های خالص را به هم نزدیک کند. آن موقع این نیست که بخواهند به اسم صنعت وام‌های ارزان قیمت بگیرند و یا هر جا اگر سرمایه‌یی بود، به سمت ساخت و ساز و مسکن یا واردات هدایت شود، اگر این نظام مالیاتی درست کار کند، آن وقت سرمایه‌یی که می‌خواهد به سمت واردات یا ساخت و ساز برود، وقتی با نرخ مالیاتی برابر یا نزدیک به بخش صنعت باشد، هدایت منابع به آن سمت بسیار کم خواهد شد. پژویان تنها بخشی از مشگلات اقتصادی کشور را مطرح کرد و چون در تهران است و ارتباط نزدیک با دستگاه دولت دارد مجبور است که محتاطانه سخن گوی . مشگلات اقتصادی کشور چنان گستره هستند که اگر قرار باشد حتی فهرست وار به آنها اساره شود چندین صفحه را سیاه میکند. از اینرو است که وقتی کسی سرو کارش با اقتصاد باشد بهتر میتواند ابعاد فاجعه اقتصادی کشور را درک کند . متاسفانه برخلاف دکتر پژویان من معتقد نیستم که دولتها در حکومت اسلامی بتوانند در نجات اقتصاد کشور موفق شوند چون نه قدرت اچرایی لازم را در اختیار دارند ، نه درآمدهای کشور در کنترلشان است و نه قادر به راضی کردن ولی فقیه برای دادن اختیارات بیشتر به دولت هستند .بنا براین دولتها بایستی همینطور باری به هرجهت گذر زمان کنند و مردم هم شاهد فرسودگی کشور باشد.