اندیشه های مصدق کدامند؟/ هوشنگ کردستانی

«به مناسبت سالگرد تولد دکتر محمد مصدق»

پس از انجام کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و پایان کار دولت ملی دکتر مصدق، در زمانهای مختلف مبارزه آزادیخوهانه، از مبارزات (نهضت مقاومت) به رهبری مرحوم آیت الله رضا زنجانی، تا مبارزات (جبهه ملی دوم) به رهبری شادروان الهیار صالح و سپس (جبهه ملی چهارم) تاکنون پیروان راه مصدق و هواداران جبهه ملی، همواره از مکتب و اندیشه های مصدق الهام گرفته و از آن یاد کرده و می کنند. بیان دوباره اصول اندیشه های این بزرگ مرد تاریخ معاصر شاید فرصت تازه ای باشد برای اندیشیدن پیرامون گوشه ای از تاریخ مبارزات سیاسی اخیر کشور که برای همه ما لازم و ضروریست. درست است که نمی توان و نباید در گذشته زندگی کرد ولی آگاهی از گذشته برای جلوگیری از تکرار اشتباه در جهت ساختن حال و آینده لازم است. آگاهی از گذشته اگر باعث شود در گذشته زندگی کنیم می تواند ما را از درک واقعیت های امروز جهان و ایران و در نتیجه یافتن راه کارهای درست برون رفت از شرائط ناگوار کنونی و ساختن آینده ای آزاد باز دارد مصدق فرزند نهضت مشروطه بود و همواره به اصول قانون اساسی آن وفادار ماند. سخنان و هشدار او در مجلس شورای ملی هنگام طرح خلع سلسله قاجار و انتقال پادشاهی به خاندان پهلوی و همچنین نسبت به نقض قانون اساسی و پیشگویی استقرار مجدد استبداد پادشاهی، ضمن آنکه از روشن بینی و آینده نگری او حکایت دارد نمونه بارزیست از وفاداری او نسبت به قانون اساسی مشروطیت و وفاداری او به اصول آرمانی. بدلیل همین وفاداری بود که مبارزات ملی و آزادیخواهانه مصدق همواره در چهارچوب قانون اساسی انجام گرفت. روشن است که تفاوت بنیادینی میان قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی وجود دارد و این ادعا که مبارزات آزادیخواهانه کنونی می بایست در چهارچوب قانون اساسی اسلامی صورت پذیرد، ادعائی دور از واقع بینی است. قانون اساسی مشروطیت خون بهای مبارزان راه آزادی و ترقی ملت ماست در حالی که برای پایان بخشیدن به عمر قانون اساسی جمهوری اسلامی هزاران تن از بهترین فرزندان ملت جان خود را فدا کرده، راهی زندانها شده و یـا ناگزیـر بـه جلای وطن گردیده انـد. بدیهی است که در شرایط کنونی راههای سیاسی و بدور از خشونت، بهترین راه تحقق آرمانهای ملی و تاریخی است و این سردمداران نظام کنونی هستند که می توانند با پافشاری در مخالفت با خواست های عادلانه مردم و اتخاذ شیوه های نادرست و سرکوبگرانه مسیر مبارزاتی را به سوی حرکت های قهرآمیز سوق دهند اصولی بودن مصدق نشان دهنده وفاداری او به اصول اعتقادی و آرمانی او بود، چیزی که آزادیخواهان و بویزه برخی از پیروان اندیشه های او در انقلاب اسلامی باندازه کافی به آن توجه نداشتند. مصدق با اعتقاد به اینکه مبارزات نهضت مشروطیت تنها برای کوتاه کردن استبداد پادشاهان خودکامه نبود، بلکه در جهت کوتاه کردن دخالت دکان داران دین در امور اجتماعی، قضائی و سیاسی کشور هم بود، در دوران زمامداری خود هیچگاه امکان نداد آیت الله کاشانی – نماد آنروز روحانیت – در امور مملکت دخالتهای ناروا بنماید. مصدق از جمله به این دلیل چهره برجسته نهضت آزادیخواهی ایران بشمار می رود که همواره به اصل جدایی دین از حکومت وفادار ماند مصدق معتقد به آزادی و حاکمیت قانون بود و برای تحقق آن حضور نیروی مردم را در صحنه سیاسی کشور ضروری می دانست و آگاه بود بدون پاگیری احزاب، سازمانهای سیاسی و اتحادیه های کارگری و صنفی امر آزادی در کشور اگر هم تحقق پذیرد پایدار و ماندگار نخواهد بود، از این رو شرط عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی را موکول به نمایندگی سازمان ها کرد در پاسخ این پرسش که چرا مصدق خود اقدام به تأسیس یک سازمان سیاسی – به مفهوم حزبی آن – نکرد؟ باور من این است که مصدق از جایگاه ملی خود در میان توده های مردم آگاه بود و اعتقاد داشت که وابستگی به یک جزب می تواند این پایگاه را آسیب پذیر سازد و کارآئی او را بعنوان یک رهبر ملی کاهش دهد که بی شک به سود مبارزات ملی نبود مصدق اعتقاد داشت روزنامه ها و اصولاً رسانه های گروهی باید آزاد و مستقل از دولت باشند از این رو مراتب را طی نامه ای که به شهربانی کل کشور نوشت اعلام داشت که چنانچه نشریه ای او را مورد حمله قرار داد مورد تعقیب قرار ندهند، ضمن آنکه این حق را برای همه شخصیت های مملکتی قائل بود که چنانچه به ناروا مورد توهین و تهمت قرارگیـرند نسبت بـه احقـاق حق خود اقـدام کنند ملی شدن صنعت نفت از دید مصدق و یاران او باعث می شد نه تنها درآمد حاصل از این ثروت طبیعی در خدمت پیشرفت و ترقی مملکت قرار گیرد بلکه مهم تر از آن باعث قطع نفوذ بیگانه و تأمین استقلال کشور می شد.

مصـدق معتقد بود کـه ایـران بـدون استقلال کـامل سیاسی و اقتصادی و اقتدار حکومت قانون نمی تواند به فقر و عقب ماندگی نقطه پایان گذارد و در مسیر پیشرفت و ترقی قرار گیرد و با کاروان تمدن جهان همراه و همگام شود. مصدق معتقد به اقتصاد بدون نفت بود و اعتقاد داشت که چرخهای اقتصاد کشور، باید بدون وابستگی به درآمد نفت بچرخد تا بیگانگان نتوانند با تحریم فروش نفت اقتصاد ایران را فلج کرده و خواستهای نامشروع خود را تحمیل نمایند و بدین ترتیب باستقلال کشور لطمه وارد آورند، او اتکاء اقتصادی کشور را تنها به درآمد حاصل از فروش نفت فاجعه آمیز می دانست، چیزی که امروز به عنوان کشورهای تک محصولی معروف گردیده و نشان داده است که کشورهای متکی به تولید و فروش تنها یک یا دو فرآورده همواره نیازمند به خارجی بوده و در برابر پایین آمدن قیمت ها آسیب پذیرند. او معتقد بود از درآمد نفت و سایر معادن کشور باید برای افزایش توان تولیدی کشور، ایجاد واحدهای صنعتی، رفع بیکاری و بالا بردن ثروت ملی استفاده نمود امروز که در اثر ۴۰ سال تسلط حکومت جور و فساد، نابودی و کشتار، شیرازه امور کشور از هم گسسته شده و دولت به مفهوم واقعی آن در ایران وجود ندارد، اندیشه های مصدق می تواند راهنمای باارزشی برای نسل جوان و به ویژه پیروان راه او باشد. برای رهایی از شرایط دردناک کنونی، حضور مردم در صحنه پیکار آزادیخواهانه لازم و ضروری است که تنها در سایه ائتلاف حول محور خواستهای مشترک امکان پذیر است. در نجات ایران، از شرایط مرگبار کنونی، همه مردم باید سهیم باشند، همانگونه که در سازندگی ایران فردا نیز همه باید شرکت داشته باشند. تنها راه پدید آمدن این همبستگی ملی، تشکل حول آرمانهای تاریخی است. امروز شعارهای آزادی، مردم سالاری و جدایی دین از حکومت می تواند عامل بزرگ پیدایش این همبستگی ملی گردد تاریخ نشان داده است که هیچ خودکامه و ستمگری نمی تواند مدت زیادی در برابر فشار خواست و اراده مداوم مردم تاب آورد و دیر یا زود از میان برداشته می شود. با اعتقاد به آگاهی و اراده ملی و با وفاداری به ارزش و آزادی مردم در تعیین سرنوشت سیاسی خود است که می توان به راه و اندیشه های مصدق وفادار ماند. 

چنین باد

هوشنگ کردستانی