مذاکرات اتمی؛ هزینه های بازگشت از نیمه راه دکتر رضا تقی زاده

اظهارات اخیر مسئولان جمهوری اسلامی مبنی بر مخالفت با انجام بازرسی از مراکز نظامی ایران نشانه نارضایتی دیرهنگام حاکمیت اسلامی از توافقهای صورت گرفته در لوزان و نگرانی آنها از عواقب ادامه وضع موجود در منطقه است.

در حالی که جنگ داخلی عراق بخش بزرگی از شبه نظامیان مجهز شده از سوی جمهوری اسلامی را بخود مشغول داشته، در یمن هجوم نظامی عربستان و در سوریه پیشروی نیروهای مخالف اسد مناطق نفوذ ایران را مورد تهدید قرار داده اند.

تقسیم نیروهای هوادار جمهوری اسلامی در سه جبهه، اینک جابجایی آنها را بسیار دشوار ساخته است. پیش از گشوده شدن جبهه عراق و نزدیک شدن داعش به مرزهای ایران از مسیر کردستان، جمهوری اسلامی فرصت داشت تا شبه نظامیان شیعه تحت فرماندهی خود را از دو کشور همسایه سوریه، ( عراق و لبنان) برای حفظ مواضع اسد به دمشق اعزام دارد.

در حال حاضر نزدیک به ده هزار شبه نظامی لبنانی و نیرویی در حد ۱۰ تا ۲۰ هزار افغانی ( تیپ فاطمیون که طی ماههای اخیر ابعاد آن به لشگر افزایش یافته) در اطراف دمشق مستقر شده اند.

نزدیک به ۳۰ هزار شبه نظامی شیعه در عراق نیز مرکب از ۲۹ گروه کوچک و بزرگ که از مجموع ۴۲ گروه شبه نظامی آن کشور، تحت فرماندهی و یا نفوذ جمهوری اسلامی قرار دارند ( گزارش ماه ژانویه سال جاری ارتش عراق) در محور میانی دو استان انبار و استان صلاح الدین متمرکز شده اند

مسئولیت شبه نظامیان شیعه عراق باز پس گرفتن شهر رمادی مرکز استان انبار، ( عملیات لبیک یا حسین) از داعش، و همچنین خارج ساختن محور استان صلاح الدین به موصل از کنترل داعش و تصرف پالایشگاه بیجی در شمال تکریت است.

نیروهای شبه نظامی شیعه در صورت تهدید شدن بغداد ناگزیر از انتقال به اطراف بغداد خواهند شد. به این ترتیب اینک رساندن کمکهای بیشتر برای حفظ بشار اسد در سوریه به دلیل گسترده شدن تعهدات و امکانات در دو جبهه دیگر عملا از عهده جمهوری اسلامی ( فرماندهی نیروهای قدس) خارج شده است.

در صورت سقوط اسد در دمشق، مسیر های کمک رسانی جمهوری اسلامی به شیعیان جنوب لبنان نیز قطع خواهد شد. نگاهی به نقشه مناطق غربی عراق و شرق سوریه که عملا در اختیار نیروهای داعش قرار دارد و بهم متصل شده اند، دشواری های لجستیکی جمهوری اسلامی را برای تحت پوشش دادن نیروهای اقماری خود در سوریه و لبنان آشکار میسازد.

به این ترتیب در حالی که مذاکره کنند گان جمهوری اسلامی تحت فشارهای اقتصادی ناشی از اعمال تحریمها، درگیر معامله ای بزرگ برای واگذاری ظرفیتهای اتمی ایران در قبال افزایش درآمدهای ارزی و انتظار گشایش مالی هستند، حاکمیت تهران در تمامی سه جبهه منطقه ای با موافقت و هماهنگی آمریکا، پیشگامی عربستان، رضایت ترکیه و اسرائیل و مشارکت ده کشور منطقه ( شش کشور پیمان همکاری خلیج فارس، قطر، اردن و پاکستان که در هجوم عربستان به یمن حضور دارند) فشارهای فزاینده ای را تحمل میکند که نتیجه آن تغییر وضعیت ایران در معادلات قدرت منطقه ای خواهد بود.

بازگشت از نیمه راه

رهبران جمهوری اسلامی، با هشدار های نظامیان، تصور میکنند که در لوزان بازی خورده اند. به این دلیل طی هفته های اخیر با تکیه به “دبه” کردن آمریکا ( اظهارات علی اکبر ولایتی در ابتدای ماه اردیبهشت)، قصد دارند با توسل به تاکتیک تهدید پا پس کشیدن از مذاکرات اتمی، آمریکا را به دادن امتیاز های بیشتر مجبور کنند؛ انتظاری که بخصوص بعد از مصوبه ۱۴ ماه مه کنگره مبنی بر بازبینی توافق نهایی اتمی با ایران، راه به جایی نخواهد برد.

جمع بندی دیگر جمهوری اسلامی حفظ وضع موجود و ادامه شرایط توافق موقت لوزان ( بر اساس توافق موقت ژنو) تا رسیدن به وضعیت مطلوب تر است.

سومین گزینه جمهوری اسلامی ترک مذاکرات اتمی و حتی دست شستن از درآمد های ماهانه ۵۰۰ میلیون دلار ناشی از اجازه دریافت بهای فروش نفت است با این انگیزه که رشته های ۱۸ ماهه دیپلماسی دولت اوباما را در سال آغاز رقابتهای انتخاباتی آن کشور پنبه سازند.

مفهوم ساده این گزینه بازگشت پر هزینه از نیمه راه و پشت کردن به توافقهای ژنو و لوزان خواهد بود.

هزینه های بازگشت

بی تردید تن دادن به شرایط تفاهم در لوزان و تحمل ادامه وضع موجود در منطقه جمهوری اسلامی را آرام آرام تحلیل میبرد.

پا پس کشیدن احتمالی جمهوری اسلامی از مذاکرات اتمی به بهانه “دبه کردن آمریکا” جمهوری اسلامی را با فشار های تازه روبرو خواهد ساخت که نتیجه آن بهبود موقعیت حاکمیت اسلامی ایران نخواهد بود.

به دلیل سر باز زدن کنونی از تفاهم لوزان و مخالفت با قبول پروتکل الحاقی، جمهوری اسلامی غیر قابل اعتماد تر از پیش معرفی شده و در نتیجه بخت لغو تحریمهای بیشتر را از دست داده است؛ تاکید بر ضرورت حفظ اهرم فشار ( تحریمها) تا خلع سلاح کامل حریف غیر قابل اعتماد!

در حال حاضر جمهوری اسلامی با قطع تولید اورانیوم با غلظت ۲۰ در صد، تبدیل ذخیره ۲۰ درصدی به اکسید اورانیوم فاصله خود را با بمب اتمی به محسوسی افزایش داده است. پیش از مذاکرات اتمی ایران با در اختیار داشتن ۲۰۰ کیلو گرم اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد در یک قدمی آزمایش بمب اتمی قرار داشت.

بازگشت ایران به آغاز تولید اورانیوم با غلظت بیش از ۲۰ درصد در بهترین شرایط به محاصره بنادر و تحریم کامل فروش نفت و توقف تجارت خارجی ایران می انجامد.

در بدترین شرایط صدای طبل جنگ نیز بار دیگر به گوش خواهد رسید. به این ترتیب از دو گزینه بد و بد تر، ادامه وضع موجود و تن دادن به ادامه تفاهم لوزان ( و ژنو) گزینه کم هزینه تر برای حاکمیت جمهوری اسلامی است که در شطرنجی مذاکرات اتمی و چالشهای منطقه ای مات شده و بازی هوشمندانه را به رقیبان باخته است.