مذاکرات اتمی در فضایی متفاوت / دکتر رضا تقی زاده

ادامه مذاکرات روز چهارشنبه ۱۴ ژانویه ایران و آمریکا در ژنو، در چارچوب توافق تمدید شده اتمی، و با هدف خارج ساختن پرونده هسته ای جمهوری اسلامی از بن بست ۱۲ ساله، اینبار تحت تاثیر دو عامل تازه قرار خواهد داشت: آغاز به کار کنگره جدید آمریکا با اکثریت حزب جمهوری خواه در هر دو مجلس نمایندگان و سنا، و همچنین رویداد تروریستی اخیر در پاریس، پایتخت فرانسه.

دستور کار تغییر نیافته مذاکرات ژنو کاهش فاصله مابین انتظارات ایران و آمریکا و یافتن راهی میانه برای عبور دادن موفق مفاد توافق احتمالی از موانع داخلی و خارجی نزد دو سوی گفتگوها است.
عامل سومی که طی ماهها اخیر افق مذاکرات را تحت تاثیر قرار داده ادامه روند کاهش قیمتهای نفت در بازار های جهانی و در نتیجه کاهش درآمدهای صادراتی ایران است.

ظرفیت صادرات نفت که تا سه سال پیش نقطه قوت ایران در مذاکرات هسته ای بشمار میرفت، اینک به نقطه ضعف ایران تبدیل شده است.

تا پیش از اعمال تحریمهای یک جانبه ایران با در اختیار داشتن ظرفیت تا ۲.۵ میلیون بشکه نفت در روز و مقام دوم صادر کننده در اوپک بعد از عربستان سعودی، تهدید به قطع صادرات به قصد اخلال در بازارهای نفتی میکرد در حالی که امروز نام ایران از فهرست ۱۰ کشور صادر کننده نفت حذف شده و اصرار ایران به کاهش تحریمها و داشتن اجازه صادرات نفت بیشتر است.

کنگره تازه

در سنای پیشین آمریکا، به دلیل نقش تخریبی اعمال محدودیتهای تازه علیه ایران بر روند مذاکرات، دو طرح سناتور های با نفوذ آن کشور از راه یافتن به رای گیری بازماند.

طرح اولیه متعلق به رابرت مندز رییس پیشین کمیته روابط خارجی سنا بود که بعد تصویب ظرفیت صادرات مجاز نفت خام ایران را در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات اتمی، از یک میلیون بشکه به ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش میداد.

طرح دوم متعلق به باب کورکر رییس کنونی کمیته روابط خارجی و سناتور لیندزی گراهام است که در صورت تصویب و وتو نشدن از سوی رییس جمهور، دولت آمریکا را مکلف به ارسال مفاد توافق اتمی به سنا و اخذ رای در مجلس میسازد.

دولت اوباما تهدید کرده بود که در صورت تصویب هر یک از دو طرح آنها را وتو خواهد کرد. رییس جمهور آمریکا زمانی قدرت استفاده از وتو را از دست میدهد که مصوبه سنا بیش از ۶۰ رای نمایندگان را داشته باشد. در حال حاضر شمار نمایندگان جمهوری خواه در جمع ۱۰۰ نماینده سنا به ۵۴ افزایش یافته و طرحهای اعمال فشار علیه ایران از حمایت چند سناتور دمکرات طرفدار اسرائیل نیز برخوردار است.

در صورت عدم پیشرفت مذاکرات ۱۴ تا ۱۸ ژانویه در ژنو انتظار میرود که طرح اعمال فشار مشروط علیه ایران در سنا مطرح و به تصویب برسد. در صورت دست یافتن به پیشرفت نسبی در مذاکرات، اوباما قادر خواهد بود علی رغم تهدید های نمایندگان جمهوری خواه، سنا را به دست نگاه داشتن تا پایان مهلت هفت ماهه توافق در دست اجرای اتمی قانع سازد. اولویت هر دو حزب در قبال ایران خنثی ساختن ظرفیت تبدیل شدن جمهوری اسلامی به یک نیروی نظامی اتمی بدون هزینه و توسل به زور است.

رویداد پاریس

حصول هر نوع توافق اتمی مابین ایران و گروه ۵+۱ نیازمند اجماع در گروه است. فرانسه در جمع کشورهای اروپایی تاکنون سخت ترین مواضع را در قبال ایران داشته و یکبار مذاکرات را تا لبه شکست قطعی سوق داده است. ( ژنو سال ۲۰۱۳ )

واقع تروریستی هفته گذشته در پاریس که طی آن بیش از ۲۰ نفر منجمله دو افسر پلیس فرانسه جان خود را از دست دادند سوء ظن افکار عمومی در آن کشور و به همین نسبت دولت فرانسه را در مناسبات با کشورهای مسلمان افزایش داده است.

بی شک از فضای ملتهب کنونی در فرانسه و بقیه اروپا، مخالفان مذاکرات اتمی با ایران برای سختگیری بیشتر علیه جمهوری اسلامی استفاده کرده و خواستار اعمالی فشار علیه ایران و تسلیم برنامه های اتمی جنجالی آن خواهند شد.

استدلال این گروه مقایسه توانایی های تخریبی گروهها تروریستی خشونت طلب و افراطی اسلامی علیه جوامع دمکراتیک با توسل به سلاحهای ساده، و ابعاد بسیار بزرگتر ضریب تخریب در صورت مجهز شدن احتمالی آنها به سلاح اتمی است. جمهوری اسلامی با تمام قامت مهر اسلامی را بر پیشانی دارد و اظهار نظر اکبر هاشمی رفسنجانی در مورد تاثیر < بمب اتمی اسلامی> در خاطره ها باقی است.

نتایج عدم پیشرفت مذاکرات

طی نخستین دور مذاکرات مابین جان کری وزیر خارجه آمریکا و جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی، هیات آمریکایی بی شک تلاش خواهد کرد نمایندگان دولت تهران را با واقعیتهای تغییر یافته صحنه آشنا تر سازد.

اگر چه دولت روحانی طی هفته های اخیر نوعی ثبات شکننده را بر اقتصاد بحران زده ایران بازگردانده ولی هنوز کمترین نشانه ای از بهبود وضعیت بازار داخلی در کشور به چشم نمیخورد.

در صورت ادامه کاهش قیمتهای نفت و کاهش ظرفیت صادرات نفت از یک میلیون به ۵۰۰ هزار بشکه در روز ایران ناگزیر از تجربه اقتصاد بدون درآمدهای صادراتی نفت خواهد شد.

تجربه برنامه ریزی نشده و تحمیلی و سریع محروم ماندن از درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت، با در نظر گرفتن وابستگی شدید بازار مصرف داخلی و همچنین صنایع متکی به مواد اولیه به واردات کالاهای مصرفی و نیم ساخته از خارج، تجربه ای بسیار تلخ خواهد بود. کاهش بیشتر تولید داخلی، افزایش نرخ بیکاری، کاهش ارزش ریال، افزایش نرخ تورم بی شک محدودیت تجارت خارجی و جیره بندی های تازه را اجتناب ناپذیر خواهد ساخت.

تاکتیک جمهوری اسلامی در قبال مذاکرات ژنو همچنان متکی بر یار گیری در کنار روسیه و چین و تلاش برای ایجاد شکاف مابین نقطه نظر های آمریکا و سه کشور اروپایی شرکت کننده در مذاکرات، با داخل شدن در گفتگوهای دو جانبه، و ادامه اصرار بر حفظ سقف خواسته های تهران خواهد بود.

بخت به نتیجه رسیدن این تاکتیک در ژنو به دلیل تغییر فضای مذاکرات و داخل شدن عناصر جنبی در آن اینک کمتر از گذشته است. در نتیجه جمهوری اسلامی بعد از مذاکرات چهار روزه در ژنو عملا بر سر دو راهی تسلیم کامل فعالیتهای مشکوک اتمی و یا پا پس کشیدن از مذاکرات در پایان مهلت هفت ماهه، و تحمل تحریمهای شکننده قرار خواهد گرفت.