مقاله

آیا در ایران حزبی به معنای حقیقی وجود دارد؟
علیرضا نوری‌زاده نویسنده و روزنامه‌‌نگار
پنج شنبه ۷ دی ۱۴۰۲ برابر با ۲۸ دِسامبر ۲۰۲۳ ۹:۰۰

خمینی اعتقادی به تحزب نداشت. در واقع احزاب تنها می‌توانستند صحنه‌گردان میدان سیاست شوند؛ زیرا او میدان را برای خود و خالی از اغیار می‌خواست.

او در گفت‌وگویش با دکتر مظفر بقایی که بسیار بیش از مرحوم مهندس بازرگان با او آشنایی و همدلی داشت، گفته بود حزب زحمتکشان را منحل کنید تا تعارضی پیش نیاید. آقایان [یعنی اصحاب] به شما حسن نظر دارند. این در واقع پیشنهادی غیرمستقیم برای نخست‌وزیری به بقایی بود. اما او توصیه را رد کرد و از خمینی خواست راه استادش کاشانی را در پیش نگیرد، بلکه طباطبایی‌وار در صدر مشروطه باشد.

بقایی چندی بعد در جلسات یاران قدیمی‌اش در حزب زحمتکشان، به صفت اسلامی جمهوری و سپس ولایت فقیه به‌شدت حمله کرد. وقتی در راه سفر به آمریکا از لندن عبور می‌کرد و با زنده‌یاد جعفر رائد، دوست دیرینش، دیداری داشت، به حکم همکاری با مرحوم رائد، من نیز به آن مجلس راه یافتم. بقایی خمینی را خطرناک و با روحیه فاشیستی می‌دانست. او در بازگشت از این سفر، رنج‌های بسیار در محبس و حصر کشید و مرگی تلخ و دردناک داشت.

با وجود مخالفت خمینی با تحزب، محمد بهشتی و هاشمی رفسنجانی او را قانع کردند که حزب جمهوری اسلامی را برپا کنند. شورای موسس مرکب بود از سید محمد حسینی بهشتی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعلی خامنه‌ای و محمدجواد باهنر.

آن‌ها در مصاحبه‌ای، مانیفست حزب را به شرح زیر اعلام کردند:

اعتقاد به اصل «نه شرقی، نه غربی»
ایجاد مناسبات برادرانه با همه مسلمانان جهان
قطع هر نوع پیوند اقتصادی که موجب سلطه قدرت‌های بزرگ بر کشور می‌شود
افشای توطئه‌ قدرت‌های بزرگ سلطه‌جو به‌ویژه آمریکا
کمک به نهضت‌های آزادی‌بخش به عنوان یکی از وظایف دولت اسلامی

بنیان‌گذاران حزب جمهوری اسلامی بار‌ها اعلام کردند که هدف از تاسیس حزب وارد شدن به میدان جنگ قدرت و بیرون کردن رقبای سیاسی از صحنه نیست، بلکه غرض آن‌ها انتقال تفکرات دینی صحیح، ارائه تحلیل‌های سیاسی درست به اعماق جامعه، تبیین انقلاب و تشریح چگونگی ایجاد یک نظام اسلامی، استمرار بخشیدن به شور مبارزه در میان مردم و حفظ وحدت آنان، آموزش دادن این مفاهیم به جوانان، تشویق جوانان به انضباط حزبی و آماده کردن آن‌ها برای حضور در عرصه‌های مختلف مدیریت کشور است.

پس از آن، من با دکتر بهشتی، دبیرکل حزب، خامنه‌ای، مدیر مسئول روزنامه حزب و میرحسین موسوی، سردبیر وقت روزنامه، گفت‌وگویی انجام دادم که در پایان بهمن ۱۳۵۷ منتشر شد. خامنه‌ای دوهفته بعد اعلام کرد دو میلیون تن به حزب پیوسته‌اند که البته بیشترشان آخوند و افندی‌هایشان علی‌اکبر ولایتی ، مصطفی میرسلیم و برای کوتاه زمانی قطب‌زاده بودند.

بر خلاف این حزب که دولتی و آخوندچهره بود، یاران و دوستداران مرحوم آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری، نیز هم‌زمان حزبی با نام جمهوری خلق مسلمان پایه گذاشتند. جلسه افتتاح حزب در باشگاه افسران ژاندارمری برگزار شد که در دست هواداران آیت‌الله شریعتمداری بود و در نزدیکی مکانی قرار داشت که امروز بیت خامنه‌ای است.

حزب جمهوری خلق مسلمان در ۶ اسفند ۱۳۵۷ تشکیل شد و پس از تاسیس دفتر مرکزی، فعالیت رسمی‌اش را در ۲۲ اسفند ۱۳۵۷ آغاز کرد. هم‌زمان با اعلام موجودیت حزب، مرامنامه و اساسنامه آن هم تهیه و منتشر شد و شعبه‌های حزب در آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، خلخال، تهران، مشهد و دیگر شهرها به‌سرعت تاسیس شدند.

موسسان حزب سیدغلامرضا سعیدی، سید صدرالدین بلاغی، امیرتیمور کلالی، شهاب فردوس، سید هادی خسروشاهی، هاشم شبستری‌زاده، کریم انصاریان، اشرف مهاجر، موسی شیخ‌زادگان و رضا گلسرخی، از طرفداران شریعتمداری و از فعالان موسسه دارالتبلیغ قم بودند. دکتر احمد علی‌زاده، حسین بشارت و حسین منتظرحقیقی نیز پس از مدتی وارد حزب شدند و دکتر علی‌زاده به دبیرکلی حزب خلق مسلمان برگزیده شد. سخنگوی حزب نیز رحمت‌الله مقدم‌مراغه‌ای بود که فعالانه در مجامع شرکت می‌کرد و در مطبوعات از مواضع دولت و نظام جمهوری اسلامی ایران انتقاد می‌کرد. نشریه رسمی حزب با نام «خلق مسلمان» نیز در ۲۴ شماره از فروردین تا آذر ۱۳۵۸ به صورت هفته‌نامه منتشر شد.

در پی مخالفت حزب و آیت‌الله شریعتمداری با رفراندوم خمینی و قدرتمند شدن حزب در آذربایجان، خمینی، کمیته‌ها و حزب جمهوری اسلامی نخست کوشیدند در این حزب شکاف ایجاد کنند. بستن راه به روی حزب خلق مسلمان در انتخابات خبرگان به‌گونه‌ای بود که فقط چهار تن از جمله مقدم‌مراغه‌ای بخت پیروزی یافتند و شکاف در حزب زیاد شد.

در مردادماه، سید صدرالدین بلاغی، سید غلامرضا سعیدی، امیرتیمور کلالی، شهاب فردوس، هاشم شبستری‌زاده، کریم انصاریان، اشرف مهاجر، موسی شیخ‌زادگان و نیز سید هادی خسروشاهی از حزب جدا شدند. خسروشاهی به خمینی پیوست و معاون وزیر ارشاد و سفیر واتیکان و مصر شد. او عاقبت بر اثر کرونا در خیابان در قم جان باخت و پیکرش به عنوان مرده مجهول یک هفته در غسالخانه قم افتاده بود.

در همین زمان، مرحوم احمد بنی‌احمد، نماینده تبریز در آخرین پارلمان مشروطیت که محبوبیت زیادی در آذربایجان و محافل روشنفکری داشت و از حمایت نسبی آیت‌الله شریعتمداری و بازرگان هم برخوردار بود، حزب اتحاد برای آزادی را پایه گذاشت. دو هفته بعد، دستگیری ۲۴ ساعته‌اش و توصیه مهندس بازرگان باعث خروج او از ایران شد و دیگر از حزب چیزی شنیده نشد.

همین‌طور بود تشکل کوچک اما فعال دکتر حاج سید جوادی و زنده‌نام اسلام کاظمیه که در محدوده یک نشریه و جلسات خانگی ادامه یافت تا آنکه بعد از ۳۰ خرداد، آن‌ها هم مجبور به خروج از خانه پدری شدند.

جبهه دموکراتیک ملی نیز به رهبری دکتر هدایت‌الله متین‌دفتری، با حضور شکرالله پاک‌نژاد، مریم متین‌دفتری و شماری از برجسته‌ترین حقوق‌دان‌ها و شاعران مثل اسماعیل خویی، عزیز رفته، نعمت آذرم گرامی و استادانی چون دکتر ناصر پاکدامن و… ایجاد شد که ره به غربت کشیدند و بعضی چندی در شورای مقاومت مسعود رجوی درنگ کردند و بعد…

سرانجام حزب خلق مسلمان نیز با قیام تبریز و لشکرکشی سپاه با ده‌ها کشته و زخمی و زندانی حصر و عسر مرحوم شریعتمداری و خروج فرزندش، مهندس حسن شریعتمداری، رقم زده شد.

شکست سنگین حزب جمهوری اسلامی در نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری این حزب را عملا به بنگاه کاریابی تبدیل کرد. بنی‌صدر با دفترش که حکم حزب را داشت و پیروزی‌اش، فاتحه حزبی را خواند که دوسال بعد در پی انفجاری مهیب، ۱۲۰ تن از سرانش را از دست داد. به دنبال آن و در انفجار دوم، باهنر و رجایی هم به قتل رسیدند.

با این حال فعالیت این حزب از نفس افتاده ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۶۳ به دلیل اختلاف‌های شدید بین بازماندگان حزب از جمله هاشمی و خامنه‌ای و موسوی، سیدحسن آیت، اسدالله بادامچیان، عبدالله جاسبی، علیرضا محجوب، مهدی کروبی، حبیب‌الله عسگراولادی، سید محمود کاشانی، مهدی عراقی و علی درخشان از اعضای شورای مرکزی اولیه حزب جمهوری اسلامی، با تایید خمینی حزب را منحل کردند.

در این تاریخ عملا تمام احزاب قدیمی مثل جبهه ملی، نهضت آزادی، پان‌ایرانیست‌ها، حزب توده، فداییان و مجاهدین خلق با دادن قربانیان بسیار و حصر و زندان مجبور به خاتمه دادن به حیات حزبی‌شان شدند.

آغاز فعالیت احزاب را بعدا هاشمی رفسنجانی، در پی پایان جنگ و آغاز ریاست‌جمهوری‌اش، از ورای پرده و با تشجیع وزیران و دوستانش در هیئت گروه‌ها و کادرهای سازندگی و کمی بعد اصلاح‌طلب و اصول‌گرا کلید زد. این بار هم این دست‌آموز و مخلوق رفسنجانی یعنی خامنه‌ای بود که چشم دیدن کادرهای سازندگی را نداشت؛ اما پیروزی محمد خاتمی در دوم خرداد با حمایت هاشمی، صحنه را به نفع گروه‌های شبه‌حزبی تغییر داد. به‌ویژه آنکه جبهه ملی و نهضت آزادی و پان‌ایرانیست‌ها با بازگشت مرحوم محسن پزشک‌پور به ایران نیمه حیات حزبی را به شکلی محدود و سربسته از سر گرفتند. اما قتل فروهرها و قتل‌های زنجیره‌ای آشکار کرد که سید علی خامنه‌ای طاقت بر شدن و اعتبار یافتن کسی جز خود را ندارد.

در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی و حسن روحانی، ده‌ها گروه و تجمع ظهور کردند که بعضی مثل واحدهای صنفی‌اند، بعضی کلوپ‌های خانوادگی و شماری دکان‌های سیاسی اقتصادی.

هیچ یک از این دسته‌ها حزب به معنای حقیقی آن نیستند بلکه کلوپ‌هایی‌اند که در زمان انتخابات مجلس یا تشکیل دولت جدید به دنبال سهمی از کیک قدرت‌اند. با طرح خامنه‌ای برای یکدست کردن نظامش، به گمانم سهم کلوپ‌داران کوچک و کوچک‌تر هم خواهد شد تا آنکه بانگ برآید که خواجه رفت؛ بعد از سیدعلی چه می‌کنید؟

بهشت در دفتر اتحاد نویسندگان و شاعران تاجیک
خمینی هیولای زشت اسلام ناب انقلابی را از شیشه جهل بیرون کشید
أسد قبعثی شهسوار اسلام

علیرضا نوری زاده

*در دفتر عسکرحکیم شاعر و نویسنده تاجیک و رئیس اتحادیه نویسندگان کشور نشسته ام .غیر از لایق شیر علی که در بیمارستان بود اهم شعرا و نویسندگان حاضر بودند.شعرخوانی که آغاز شد ،شعرهای نادرپور و سیمین بانو و مشیری و اخوان چنان فضای اتاق را از عطر پارسی انباشت که نازنین اهل فرهنگ و هنر و تصویر، محی الدین عالمپور (که به تیغ کاژب در خون نشست) آواز داد ، زبان فارسی آین اتاق را بهشتی کرده است.
زبان فارسی، به عنوان زبان ملی ما حلقه پیوند همه اقوام ایرانی است که مالک مشاع خانه پدری هستند. در عین حال فرهنگ ایرانی با منظر دل انگیز و رنگارنگش، با زبان فارسی از یک سو تا افغانستان و آسیای میانه بال گسترده است و از دیگر سوی در شمال عراق و نیز بخشهائی از هند و پاکستان علی‌ رغم همه تلاشها برای محو آن، همچنان حضوری پر رنگ دارد. با این همه این فقط زبان نیست (با توجه به حضور عرب زبانان و ترک زبانان و اردو زبانان در همسایگی ما) که هر تحول و هر نگاه و نگرش تازه فرهنگی را (در هر دو عرصه دین و عرف) در ایران، به سرعت به «محوری» تبدیل می ‌کند که گرداگردش، اندیشه ورزان و اهل قلم و نظر در سرزمینهائی که مردمانش به زبانهائی غیر از فارسی، سخن می‌گویند، گاه بحث و جدالی داغ ‌تر از آنچه در وطن خود ما هست پدیدار می ‌شود.
یکصد سال پیش مشروطه ایرانی ابعادی بسیار فراتر از حوزه فارسی زبانان یافت، (رجوع کنید به ارزنده اثر دکتر ماشاءالله آجودانی ، مشروطه ایرانی )چنانکه عرف گرائی و تجدد دوران رضاشاهی بازتابی وسیع در عراق و افغانستان و مصر و… پیدا کرد. سپس جریان ملی شدن نفت و تحول مهمی که این جریان در عرصه فرهنگی و سیاسی ایران به وجود آورد، مورد توجه همسایگان دور و نزدیک ما قرار گرفت. عبد الناصر هیچگاه پنهان نکرد که اندیشه ملی کردن کانال سوئز را، از جنبش زنده یاد دکتر محمد مصدق در ملی کردن نفت، الهام گرفته است. عبدالکریم قاسم بعد از کودتای خونینش در عراق، چندبار یاد آور شد این مصدق و ملی شدن نفت ایران بود که در او و رفقای نظامی ‌اش، اندیشه برچیدن بساط استعمار و ملی کردن نفت عراق را، متبلور ساخت.
تا ظهور خمینی و اسلام ناب انقلابی شیعه محمدی ولایتی، جنبشهای سیاسی و فکری در ایران که الهام بخش روشنفکران و رهبران سیاسی و فکری کشورهای منطقه می‌ شد، نگاه به جلو داشت و «مدرنیته» موتور محرکه آن بود. اسلام سیاسی تا پیش از ظهور خمینی یکبار در جنگ المهدی با ژنرال گوردون در قرن نوزدهم در خرطوم به خون نشسته بود و حضورش نیم قرن بعد در مصر، به جز چند ترور، و سپس قلع و قمع پیروانش که اوج آن در زمان عبد الناصر با اعدام سید قطب عملی شد، میوه ای به بار نیاورده بود. اسلام سیاسی نه در فلسطین جذابیت پیدا کرد و نه در عربستان سعودی که رانده شدگان اخوان ‌المسلمین را از چهارسوی جهان عرب و اسلام پذیرا شده بود (سعودیها آثار این میهمان نوازی‌ شان را با حیرت بعدها مشاهده کردندمحمد بن سلمان ولیعهد جوان ؛کسی بود که دین سیاسی را نپذیرفت و دکان اسلام ناب انقلابی را در دو وجه شیعه و سنی اش برنتافت و پایه گذار تحولی عظیم در کشورش شد .
فعالان سوری و مصری و مغربی و اردنی و… اخوان ‌المسلمین در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ و ۷۰ قرن گذشته میلادی عملا کنترل نظام آموزشی را درشبه جزیزه عرب بدست گرفتند و شاگردانشان کسانی از نوع بن لادن و قحطانی و دیگر سلفی‌های تروریستی شدند که که در دهه های پایانی قرن بیستم و آغازین قرن فعلی ؛ جهان متمدن را با ترور و جنایت به گروگان گرفته ‌بودند . عربستان سعودی خود به عمده‌ترین هدف تروریستهای سلفی تبدیل شده بود ولی با درایت از پس آنها برأمد .)
خمینی در کوزه ‌ای را گشود که از آن غولی بیرون شد با نام «الصحوه الاسلامیه» ـ در نگاه مثبت یعنی بیداری اسلام، و در معنای حقیقی یعنی بن لادنیسم، طالبانیسم، وبوکو حرام و ألشباب و القاعده و داعش و البته خمینیسم ؛ روشنفکران جهان عرب و ترکستانهای اطراف ما و نیز شمال آفریقا را چندی با عنایت باراک حسین زیر چنگال مرگ و ارتجاع گرفتند. پیش از ظهور سید کشمیری ، جنبشهای سیاسی و فکری ایران پیام زندگی و بیداری و پیشرفت و مردمسالاری را آواز میکردند، خمینی اما قدرت دین را مجسم کرد. به آنها گفت با نام اسلام می‌شود توده‌ها را فریفت، قدرت را قبضه کرد، خدای بخشنده و مهربان را پائین کشید و الله قاصم جبار مکار منتقم را جای او نشاند. خمینی به همه دکان داران دین و رمالها و دعانویسهای شیعه و سنی در جهان اسلام پیغام داد، من آمده‌ ام حالا نوبت شماست. بیت ‌المال ملت ایران نیز در اختیار شماست. تنها چند ماه بعد از ظهور پرچم ولایت فقیه در ایران، «الحجیمی» یکی از جوجه‌ طلبه‌های سلفی در عربستان با سی چهل تن از امثال خودش به کعبه حمله برد تا با فتح مکه به ادعای خودش قصه فتح مکه توسط پیامبر اسلام را تجدید کند. همانطور که خمینی مدعی بود ایران تحت سلطه آن پدر و پسر از اسلام دور شده و رژیم دین مردم را هدف قرار داده (در حالی که پادشاه به عنوان یگانه شاه شیعه از سوی مراجع اصلی شیعه به رسمیت شناخته شده بود و پهلوی دوم ایمان و اعتقاد خود را به مذهب نه تنها پنهان نمی‌ کرد بلکه سفرهایش به مشهد و عزاداری دربار در محرم در مسجد سپهسالار و کاخ گلستان همراه با عطایای مستمر ملوکانه به حافظان بیضه اسلام و سانسور کتابهائی که خرده انتقادی به دین و مذهب داشت همگی نشانه آن بود که حکومت او ضد دین نیست بلکه ضد استفاده سیاسی از دین است. در زمان آن پدر و پسر هیچکس از دین برنگشت حال آنکه در دوران حکومت اسلام پناهان، و زیر سایه عمامه ولی فقیه اول و دوم شاهدیم که امت یخرجون من دین الله افواجا، و تغییر مذهب که در خارج وسیله ‌ای برای کسب پناهندگی است در داخل کشور به یک مظهر مشهور و ملموس تبدیل شده است ” این خمینی بود که آتش را برافروخت. اخوان‌ المسلمین در سوریه با این گمان که ولی فقیه ایرانی با بالا رفتن پرچم برادری اسلامی در حما و حلب، جیش جرّار خود را به جنگ حافظ اسد بعثی لائیک می‌ فرستد و خروار خروار دلار، برای برادران مبارزش در سوریه حواله می ‌کند، دو سال بعد از برپائی نظام اسلامی در ایران، شورش بزرگ خود را علیه نظام علوی‌ های ضد دین آغاز کردند.
برادر حافظ اسد بعثی شهسوار اسلام

معروف الدوالیبی نخست وزیر اسبق سوریه و مرشد پیشین اخوان المسلمین سوریه جریان دیدارش را با خمینی همزمان با شورش بزرگ اخوان ‌المسلمین در سوریه چنین شرح می‌ دهد. “به او گفتم فرزندان و برادران و خواهران شما با الهام از انقلاب شما در سوریه به ‌پا خاسته ‌اند تا رژیم کافر بعثی را سرنگون کنند. خمینی نگاه غریبی به من کرد و گفت: شماها بازی خورده ‌اید. اسد برادر ما است. او یک شیعه مؤمن است. به خمینی گفتم او نصیری ـ علوی ـ است ارکان اسلام را قبول ندارد. اینها ادعا می‌ کنند جبرئیل آیات را بر علی نازل می‌ کرد و او به محمد منتقل می‌ کرد. خمینی با عصبانیت گفت، مزخرف است. اسد از ما است. بروید و از او معذرت بخواهید. منهم عصبانی شدم و گفتم پس این ادعاها چی است که رادیو تلویزیون و روزنامه‌های شما در مورد برادری اسلامی عنوان می‌ کند؟ خمینی برخاست و بی آنکه جواب دهد از اتاق بیرون رفت. پسرش احمد و توسلی مدیر دفترش رنگ به چهره نداشتند…” بعد از اسد پدر، ولی فقیه ثانی با تمام نیرو و به کشتن دادن هزاران ایرانی و سوری و لبنانی و عراقی و پاکستانی و افغان به یاری اسد پسر شتافت و رژیمش را نجات داد . بی ‌لطفی به اخوان ‌المسلمین سوریه البته در مورد نهضتی ‌های تونس، جبهه نجات اسلامی الجزایر، اسلامی‌های سودان و مصر و مغرب و فلسطین که همگی سنی بودند تکرار نشد بلکه میلیونها دلار برای آنها فرستادند، افرادشان را آموزش نظامی دادند تا با کشتار و ترور و بمب گذاری و دریدن شکم زنهای حامله پرچم اسلام ناب را بالا ببرند. کار سازمانهای شیعه نیز رونق گرفت که آنها از خودیها بودند. در فاصله سالهای ۸۰ تا ۸۸ پایان جنگ ایران و عراق بیش از دو میلیارد دلار جهت آموزش و تقویت گروههای انقلابی شیعه در منطقه خرج شد. همزمان حزب ‌الله لبنان با کمکهائی که از چند ده میلیون دلار آغاز شد و امروز به سالی ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است (خرج تلویزیون المنار و رادیوی حزب ‌الله و نشریاتش فقط به تنهائی بالغ بر یکصد میلیون دلار در سال است) به تشکیلاتی تبدیل شد که امروز ده هزار حقوق بگیر دارد، همراه با سه هزار رزمنده، دهها هزار موشک و خمپاره بزرگ و کوچک، و واحدهای انتحاری پروازی و دریائی و زمینی ‌اش همگی زیر نظر سپاه پاسداران آموزش دیده‌ اند و می ‌بینند.
جهاد اسلامی با ادعای شیعه شدن چند تن از رهبرانش و چهار تا فلسطینی دیگر به وجود آمد و امروز سالی یکصد میلیون دلار برای ملت ما هزینه بر می ‌دارد.
در برابر این وضع، جامعه روشنفکری خاورمیانه و پرچمداران تجدد و مدرنیته نیز نگاه به ایران دارند منتها نگاه آنها متوجه روشنفکران و آ‌زاد اندیشان سکولارایرانی است. حالا زنان ایرانی و مبارزهایشان در دانشگاههای لبنان و مصر و سوریه و تونس و… از جمله بحثهای پرشور است . روشنفکران عر ب در حیرتند که: شما چه ملتی هستید که هم از جمع شما سید جمال الدین اسد آبادی و رضاشاه و مصدق و بختیار بیرون می ‌آید و هم شیخ فضل ‌الله نوری و خمینی و خلخالی و خامنه ای ؟ یک وقت سفیرتان در بیروت علی دشتی است و زمانی فخر مدرس همانکه نخستین سنگ بنای تروریسم و آدم ربائی را در لبنان بر زمین نشاند. شما که هستید که هزاران اندیشمند و دانشمند و متخصص در چهار سوی جهان دارید که هر ملتی به داشتن یک صدم آنها افتخار می ‌کند آن وقت نمایندگان کشورتان از نوع احمدی ‌نژاد ورئیسی و قالیباف و أمیرعبداللهیانند . شبی در کویت در دیوانیه سعد العجمی نویسنده و دولتمرد کویتی که به وزارت هم رسید در برابر سؤالی با همین مضامین گفتم : در فرهنگ ما بلا و فتنه ‌ای ره یافته که می ‌توان عنوانش را نفاق و تقیه و تزویر گذاشت. ما همه مبتلا به این بلا هستیم وگرنه متفکر دینمدارمان هم چون دکتر عبدالکریم سروش خمینی را با أنهمه جنایت و جهل فیلسوف حکمرانان و باسواد ترینشان خطاب نمیکرد.
محمد محبوب متفکر عراقی سالها پیش در روزنامه ألرافدین نوشت : عده‌ ای مطالبم را تحسین میکنند و شماری مرا به دشمنی با شیعه و اسلام متهم کرده اند. در حالی که من اسلامی‌ها را از هر دو طایفه مورد انتقاد قرار داده بودم. بعضی‌ها با روضه‌ خوانی درباره شیعه از زمان حجاج بن یوسف ثقفی و عاشورا و قتل شیعیان توسط صدام، مرا متهم به کمونیست بودن و دشمنی با اهل البیت متهم کرده بودند. آقایان من شیعه ‌ای از اهل جنوب عراق هستم که هم دیروز در عذاب بود و هم امروز. و بسیاری از اقوامش در گورستانهای دسته جمعی خفته ‌اند. من شیعه ‌ای هستم که با رویای وطنی شب و روز می ‌گذراند که در آن نوع مذهب و نژاد باعث سرفرازی یا سرشکستگی، نمی ‌شود. وطنی که در آن مذهب و ریش و حجاب باعث تبعیض گذاشتن بین انسانها نمی‌ شود. وطنی که هیچکس در آن وکالت دائمی و یا موقت از خدا ندارد تا درباره سرنوشت انسانها تصمیم بگیرد و مدعی شود که به اراده الهی حکومت می ‌کند. سرزمینی که در آن زنانی نیستند که مثل طوطی تکرار می ‌کنند مردان حق دارند ما را بزنند و هر چه دلشان خواست زن بگیرند و صیغه کنند. سرزمینی که زنان عضو پارلمانش نمی ‌گویند ما حق کمتری از مردان داریم و شهادتمان نصف مردان است. من رویای سرزمینی را دارم که حاکمانش ملاهای اعزامی از قم نیستند. سرزمینی که آخوندها در آن سیاستمدار نمی ‌شوند و دزدی و فساد نمی‌ کنند. وطنی که گرفتار دیکتاتوری ملاها و سلطه آنان بر جان و مال مردم نیست. وطنی که در آن مردم بیچاره دست آخوندها را نمی‌ بوسند و ریش و جای مهر و تسبیح، جای کرامت انسانی و دانش و وطن پرستی و آزادیخواهی را نمی ‌گیرد.
من شیعه ‌ام اما شیعه ‌ای سکولار که معتقد به جدائی دین از حکومت است. آیا سکولار بودن صفت شیعه بودن را از من می‌ گیرد؟ آقایان خانمها من نمی‌ خواهم حکومتی شبیه به دیکتاتوری فاسد و خونخوار حاکم بر ایران در وطنم حاکم شود. رژیم فاسد و شکست خورده ایران، به جای آن که جامعه ‌ای اسلامی برپا کند،‌کاری کرده که ملت ایران امروز بی ‌ایمان ‌ترین ملتهای اسلامی به دین و مذهبند. من این نوع حکومت را نمی‌ خواهم تا دختران عراقی را نیز آنگونه که در ایران است در حاشیه خلیج (فارس) به بیع و شرا می ‌گذارد. من شیعه‌ای هستم که ‌آرزو می ‌کنم وطنی داشته باشم که نمایندگان پارلمانش مشتی حقه باز دروغگو نباشند که به اسم خدا و پیغمبر و اهل بیت می ‌کشند و می ‌دزدند و فساد می ‌کنند. وطنی را آرزو می ‌کنم که قانون اساسی ‌اش پر از تناقض و فریبکاری نباشد و شیعه‌هایش دنبال فدرالیسم شیعه وابسته به جمهوری اسلامی خامنه ‌ای نباشند و هدفشان نابودی ملیون و لیبرالها و چپ‌ها و سکولارها نباشد. من این وطن را آرزو می ‌کنم و با آنکه شیعه ‌ام اما آخوندها را دوست ندارم…
و من در برابر نوشته محجوب مینویسم منهم در آرزوی رویت وطنی هستم که نمادش حضرت فردوسی ، دولتمردش؛ مستوفی و فروغی و قوام و مصدق و عالیخانی و شاپور بختیار وعالیخانی اند.رهبرش تجلی آرزوهای ملتش را در چهارسوی جهان ، به سه زبان آواز میکند و قبله ملتهای فارسی زبان است. من إیرانم را گم کرده ام أن ایرانی که در کوچه هایش ؛ دهانت را نمی بویند مبادا گفته باشی دوستت دارم … ایرانی بی فریب و دروغ و کلاشان معمم. ایرانی بدون امامزاده های دروغین. ایرانی که شعر شفیعی کدکنی را روضه خوانها و مداحان دربار سیدعلی ؛ممیزی نمیکنند. ایران من کجاست؟

بخش عمده انرژی مصرفی جهان، انرژی فسیلی است و پس از ۱۵۰ سال استفاده از این انرژی، جهان در بحران افزایش پرشتاب گرمایش زمین قرار گرفته است. از ابتدای سالهای ۹۰ میلادی دانشمندان این واقعیت را کشف نموده و با آزمایش های علمی و آمارهای جدی خواستار تغییر الگوی مصرفی نفت و ذغال و گاز شدند. این انرژی ها مانند نفت و گاز و ذغال سنگ، منبع گازهای گلخانه ای می باشند. کشور ما ایران در کجای این معادله قرار دارد؟ آیا ما ایرانیان در افزایش گرمایش زمین مسئول هستیم؟ برای آینده ایران چه کنیم؟

رتبه بندی آلاینده ترین کشورهای جهان

کدام کشورها بیشترین گاز گلخانه ای را در جهان پخش می کنند؟ در سال ۲۰۲۲، انتشار جهانی دیوکسیدکربن در جو به ۴۰.۶ میلیارد تن رسید. از آنجایی که برنامه ریزی برای کاهش صورت نگرفت، به سرعت از دوره پیش فراتر رفت. این کشورها پرجمعیت ترین و صنعتی ترین کشورهایی هستند که در صدر رده بندی آلوده ترین کشورهای جهان قرار دارند. بنابراین، سه کشوری که بیشترین انتشار دیوکسیدکربن را دارند عبارتند از: چین مسئول ۳۲.۹ درصد از انتشار دیوکسیدکربن است که بطور عمده به دلیل تولید و صادرات کالاهای مصرفی و وابستگی شدید آن به زغال سنگ است. ایالات متحده مسئول ۱۲.۶٪ و هند مسئول ۷.۰٪ است. روسیه، ژاپن، ایران، آلمان، کره جنوبی، اندونزی، عربستان سعودی به ترتیب آلوده کننده ترین کشورها هستند.

البته اگر کشورهای آلوده کننده را بر پایه آلودگی فردی مورد سنجش قراردهیم رده بندی دیگری بدست می آید که به ترتیب زیر است: قطر، کویت، عربستان، کانادا، آمریکا، آلمان، چین، اسپانیا، فرانسه، تایلند. بله، مدل در اندازه گیری متفاوت می گردد ولی در اصل آسیب رسانی زیست محیطی گازهای کربنی تغییری نمی کند. ردپای اکولوژیکی یک کشور مطابق با فشاری است که انسان بر روی کره زمین وارد می کند. نتیجه تولید گازهای گلخانه ای بالارفتن درجه حرارت زمین است و این پدیده از مصرف ذغال سنگ و نفت و گاز ناشی می شود. تولیدکنندگان جهانی این موارد سوختی دارای سودهای کلانی می باشند و نمی خواهند تغییر سیاست دهند. نیاز اقتصاد کنونی جهان و حمایت دولت ها از این کارتل های غول پیکر، موضع تولیدکنندگان را مستحکم ساخته است.
همانگونه که در تابلوی زیر می بینیم ۸۵ درصد انرژی مصرفی در جهان نفت و ذغال و گاز فسیلی هستند. افزون بر آن، این انرژی های فسیلی نه تنها آلوده میکنند بلکه از کمکهای مالی و مالیاتی دولت ها برخوردارند. فقط در سال ۲۰۲۳ طبق گزارش صندوق بین المللی پول انرژی های فسیلی به میزان ۷۰۰۰ میلیارد دلار کمک های دولتی بهره برده اند(لوموند ۱۹/۱۲/۲۰۲۳). انرژیهای اتمی ۶ درصد از کل انرژی در جهان و انرژی تجدیدپذیر فقط ۲ درصد در کل مصرف جهان است.

انرژی اتمی و پسماند رادیواکتیو

در پیمان نامه ۱۳ دسامبر ۲۰۲۳ کنفرانس کاپ ۲۸ بدون آنکه از پایان دادن به انرژی فسیلی سخن رفته باشد(۱)، از توسعه انرژی های دیگر و از جمله انرژی اتمی می گوید. مدافعان انرژی اتمی که پس از انفجار چرنوبیل و پس از انفجار اتمی فوکوشیما، موضع تدافعی داشتند، حال از ضرورت انرژی اتمی می گویند. اینان پیوسته از «دگماتیسم» منتقدان این انرژی صحبت کرده اند حال آنکه بحث در مورد دشواری ذخیره پسماندها و خطر انرژی اتمی است. البته بارآوری انرژی اتمی بالاست ولی واقعیت اینستکه هزینه تولید انرژی اتمی بسیار گران است و برای پسماندهای رادیواکتیو ناشی از فعالیت راکترهای اتمی هیچ راه حلی جز انباشت وجود ندارد. این انباشت یک خطر مهلک و بزرگ است که پیوسته از جانب اکولوژیست های جهان مورد انتقاد قرارگرفته است. در حال حاضر در جهان ۴۱۵ راکتور اتمی وجود دارد. بنا بر آخرین آمار، در سال ۲۰۲۲ تولید برق از منبع اتمی به ۹.۲ درصد در جهان می رسد. (لوموند ۱۵/۱۲/۲۰۲۳).

در سال ۲۰۲۱ آمریکا با ۹۳ راکتور اتمی، فرانسه با ۵۶ راکتور، چین با ۵۲ راکتور، روسیه با ۳۸ راکتور اتمی بیشترین برق اتمی را تولید کردند. در کنفرانس کاپ ۲۸ تعداد ۲۰ کشور تعهدنامه ای منتشر ساختند تا انرژی اتمی خود را تا سال۲۰۵۰ سه برابر افزایش دهند. البته همانگونه که در تابلو آماری مشاهده می کنیم پس از انفجار فوکوشیما در ژاپن و اپیدمی کرونا برخی کشورها تعداد نیروگاههای خود را کاهش دادند و ژاپن شمار زیادی از راکتورهای خود را بست. در ایران فقط راکتور اتمی بوشهر وجود دارد. صنعت تولید برق اتمی با هزینه بالایی است و از کمک های مالی دولتی برخوردار است و در عرصه ایمنی فاقد شفافیت لازم می باشد. نکته مهم همانا مدیریت پسماندهاست. در حال حاضر نزدیک ۷ میلیون متر مکعب پسماند اتمی در جهان، در اعماق زمین یا اعماق دریا، انباشت شده و هیچ راه حلی وجود ندارد.

ایران در مدل کهنه فسیلی و اتمی

سیاست انرژی دولت اسلامی در ایران پیوسته بر افزایش انرژی های فسیلی تاکید داشته است. در کشور ما نظام صنعتی، حمل و نقل، مصرف خودروها، کشاورزی، شوفاژهای شهری و نیز نظام بودجه دولتی متکی بر استفاده از انرژی فسیلی می باشد. پیمانهای جهانی برای مقابله با گرمایش زمین، بهیچوجه مورد توجه سیاست دولتی ایران نیست. سیاست انرژی ایران با توجه به تحریم های جهانی، به سیاست نفت در برابر کالا و ایجاد بازارهای سیاه و موازی دست زده و بعلاوه این سیاست با هزینه های نظامی و تروریسم اسلامی در منطقه گره خورده است.

بر اساس آمار دولتی تولید انرژی برق ایران در سال ۱۳۹۶ به ترتیب زیر است:
تولید: ۳۰۳٬۴۲۸ گیگاوات ساعت. مصرف داخلی: ۲۵۵٬۰۲۶ گیگاوات ساعت. صادرات: ۸٬۱۳۰ گیگاوات ساعت. واردات: ۳٬۸۵۲ گیگاوات ساعت. تلفات توزیع: ۱۰٫۸ درصد. این تولید برق با سوخت کربنی گره خورده است. حال درصد استفاده از منابع کربنی برای تولید انرژی الکتریکی در ایران به این صورت است: سوخت گاز فسیلی ۷۵ درصد، نفت ۱۸ درصد، انرژی برقی آبی ۷ درصد. به بیان دیگر ۹۳ درصد انرژی مصرفی در ایران از سوخت انرژی فسیلی گاز و نفت تولید می شود. متاسفانه در ایران وابستگی به انرژی فسیلی تاریخی است و همه دولت های ایران دارای درک سنتی بوده و بودجه و اقتصاد کشور را برپایه اینگونه انرژی استوار کرده اند. زندگی اقتصادی و زندگی روزمره ایرانیان به انرژی فسیلی وابسته است. در سال ۱۴۰۱ کشور ایران حدود ۸۶ میلیارد دلار یارانه انرژی برای جبران مابه‌التفاوت قیمت تمام شده و قیمت فروش حامل‌های انرژی پرداخت کرده است. مدل نفتی مانع خلاقیت های تکنیکی و کارآفرینی های تازه شده و منبع اصلی رانت خواری حکومتی و بیت خامنه ای است.

در کنار انرژی کربنی، انرژی اتمی با تمام بحران ها و سرمایه گذاری های غیرشفاف و سنگین، میزان کمی از انرژی ایران را تشکیل می دهد. نیروگاه بوشهر در عمل ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ به شبکه برق سراسری متصل شد. این نیروگاه با ظرفیت تولید ۱۰۲۴ مگاوات برق است. بر اساس گزارش دولتی عملیات ساخت واحدهای دوم و سوم نیروگاه اتمی بوشهر از سال ۱۳۹۶ در زمینی به‌مساحت ۵۰ هکتار آغاز شده است و ظرفیت تولید برق هسته‌ای هر کدام از این نیروگاه‌های اتمی پس از راه‌اندازی ۱۰۵۷ مگاوات است. قرارداد این پروژه ها توسط دو شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه، انرژی اتمی ایران به عنوان کارفرما و شرکت اتم استروی اکسپورت به عنوان پیمانکار امضا شده است.

براساس متخصصان فرانسوی یک نیروگاه اتمی که در ماه ۵۰۰.۰۰۰ مگاوات تولید می کند تعداد ۴۰۰.۰۰۰ خانوار را برق می دهد. حال باید یادآوری کرد سهم تولید برق هسته‌ای بوشهر در کشور در سال ۱۳۹۹ تنها ۱.۶ درصد بوده است. البته این رقم تا اندازه ای اغراق آمیز است. در ضمن همانگونه که در تابلوی پائین مربوط تولید برق بوشهر در دهه ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ خورشیدی دیده می شود در چند سال اخیر بازدهی نیروگاه افت کرده است و روس ها و دولت ایران گزارش شفافی در مورد این افت نمی دهند. آیا نیروگاه دچار فرسودگی است؟ علیرغم هزینه سنگین نیروگاه بوشهر، بنظر می آید دستگاه هایی که از قیمت استاندارد جهانی گران تر هستند، دچار مسائل الکترونیکی و کامپیوتری و مکانیکی هستند. علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در بهمن‌ماه ۱۳۹۵، هزینه نیروگاه بوشهر را ۵ میلیارد دلار اعلام کرد. موسسه کارنگی با اشاره به تغییر نرخ ارز در طول سال‌های طولانی به تعویق افتادن تحویل این پروژه، هزینه آن را ۱۱ میلیارد دلار برآورد کرده بود. ارزیابی دیگری وجود دارد که از ابتدا تا امروز هزینه کل نیروگاه بوشهر به بیش از ۸۰ میلیارد دلار می رسد. انرژی اتمی در ایران با پروژه بمب اتمی رژیم پیوند فشرده داشته و منبع بحران و هزینه گزاف و فساد است.

نیروگاه بوشهر نیازمند بررسی علمی تکنولوژیکی مستقل دارد. این نیروگاه آمیزه ای از تکنولوژی و تجهیزات غربی و روسی و ایرانی می باشد. این نیروگاه با توجه به شکنندگی خود تاکنون دست کم سه حادثه را تجربه کرده است. در یکی از این حوادث پیمانکاران روسی سوخت اتمی از کوره اصلی آن را خارج نمودند زیرا یکی از پمپ های خنک کننده ترک برداشته بود و براده آهن ها وارد سیستم خنک کننده نیروگاه شده بود. علاوه بر مسائل فنی نیروگاه، با توجه به قرار داشتن ایران و بوشهر بر روی خط زلزله، ضریب امنیتی این مرکز اتمی پائین است. برخی از کارشناسان از احتمال یک انفجار می گویند.

گسست از الگوی نفتی

انواع انرژی‌‌های تجدیدپذیر در کشور ما مانند: انرژی خورشیدی، انرژی بادی، انرژی زیست توده، انرژی زمین‌‌گرمایی، انرژی بازیافت حرارتی، در مصرف انرژی کنونی جائی ندارند. همه چیز به مواد نفتی خلاصه می شود.
میدان نفتی مسجد سلیمان در سال ۱۳۰۶ کشف شد. در ۲۸ ماه مه ۱۹۰۱ میلادی در زمان مظفرالدین شاه قاجار ویلیام ناکس دارسی بریتانیایی امتیاز کشف نفت ایران را دریافت نمود. از آن زمان تا امروز نفت و سیاست و اقتصاد بهم گره خورده است. در عصر پهلوی: نفت، استعمار انگلیس، دکتر محمد مصدق، رشد صنعتی اقتصادی دهه چهل، رفاه اقتصادی لایه های اجتماعی، گسترش دیوانسالاری، درگیری های بین المللی با کارتل ها و دولت ها، محورهای پررنگ بود. در عصر جمهوری اسلامی: رانت های نفتی، نقش انحصاری سپاه، تحریم های نفتی، نظامیگری و تروریسم، آلودگی های نفتی، نقش در افزایش گازهای گلخانه ای در ایران و جهان، محورهای پررنگ هستند. همه و همه، یک تاریخ پرالتهاب و سیاست پیچیده و بحرانی را رقم زده است. پس از سقوط رژیم، ما باید استراتژی سوختی را تغییر دهیم و کل بسته بندی انرژی را با یک برنامه معقول و علمی و براساس یک برنامه ریزی اقتصادی و تکنولوژیکی مورد تجدید نظر اساسی قراردهیم. در کتاب خود «بحران بزرگ»، محورهای تغییر اقتصادی و اکولوژیکی و سیاسی و صنعتی و فرهنگی را توضیح داده ام.(۲)

هم اکنون جامعه ایران در برابر یک انتخاب بزرگ قرار گرفته است. در آستانه یک تمدن جهانی غیرنفتی تازه، باید برای آماده سازی خود تلاش کرد و به مبارزه علیه گرمایش زمین پرداخت. گرایش این تمدن در عرصه جهانی آشکارتر می شود. هم اکنون، ارتقا فرهنگ زیستبوگرایانه، طرح سیاستهای اکولوژیکی، پروژه های اقتصاد پایدار، آشتی با طبیعت، نوآوری های کار و تولید، به حاشیه راندن انرژی های فسیلی و جایگزین نمودن آن با انرژی های پاک، جلوه های تمدن جدید بشری است.
جامعه ایران بجای پرداختن به نوآوری ها، درگیر مبارزه علیه توتالیتاریسم سیاسی اسلامی است. در دهه های اخیر ثروتهای طبیعی و انسانی و اقتصادی بیشماری به هدر رفت. رژیم استبدادی با پول های کلان نفتی، دستگاه سرکوب و نظام پروپاگاند اسلام قرآنی و سیاست اتمی و عطش تمام چپاولگران را سیراب کرد. امروز نفت، عامل عقب ماندگی، عامل سرکوب، عامل جنگ، عامل وحشت اتمی و عامل آلودگی و پخش گازهای گلخانه ای است. تا زمانی که توتالیتاریسم دینی مسلط است و حکومت دمکراتیک لائیک مستقر نشده است، تا زمانی که فرهنگ زیست محیطی و دمکراسی برقرار نیست و ما از دیدگاه کربنی گسست نکرده ایم، ما در جهان کهنه زندگی می کنیم. منشا آلودگی روان ما قرآن است و منشا آلودگی محیط زیست ما نفت است. ما خواهان گسست هستیم.
جلال ایجادی
کارشناس محیط زیست و جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
۲۰/۱۲/۲۰۲۳ پاریس
—————————————————–
۱-در باره کنفرانس کاپ ۲۸ و سوخت فسیلی به پنج بخش پیشین مراجعه کنید.
https://news.gooya.com/2023/12/post-81881.php?fbclid=IwAR38zx5F02Kj-aD5Z6GZ1nDm6qfUPzbm5ht3zgTOTtoM4S1BexTcQWcWRYE
https://news.gooya.com/2023/12/post-82056.php?fbclid=IwAR2P2KrYgRB6-u2kqZ717kFWU1a-70kpcR7yFksgQcmEo_0iZ6min7XB84U
https://news.gooya.com/2023/12/post-82110.php?fbclid=IwAR2QSy1XjbotOZRzSrlQk57gPgpEXv1dj9tcPcf8Mwzw1_JZ8NPLQyJputw
https://news.gooya.com/2023/12/post-82201.php?fbclid=IwAR38zx5F02Kj-aD5Z6GZ1nDm6qfUPzbm5ht3zgTOTtoM4S1BexTcQWcWRYE
https://news.gooya.com/2023/12/post-82338.php?fbclid=IwAR1VBM12VDsCEu6ElWkpW4AG3AEPDj0p4k9ySVLXbYjh7yDjCj5F_zn9TPU

۲-جلال ایجادی در کتابهای گوناگون در باره جنبش های اجتماعی در جهان و انقلاب های ایران نوشته است. آخرین کتاب او «انقلاب برای گسست، جامعه شناسی انقلاب زن زندگی آزادی»، ۳۳۰صفحه انتشارات فروغ. این نویسنده تا کنون کتاب «نواندیشان دینی، روشنگری یا تاریک اندیشی»، ۳۱۰ صفحه، نشر مهری، کتاب «جامعه شناسی آسیب‌ها و دگرگونی‌های جامعه ایران»، ۴۰۰ صفحه، انتشارات نشرمهری، کتاب «بررسی تاریخی، هرمنوتیک و جامعه شناسی قرآن»، ۳۸۰ صفحه، و کتاب «اندیشه ورزی‌ها در باره جامعه شناسی، فلسفه، زیستبومگرایی، اقتصاد، فرهنگ، دین، سیاست»، ۷۲۰ صفحه، چاپ نشر مهری، منتشر شده است. جلال ایجادی هر هفته پنج برنامه تلویزیونی در زمینه انقلاب، لائیسیته، دمکراسی، فلسفه، جامعه شناسی و نقد قرآن و اسلام، تهیه و پخش می کند. این برنامه ها را در یوتوب میتوانید مشاهده کنید. ایجادی اثر خود را بنام «بحران بزرگ زیستبوم جهان و ایران» در ۴۸۰ برگ، انتشارات فروغ، منتشر نموده است.

اگرچه تجربه حداقل ۴۵ سال گذشته ثابت نموده که مکالمه و محاوره با نهادها و افراد مذهبی همیشه یک طرفه است مگر آنکه از درجه اجتهاد در حد خود آنها برخوردار باشی و یا بعبارتی فقیه‌الفقها!, یا وگرنه علیرغم باورمندی های ظاهری خدا را هم بنده نیستند. اما با این حال خطر کرده و با عرض ادب و احترام چند سوال بر زمین مانده را از آقای تقی رحمانی که ظاهرا نماینده تام الاختیار همسر خود در مراسم جایزه نوبل بودند مطرح می کنم. سوالاتی که صدها هموطن کنجکاو در فضای مجازی (از جمله صفحه توییتری یا ایکس آقای رحمانی) مطرح کرده اند, اما دریغ از یک جواب.

سوال ١ : یکی از شعارهای محوری جنبش زن زندگی آزادی شعار “سر خم قدغن” بود که معترضین از جمعه های زاهدان گرفته تا تهران و بقیه نقاط کشور بر روی بنرها و پلاکاردها نوشته شده بودند و حتی توسط آریوش خواننده و ترانه ‌سرای نسل جوان به سرود تبدیل شده بود. به معنای اینکه در مقابل صاحبان قدرت و برای حفظ کرامت انسانی سر خم قدغن. حال سوال این است که فردی مثل تقی رحمانی که بخشی از هویت خود را از “ضد پادشاهی” بودن به عاریه گرفته, چرا باید در مراسم اعطای جایزه نوبل به نمایندگی از نسل آزادیخواه جوان کشور در مقابل هارالد پنجم پادشاه نروژ اینگونه با سر خم تعظیم و کرنش کند؟ معمولا رایج است که در چنین مواردی مدعوین که شرفیاب شده اند ذره ای سر خود را به ادای احترام تکان می دهند. اما خم شدن تا این اندازه سابقه نداشته ـ آن هم از فردی که ظاهرا ضد پادشاهی است.

سوال ٢ : علیرغم اینکه جنبش زن زندگی آزادی یک جنبش برانداز و عبور کامل از جمهوری اسلامی و همه جناح های آن بود, چرا آقای رحمانی جایزه نوبل را به اصلاح طلبان تقدیم نمود؟ آیا ایشان از طرف نرگس محمدی چنین ماموریتی داشتند و یا سر خود از جیب خلیفه بخشیدند؟

سوال ۳ : چرا ایشان مانند بسیاری دیگر از افراد مذهبی که خود را محق می دانند حاضر نیستند به پرسش های مخاطبین خود حتی با یک جمله کوتاه جواب بدهند؟ بعنوان مثال آخرین توییت کوتاه ایشان که نه تنها نامفهوم و متنافر, بلکه مملو از مغالطه و اشتباهات املایی است, توسط صدها مخاطب با سوالات منطقی متعدد به چالش کشیده شده. اما دریغ از تصحیح و یا یک جواب کوتاه. انگار که ایشان با دهن کجی و یا سکوت خویش نشان می دهند حال که جایزه نوبل و یک میلیون دلار نقد را دریافت کرده اند, ضرورتی برای پاسخگویی به احدی وجود ندارد.

سوال ۴ : آقای رحمانی در آخرین توییت پرُ از اشتباه املایی و مفهومی خویش در مورد ضرورت پیوند دادن جنبش آینده با جنبش های قبلی تاکید کرده اند؟ آیا منظور ایشان از جنبش های قبلی شامل “جنبش سبز” که خواهان بازگشت به “دوران طلایی امام” یعنی دهه دهشتناک و مرگبار ۶٠ نیز می شود؟

عبدالستار دوشوکی

سرو بانوی ایران خسته اما استوار پای میفشرد
گالری نگار و دیدار نخستین

علیرضا نوری زاده
شاهکار ؛ بازویش را گرفته از پله ها بالا میروند. سرو بانوی ایران خسته است اما استوار پای میفشرد و من امیددارم ۹۰ سالگی اش را در خانه پدری جشن بگیریم.
اولین دیدارم با او به لطف افسانه خانم میسر شد.
*بیست سالم بود و به لطف عباس پهلوان و با تلاشی که خستگی ناپذیر مینمود ( و هنوز هم ) در مجله فردوسی جائی نصیبم شده بود . پهلوان با دل سرشار از مهر ، سینه ای به بزرگی دریا ، ما جوانهائی را که میتوانستیم چریک شویم ، سر از اوین و یا حتی زیر خاک در آوریم ، میدان داده بود که کارزارمان را با قلم به جای مسلسل و خنجر دنبال کنیم . من در کنار کار شعر با ترجمه شعرشاعران عرب و فلسطینی و سپس گزارش هفته و مطالب هنری و سیاسی ، خیلی زود و در همان دوران دانشجوئی دانشکده حقوق ، شدم شاعر و نویسنده و روزنامه نگار جوان . و هنگام برپائی کانون نویسندگان ، به عنوان جوانترین عضو کانون پذیرفته شدم . اینها را نوشتم تا نقد نقاشی نوشتن من اسباب تعجب نشود . ( علاوه بر مجله فردوسی ، در دورانی که ” بما اجازه ندادند شعر عاشقانه بگوئیم” شعری که اصغر واقدی در زمان ممنوع القلم شدن عباس پهلوان و اخراج او و کابینه اش از مجله فردوسی سرود ه بود ، در مجله ماه نو فیلم تقی مختارکه به ما از فردوسی رانده شدگان جا داده بود ، خیلی جدی نقد نقاشی را دنبال کردم . )
نقد نقاشی نوشتن که باعث آشنائی من با بسیاری از نقاشان پیر و جوان و گالری دارهای نیمه دوم دهه چهل خورشیدی و اوائل دهه پنجاه شده بود خانم افسانه بقائی مدیر گالری نگار که با وجود آنکه فرانسوی بود فارسی را به سلاست صحبت میکرد و همه گاه با لبخند و مهر بسیار پذیرای من میشد و دهها هنرمند دیگر ، اندک اندک به من امکان داد در زمانه ای که کمتر کسی به نقد نقاشی می پرداخت صاحب اسم و رسم شوم و به تمام نمایشگاهها و مناسبتهای مرتبط با نقش و نگار و نقاشان دعوتم کنند . روزی خانم بقائی مدیر گالری نگار به من تلفن کرد که فوری به گالری بیا ، فاصله گالری نگار تا دفتر مجله فردوسی در خیابان ثریا زیاد نبود . پیاده رفتم و خانم بقائی با دیدن من مرا به مردی خوش تیپ که حدود پنجاه سال داشت و بعدا فهمیدم ادیب هویدا و از اقوام نزدیک مرحوم هویدا نخست وزیر وقت است ، معرفی کرد و گفت ببین چطوری میشه مشکل علیرضا رو حل کرد ؟! من حیرت کردم . داستان چیست ؟ لحظاتی بعد معلوم شد قرار است ملکه فرح به گالری بیاید و افسانه خانم لطف کرده اسم مرا به ماموری که از جانب ساواک مسئولیت چک کردن نام میهمانان رادارد ، داده است. دو روز بعد کار ما درست شد و گمانم روز پنجشنبه ای بود که ملکه آمد و من نیز در کنار میهمانان سرشناس برای نخستین بار همسر پادشاه و مادر ولیعهد ایران را از نزدیک دیدم . دکتر مجابی و زنده یاد هوشنگ حسامی هم از دو روزنامه عصر آنجا بودند . ملکه با لباسی ساده و خیلی خودمانی با همه ما دست داد و بعد روی مبلی وسط گالری نشست و ما دورش جمع شدیم چون قرار بود خبر مهمی را آن روز عنوان کند . لحظاتی گذشت تا اینکه او گفت برای کمک به نقاشان ایران ، گفته ام که در داخل بنای شهیاد ، سالنی را به عرضه ی تابلوهای نقاشی هنرمندان ما اختصاص دهند و مسافرانی را که به صورت ترانزیت در مهرآباد سه چهار ساعتی توقف میکنند با اتوبوس مخصوص به دیدن تابلوها بیاورند . اگر در روز دوسه تا از مسافران ترانزیت از تابلوئی خوششان بیاید و آن را بخرند ، زمینه خوبی برای یاری رساندن به نقاشانمان فراهم خواهد شد و چه دیدید شاید هم اینکار باعث جهانی شدن آنها شود . روزنامه نگاران خیلی معتبر تر از من و همچنین خبرنگار صداوسیما سوالاتی کردند که بنظرم خیلی بی معنا و متملقانه آمد . من یکباره مثل تب زدگان پریدم وسط و گفتم خانم آیا گالری پیشنهادی شما در شهیاد به روی همه باز است ویا فقط عزیز کرده ها ؟ یکباره سکوت همه جا را گرفت و فقط میشنیدم کسی در گوشم میگوید علیاحضرت علیاحضرت . تازه فهمیدم چه گافی کرده ام اما خود ملکه به دادم رسید و با ملامت به رئیس دفترش که واژه علیاحضرت را تکرار کرده بود گفت چکارش داری بگذار حرفشوبزنه . جوونه او با احترام میگه خانم ،چه عیبی داره کلمه علیاحضرت تو دهنش نمیگرده ( تقریبا مضمون حرفها همین بود ) من سرخ شده بودم و دستپاچگی در همه ی وجودم آشکار بود . ملکه اسمم را پرسید و اینکه چه میکنم و در کدام مجله هستم وقتی گفتم دانشجوی حقوقم و در مجله فردوسی کار میکنم گفت چه خوب . من فردوسی را هر هفته می بینم و ایندفعه مقاله شما را حتما میخونم . آنشب من چنان تحت تاثیر سادگی و خاکی بودن ملکه قرار گرفتم که داستان را اول به پهلوان و زنده یاد نعمت الله جهانبانوئی مدیر فردوسی و بعد به همه فامیل و دوست و آشنا گفتم .

* در لندن دانشجو بودم و چند سالی از برخورد گالری نگار میگذشت . ملکه ایران میامد تا در مراسم افتتاح نمایشگاه آثار ایرانی ( و اسلامی ) شرکت کند . کنفدراسیون تظاهراتی برپا کرده بود تا هنگام ورود ملکه به موزه آلبرت محل نمایش بخشی از آثار ، علیه او و همسرش شاه که به لندن نیامده بود شعار بدهند و شاید هم گوجه ای بسویش پرتاب کنند .من نیز آنجا بودم ولی به محض آشکارشدن موکب ملکه سرم را دزدیدم و پشت سرها پنهان شدم . انگار باک داشتم که مبادا او میان آنهمه سرو چشم مرا ببیند و آن روز گالری نگار را به یاد آورد .تا میتوانستم به عقب رفتم

* شاه میرفت و میدانستیم بازگشتی در کار نیست . و مگر همه همین را نمیخواستیم ؟
توی فرودگاه. شاه منقلب بود اما ملکه که کلاه پوستی بر سر داشت همه ی قدرتش را بکار میبرد که نشکند با این همه ، وقتی از پله های هواپیما بالا میرفت حس کردم دل و جان و چشمش میگرید . بالای پله ها لحظه ای که برگشت اما درد هایش پیدا بود ولی گریه نه ، حال آنکه همسرش شاه مقتدر واقعا میگریست .
*تصاویرش را میبینم ، خسته ، آزرده ، با چشمانی پر از درد و دلشکستگی ، گاهی تنها و زمانی کنار بستر همسرش اما هیچ تصویری را نمیبینی که نشانی از عجز و فرو ریختن داشته باشد .پیش خود فکر میکردم چقدر دلش به درد آمده وقتی در مطبوعات خوانده ، صادق خلخالی جلاد خمینی گفته اگر فرح شاه را بکشد اورا می بخشیم ! راستی اینها کی هستند از کجا آمده اند ؟ لابد گمان میکنند همه ی زنها مثل جعده زن امام حسن ، شوهر کشند .
دوسال بعد من هم مثل او تبعیدی بودم با این حساب که او ملکه ای تبعیدی بود و من شاعر و روزنامه نگاری تبعیدی که هنوز میتوانست حرفهایش را مثل گلوله ای به سوی اهالی ولایت فقیه پرتاب کند .
* چهار شاهزاده و شاهدخت را که از آسمان به زمین افتاده بودند در غیاب پدرشان که در قاهره به خاک سپرده شد ،اداره کردن کار سختی است به ویژه آنکه دشمنت در پی تست و حکم مرگ همه شماراهم دادگاه ولی فقیه صادر کرده است . دوستانی که دستانتان را عسل زده بودید و در گلویشان چکانده بودید منهای انورالسادات ، برای جویدن قلبتان دندان تیز میکردند . سادات که رفت ، بار غربت سنگین تر شد و همزمان بعنوان ملکه سابقی که هنوز هم جوان بود و هم زیبا ، با فرزندانی که جوان بودند و میل جوانی داشتند ، چه باید میکردی ؟ دوربین پاپاراتزی ها دنبالتان بود . کافی بود تصویری از بچه ها بخصوص پسر بزرگت که ولیعهد بود و میخواست تاج مصادره شده را پس گیرد یا دخترانت در یک شب نشینی در حال رقص یا سر به شانه کسی گذاشتن چاپ میشد و بار ملامت از سوی رژیم که چه عرض کنم از سوی همان همان هموطنانی که اغلب واعظ غیر متعظ
هستند برشانه های در هم شکسته ات ، سنگینی کند . اما هرچه بود توانستی آنها را حفظ کنی . بر جوانیت بند زدی و هرگز شکوه اقتدارت از دیده ها پنهان نشد حتی وقتی دخترکت پرپر شد و هنوز چشمت خیس مانده پسرت نیز تنهایت گذاشت ، خدا میداند با چه قدرتی ، در نهان زار زدی و در آشکار برای سهراب پروین خانم و ندا آقاسلطان و مهسا و آرمیتا اشک ریختی .

* پیامهائی که از خانه پدری میاید تکانت میدهد. حالا فرزندان همانها که مرگ برتو و همسرت سرداده بودند سلامت میگویند ، در غمت میگریند و با شادیهایت ، دل شاد میشوند . شگفتا که ملکه پیشین با آنکه میداند از پهلوی ها او بیش از همه در داخل و خارج کشور اعتبار و محبوبیت دارد و سالهای غربت نه تنها از اعتبارش نکاسته بلکه هرروز به آن افزوده است ، ۴۳ سال در حاشیه مانده است اگر چه گاه کارهای بزرگی هم کرده است . بسیاری از مدعیان سلطنت طلبی که میدانند حضور فعال او در صحنه میتواند رویای برپائی یک اپوزیسیون همبسته را تحقق بخشد بخصوص که او ، بدنبال بر سرنهادن تاج موزه نشینش نیست ، غیبتش را چنین توجیه میکنند که با بودن فرزندش در صحنه ، هراقدامی از سوِی او میتواند به شاهزاده لطمه بزند و دوگانگی ایجاد کند. من اما همیشه به اینها گفته ام فرح پهلوی از آن مادران نیست که رقیب فرزندش شود بلکه فرزند او در پرتو برپائی یک اپوزیسیون همبسته ، فعلیت پیدا میکند و شهبانو در این میان میتواند زنجیر به هم پیوستگی باشد .

*من خود چند نوبت با ایشان دیدار داشته ام که یکبار آن طولانی و همراه با گفتگوئی جدی بود . وقتی که داستان أن روز گالری نگار را گفتم با همه تلخی های روزگار و فراز و فرودهای زندگی ، یادشان آمد که جوانی آنروز خانمشان خوانده بود و حالا هم آن خانم و هم آن جوان با موهای سپید در آرزوی دوباره دیدن خانه پدری ، به دوره کردن دیروز و امرو و هنوز مشغولند . اندوه به جان نشسته در سیما و صدای ملکه پیشین آنقدر مشهود بود که با هیچ نکته ای حتی شیرین نمی توانستی تغییرش بدهی . دو داغ لیلا و علیرضا ، یک داغ چهل و سه ساله همسر و داغ بزرگتر از دست دادن وطن و تاج و تخت ، چندان است که تنها شاید در لحظه فرو بستن همیشه ی چشم ، به سردی نشیند . جالب اینکه در همه این دیدارها من ذره ای خشم و کینه حتی نسبت به اهالی ولایت فقیه در او نیافتم نسبت به مخالفان همسرش و رژیم پادشاهی ، لحظه ای بغض آلود ندیدمش حتی با شماری از بزرگان آنها نشست و برخاست داشته و دارد . واژه انتقام در فرهنگ او جائی ندارد اما برای همه ی مادرانی که جگرگوشه هایشان در این ۴۳ سال سربدار شده یا گلوله آجینشان کرده اند و یا در جبهه های جنگ به خون نشسته اند گریسته است و همدردشان بوده است . چه کسی شایسته تر از این زن ایرانی میتواند برای همه مادر باشد ، خواهرانه غبار کین از دلها بشوید ، نماد آشتی ملی شود بی آنکه شاه باشد یا ملکه یا مادر ولیعهد . او شاید تنها کسی است که بی استناد به مقام سابقش هم ، به رسمیت شناخته میشود .
فرح دیبا ( پهلوی ) تنها فردی از خاندان سلطنتی پیشین ایران است که در باره اش نتوانسته اند داستان بسازند و آنچه ساخته اند چنان جعلی بوده که حتی خود اهالی ولایت فقیه نیز باورش نکرده اند . یک روحانی سرشناس از منسوبان مرحوم آیت الله خوئی میگفت ، آقای خوئی معتقد به ورود زنان به سیاست و قبول سمت نبود اما همیشه میگفت این خانم ( فرح پهلوی ) اما از جنس دیگری است .اگر شاه کار را به او واگذار کرده بود وضع ایران به اینجا نمیکشید . اگر واقعا دلیل امتناع او از حضور مستقیم در صحنه اپوزیسیون حضور فرزندش ولیعهد سابق شاهزاده رضا پهلوی به عنوان نماد اپوزیسیون ملی مشروطه خواه در صحنه باشد به گمان من نه تنها ملکه فرح میتواند پشت و پناه قدرتمندی برای او باشد بلکه محوریت یافتنش در نهایت ، به سود فرزند خواهد بود . شاهزاده رضا پهلوی سرمایه بالقوه ای است که خیلی ها میخواهند فعلیت یافتنش را در زمین خود ، به نفع خویش و در جهت مصالحشان ، عملی کنند . به چهار دهه گذشته نگاه کنیم و آدمهائی را که در کنارش بوده و رفته اند بیاد آوریم . بسیاریشان به این گمان که همسفری با شاهزاده ره به علی آباد میبرد و آنها در نهایت آباد خواهند شد ، دنبالش بوده اند و بعد از مدتی راهشان را کج کرده اند. پس به مصلحت خود اوست که مادر را در به میدان آمدن تشویق کند و خود راه سوء استفاده مدعیان سلطنت طلبی و مشروطه خواهی را از نام و جایگاه خود سد کند .
مردم ایران در شرایط فعلی بیش از هرزمان در رژیم اراذل ذوب شده در ولایت خمخا (خمینی خامنه ای ) به یک مادر نیاز دارند که بتواند فرزندان رنج دیده اش را از هرتیره و قومی ، هر دین و مذهبی و هر گویش و زبانی در پناه مهر خویش قرار دهد
زنی که ۴۳ سال هجران و غربت و ضربه های سهمگین از دست دادن تاج و تخت و همسر و دو فرزند ، و درد فرو افتادن هزاران تن از فرزندانش در ایران ، نه تنها از پایش در نیاورده بلکه استوارتر و با استقامت ترش کرده است، کسی جز فرح پهلوی نیست .
به همان سیاق بیست سالگیم میگویم خانم فرح پهلوی ، وقت به میدان آمدن است ایران منتظر شماست . وهمصدا با شاعر و محقق آزاده وفا یغمائی مینویسم ، بانوی ایران ، یگانه شهبانوی ایران توئی و همیشه خواهی بود.

کنفرانس کاپ ۲۸ پایان یافت. در ابتدا، از امید و نگرانی ها گفتم و حال باید به بررسی نتایج این کنفرانس پرداخت. گازهای گلخانه ای بحران گرمایش زمین را بوجود آورده اند و بنابر گفته دانشمندان برای اولین بار کره زمین توسط انسان، در معرض خطر انقراض قرار گرفته است. در نوشته های پیشین در باره بحران جهانی محیط زیست و گرمایش زمین و گازهای گلخانه ای و بویژه گاز دیوکسیدکربن نوشتم. در آخرین روزهای کنفرانس در باره فقر و گرسنگی کشورها در برابر بحران، در باره کمک مالی به کشورهای فقیر در برابر نابسامانی های زیست محیطی، در باره سلامتی انسانها، در باره جنگ انحصاری نفتخواران و نیز در باره گاز متان صحبت شد. حال این کنفرانس با شرکت ۱۰۰.۰۰۰ نفر و با حضور ۲۰۰ کشور به توافق در مورد گرمایش زمین رسید ولی توافقی پرابهام و همراه با تردید. در این نوشته پایانی به مهم ترین بحثهای آخر کنفرانس و توافقنامه نهایی آن می پردازم.

گرسنگی و کشاورزی سبز
سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) از سال ۲۰۲۱ هشدار داد که باید سرمایه گذاری در مورد انرژی های فسیلی متوقف شود و افزون بر آن گفت اهداف غذای لازم برای جمعیت جهان در تناقض با اهداف حفظ محیط زیست جهان نیست. ما میدانیم که نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت جهان از گرسنگی رنج می برند و نیز یک سوم جمعیت جهان از امنیت غذایی برخوردار نیستند. گرسنگی رشد می یابد و آنهم در شرایطی که گرمایش زمین ادامه دارد و بحران اقلیمی کشت و تولید را در کشورهای متعدد نابسامان می سازد و گازهای گلخانه را در اقلیم جهانی پخش می کند. سازمان جهانی فائو برآنست که در همه منطقه های جهانی با برنامه ریزی دقیق کشت و تولید را باید آماده کرد زیرا تعداد ۱۵۰ میلیون نفر گرسنه در جهان در سال ۲۰۲۳ به ۶۰۰ میلیون گرسنه در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید. نه تنها تولید ناکافی است بلکه هم اکنون ۴۰ درصد جمعیت جهان از غذای با کیفیت برخوردار نیستند. سازمان فائو برآنست که ۲۵ درصد گازهای گلخانه ای دیوکسیدکربن که از بخش کشاورزی منتشر می شود تا سال ۲۰۲۳ باید کاهش یابد. بعلاوه تا سال ۲۰۴۵ باید ۵۰ درصد گاز متان بخش کشاورزی را کم کرد.
فائو اعلام می کند که تمام کمک های مالی به کشاورزی و صنایع غذایی باید مورد بررسی قرار گیرد و کمک هایی که به تولید گازهای گلخانه منجر می شود باید متوفت گردد. باید مصرف گوشت در کشورهای ثروتمند کاهش یابد. کشورهایی وجود دارند که میزان گوشت مصرفی اشان در تضاد با معیارهای علم پزشکی و دانش و محیط زیست جهانی است و بنابراین اقدامهای بهداشتی و تربیتی و فرهنگی باید تعریف و اجرا شوند. باید حق مصرف مواد غذایی با حق داشتن اقلیم جهانی با کیفیت، پیوند بخورد و ماندگاری بشریت محور باشد. ماندگاری بشریت به غذای خوب و نیز آب و هوای خوب و زندگی خوب بستگی دارد. در دوره جدید زندگی اقتصادی باید به تنوع تولید، به کوچکتر کردن زنجیره «مواد و ذخیره و تولید»، به کشاورزی اکولوژیکی بدون کودشیمیایی، به مبارزه علیه بیعدالتی اجتماعی، به سیاست مالیاتی در مورد شرکت های چندملیتی و غیره پرداخت. مسئولیت زیست محیطی یک مسئولیت معطوف به نسل های آینده است.

کنفرانس و گاز متان
گاز متان در کنار گاز دیوکسیدکربن دومین گاز خطرناک گلخانه ای است. براساس پژوهش های علمی ۳۰ درصد گرمایش زمین ناشی از گاز متان است. قدرت این گاز در تولید گرمایش ۲۸ برابر بیشتر از گاز دیوکسیدکربن است. طبق نظر دانشمندان دانشگاه گرانفیلد انگلستان ویژگی این گاز متان در اینستکه ماندگاری آن در اتمسفر ۱۰ ساله است یعنی عمر این گاز دهساله است، حال آنکه عمر گاز دیوکسیدکربن ۱۰۰ سال است. پس اگر تلاش جدی برای کاهش این گاز صورت بگیرد درجه حرارت زمین را در یک دوره دهساله میتوان کم کرد.

به ابتکار آمریکا و اتحادیه اروپا در کاپ ۲۶ در سال ۲۰۲۱ در گلاسکو پیمان کاهش متان مطرح شد و ۱۵۰ کشور به این پیمان پیوستند. در کنفرانس کاپ ۲۸ کشورهای تازه مانند انگولا و کنیا و قزاقستان و ترکمنستان و رومانی به این پیمان پیوستند. ولی سه کشور بزرگ مانند چین و هند و روسیه که بزرگترین تولیدکننده گاز متان در جهان هستند این پیمان را امضا نکردند. میزان ۲۰ درصد این گاز در جهان توسط چین پخش می شود. در کاپ ۲۸ نماینده چین وقیحانه خواستار «کمک مالی» شد تا کشورش اقدامی در این زمینه انجام دهد. کشوری که دارای قدرت مالی نیرومندی می باشد و از آلوده کردن جهان هیچ کوتاهی نمی کند، حال باج خواهی می کند تا مسئولیت خود را «عملی» کند.
گاز متان از معدنهای ذغال و تولید و انتقال نفت و گاز منتشر می شود و بنابراین تمام کشورهایی که فاقد مدیریت پاکیزه و اکولوژیک مراکز و تاسیسات انرژی های فسیلی هستند در پخش متان در اقلیم جهان نقش دارند. نهاد تحقیقاتی «کیاروس» که با دستگاه های ماهواره ای تمام منابع انتشار این گاز در جهان را زیر کنترل دارد و آنها را اندازه گیری می کند، می گوید ترکمنستان، قزاقستان، الجزایر، امریکا، در استخراج و حمل و نقل ذغال و نفت و گاز فسیلی، ۴۰ درصد گاز متان جهان را تولید می کنند. علاوه بر تاسیسات فرسوده و غیراستاندارد مواد فسیلی، تولید کشاورزی و دامپروری نیز این گاز را تولید می کنند. دامداری گاوی و کشت برنج و مناطق باتلاقی هم گاز متان تولید می کنند. ما میدانیم منبع گاز متان چیست ولی شرکت ها و دولت نمی خواهند اقدام کنند و یا توجیه مالی طرح کرده که نوسازی صنعتی منجر به عقب ماندگی اقتصاد و کاهش نرج اقتصادی می شود.

کشور میزبان و دیپلوماسی
کنفرانس تغییر اقلیمی کاپ ۲۸ پس از ۱۲ روز در دبی پایان یافت. هفتمین کشور نفتی، امارات متحده عربی میزان بود زیرا امکان مالی برگزاری کنفرانس را فراهم ساخت. حال آنکه این کشور، مانند یکی سری کشورهای دیگر، بدترین رفتارها را با طبیعت و اقلیم جهان داشته است. هدف اعلام شده این کشور افزایش مداوم تولید نفتی و افزایش درآمد رانت فسیلی است. این کشور با تخریب اکوسیستم خلیج فارس جزیره های مصنوعی بوجود آورده و ساختمانهای غول پیکر را برای پروژه های مالی و بورسی در آنها برپاداشته است. این کشور بر پایه رژیم پادشاهی استبدادی است و از هفت امارت مانند ابوظبی، عجمان، دبی، فجیره، راس الخیمه، شارجه، ام القیوین، تشکیل شده است. این کشور دارای ۹ میلیون جمعیت است که ۱.۵ میلیون اماراتی عرب بوده و بقیه، نزدیک ۸ میلیون نفر، هندی و بنگلادشی و پاکستانی و مصری و فیلیپینی و اندونزیایی و یمنی و اردنی و سودانی هستند. در این کشور کارکنان و کارگران خارجی از حقوق کار و سندیکایی محروم هستند. انتخابات و آزادی بیان برای شهروند وجود ندارد و روزنامه ها آزادی در گفتار و انتشار ندارند.
این کشور در چهل اخیر از یک اقتصاد عقب مانده و ساختار قبیله ای خارج شد. در چند دهه پولهای نفتی و سرمایه گذاری های داخلی و خارجی چهره این کشور را مدرن ساخت. ساختمان های بلند و خیابانهای وسیع و قطار مدرن و ساحل های توریستی و هتل های لوکس و مرکزهای تجاری مدرن و نیز مرکزهای مالی بین المللی و حضور رسانه های بزرگ مانند رویترز، آسوشتیدپرس، فرانس پرس، بلومبرگ، بی بی سی، سی ان ان، و غیره در دبی، وجه مدرن بین المللی به این کشور بخشیده است. برگزاری کاپ ۲۸ در این کشور بیانگر یک دیپلوماسی زیرکانه است. در واقع کشوری نفتی با قراردادهای مالی بین المللی و پروژه های ساختمانی ضداکولوژیکی، جایگاه مهمی در جهان سیاسی و دیپلوماسی و اقتصادی بوجود می آورد. رژیم جمهوری اسلامی با تروریسم و جنایت و کشتار مردم، در جهان معروف می شود و امارات متحده عربی با ثروت ناشی از رانت نفتی و کاپ ۲۸ در جهان مطرح می گردد.
روشن است که مدیریت کنفرانس سازمان ملل با هدف نسیج انرژی انسانی علیه انرژی های فسیلی است. این کنفرانس برای سازمان ملل متحد به نزدیکی بیشتر بازیگران زیستبوم جهانی باید منجر گردد ولی برای مدیریت اماراتی هدف، کنترل امتیازهای بزرگ انرژی های فسیلی برای کشورها و کمپانی های نفتی است.

نتایج پایانی کاپ ۲۸
کنفرانس کاپ ۲۸ در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۳ پایان یافت. یک تفاهم نامه تصویب شد و حال نتایج عملی و واقعی را باید بررسی کرد. کنفرانس مانند نمایشگاهی از همه رنگ ها و نقش ها بود. نهادهای زیست محیطی جهان و کنشگران اجتماعی و دانشمندانی که برای نجات زمین و انسان و زندگی آمدند. نمایندگان شرکت های بزرگ نفتی که برای اغتشاش در ذهن و دلسرد کردن جهان آمدند، شعبده بازان دولت هایی مانند برزیل و آمریکا و چین که دیپلوماسی فریب و پنهانکاری را پیشه کردند، فریبکاران دولت های نفتی مانند عربستان و امارات که به جنگ برای پیروزی انرژی فسیلی به کنفرانس آمدند، تبهکارانی مانند رژیم خامنه ای که از کنفرانس گریختند و بهانه آورند که به خاطر حضور اسرائیل، رئیس دولت آدمکش، آخوند رئیسی، در کنفرانس شرکت نمی کند.
با وجود این اهداف و سیاست ها و منافع متناقض، هدف اصلی کنفرانس چگونه قابل بررسی است؟
برخی روزنامه ها، مانند روزنامه لوموند، در پایان کاپ ۲۸ از یک «توافق بیسابقه» صحبت کردند. این توافق چیست؟ باید به واژه های توافقنامه دقت کرد. در ابتدای کنفرانس بخش بزرگ شرکت کنندگان خواستار اعلام «خروج» از مدل سوخت کربنی بودند. بدنبال مذاکرات سخت و گوناگون میان نفتخواران و مدافعان مبارزه علیه گرمایش زمین و بر پایه تناسب قوا، در نوشته نهایی بجای اینکه از «خروج» از انرژی های فسیلی صحبت شود، از دوره «انتقالی بیرون از انرژی های فسیلی، در نظام سوختی» سخن گفته می شود. این فرمول پیچیده به چه معناست؟ توافقنامه کنفرانس از پایان دادن به انرژی فسیلی و یا خروج از نفت و گاز و ذغال سنگ حرف نمی زند. بنابراین منافع کارتل های نفتی به خطر نمی افتد. ولی توافقنامه می گوید در کنار و به موازی انرژی فسیلی، باید آلترناتیوهای دیگر را فعال کرد. بعنوان نمونه، جداسازی گاز گلخانه ای از نفت و گاز و ذغال با تکنیک های جدید می تواند در دستور کار قرار گیرد و یا انرژی های دیگر مانند بادی و خورشیدی می توانند رشد پیدا کنند. به این ترتیب جهان ما که از سوخت فسیلی در بحران است، کماکان به تولید انرژی فسیلی ادامه می دهد و کمپانی های نفتی و دولتها به سیاست خود ادامه می دهند. به عبارت دیگر حلقه علیه انرژی فسیلی تنگ می شود ولی هنوز جای نگرانی برای نفت و گاز و ذغال سنگ نیست. این انرژی ها هنوز با قدرت به ویرانگری در اقلیم جهان ادامه می دهند. بله نگرانی ما برای جهان باقی است ولی در همان زمان می توان گفت که جهان آگاه تر شده است.

چند نکته اساسی در باره توافقنامه کاپ ۲۸
یکم، این توافق بیانگر یک اصل حقوقی و قانونی اجرایی نیست. این توافق یک چارچوب عمومی همکاری برای کشورهای جهان است. هدف این است که زمین از گرمایش ۱.۵ درجه عبور نکند و با ایجاد حساسیت در مورد تغییرات اقلیمی تصمیم گیرندگان پروژه های لازم را آماده کنند و درنظر بگیرند
دوم، کشورها مطابق نگرش سیاسی حاکم و منافع خود در اقتصادشان تصمیم می گیرند. اگر دولت و مردان و زنان سیاسی موافق باشند محورهای تازه ای برای اقتصاد و سیاست تولید و مصرف خود بوجود می آورند. دولت های دیکتاتوری بزرگترین مانع هستند. هر جا که دمکراسی وجود دارد محیط زیست شانس بیشتری برای حفظ و شکوفایی خود دارد.
سوم، تجربه نشان داده که کشورهای فراوانی کوچکترین اقدام در این زمینه انجام نخواهند زیرا آنها فاقد درک و اراده تغییر هستند و توافق های آشکار و پنهان با کمپانی های نفتی و دولت های نفتی دارند. برخی از آنها در پی کمک مالی از صندوق مشترک هستند تا سوءاستفاده کنند. البته کشورهایی هستند که بطور جدی در این زمینه تلاش کرده و به سیاست اکولوژیکی خود ادامه می دهند. سازمان ملل باید جمع آوری سرمایه برای صندوق را ادامه دهد و روش و معیارها را تعریف نماید.
چهارم، این کنفرانس ها فرصتی است تا نهادهای جهانی وارد همکاری گردند. نهادهای محیط زیستی و دانشمندان زیستبومگرا می توانند با آزمایش ها و اندازه گیری ها و سمینارهای علمی و دانشگاهی فشارهای زیادی روی دولت ها و سازمان ملل وارد آورند. آگاه نمودن شهروندان جهان در باره چالش اقلیمی جهان شرط اصلی پیشبرد مبارزه علیه گرمایش زمین است.
پنجم، دولت هایی احساس مسئولیت می کنند که در بودجه های خود طرح ها و پروژه هایی در بهبود سوخت و کم کردن مصرف فسیلی و توسعه انرژی های پاک در نظر می گیرند. این گونه دولت ها از میان دولت های دمکرات هستند و اهمیت رای شهروند و قوانین انتخابی را می شناسند. دیکتاتورهای نفتی و ذغال سنگی مانند رژیم ایران و روسیه و عربستان و کویت و امارات متحده و چین و نیز کارتل های نفتی آمریکایی و اروپایی هیچگونه اقدام جدی نمی کنند. به پایان کاپ ۲۸ رسیدیم ولی حرص سود کلان رفتار انسانها را تعیین می کند. تراژی گرمایش در دورنمای نزدیک زمین در انتظار است.
جلال ایجادی
جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
—————————————————–
جلال ایجادی در کتابهای گوناگون در باره جنبش های اجتماعی در جهان و انقلاب های ایران نوشته است. آخرین کتاب او «انقلاب برای گسست، جامعه شناسی انقلاب زن زندگی آزادی»، ۳۳۰صفحه انتشارات فروغ. این نویسنده تا کنون کتاب «نواندیشان دینی، روشنگری یا تاریک اندیشی»، ۳۱۰ صفحه، نشر مهری، کتاب «جامعه شناسی آسیب‌ها و دگرگونی‌های جامعه ایران»، ۴۰۰ صفحه، انتشارات نشرمهری، کتاب «بررسی تاریخی، هرمنوتیک و جامعه شناسی قرآن»، ۳۸۰ صفحه، و کتاب «اندیشه ورزی‌ها در باره جامعه شناسی، فلسفه، زیستبومگرایی، اقتصاد، فرهنگ، دین، سیاست»، ۷۲۰ صفحه، چاپ نشر مهری، منتشر شده است. جلال ایجادی هر هفته پنج برنامه تلویزیونی در زمینه انقلاب، لائیسیته، دمکراسی، فلسفه، جامعه شناسی و نقد قرآن و اسلام، تهیه و پخش می کند. این برنامه ها را در یوتوب میتوانید مشاهده کنید. ایجادی آخرین اثر خود را بنام «بحران بزرگ زیستبوم جهان و ایران» در ۴۸۰ برگ، انتشارات فروغ، منتشر نمود.

سیاست مستقل ملی در دوران شاه فقید جای خود را به روس و چین‌گرایی داد
علیرضا نوری‌زاده نویسنده و روزنامه‌‌نگار
پنج شنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۲ برابر با ۱۴ دِسامبر ۲۰۲۳ ۱۱:۰۰

برخی از اصحاب کراواتی خاصه خمینی «چپ» بودند اما کمتر کسی از آن‌ها دلداده روس‌ها بود و رو به قبله کرملین نماز می‌خواند. یزدی، چمران، بنی‌صدر، قطب‌زاده و به‌ویژه این آخری به شوروی بسیار بدبین بودند. روس‌ها هم جبهه ملی و عبورکنندگان از حاشیه‌اش را دشمن خلق‌ها و نوکر آمریکا می‌دانستند و عنوان «مثلث بیق» را روزنامه آهنگر، از توده‌ای‌های سابق، سر زبان‌ها انداخت.

شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» در جریان انقلاب از شعارهای ساخته بهشتی و باهنر بود که به همراه یاران حلقه حقانی با روس‌ها هزار بار بیش از آمریکایی‌ها و غرب دشمنی می‌کردند، اما محمد موسوی خویینی‌ها، علی‌اکبر محتشمی‌پور، محمد ری‌شهری و سیدعلی خامنه‌ای از اصحابی بودند که از همان آغاز روس‌گرا بودنشان را آشکار کردند.

«نه شرقی، نه غربی» خیلی زود به «هم شرقی، با شرقی» تبدیل شد. درست مثل همان بلایی که سر گروه غیرمتعهدها آمد.

در نیمه دهه ۵۰ قرن بیستم، وقتی سران و نمایندگان ۲۹ کشور از شرق و غرب عالم در باندونگ اندونزی گرد هم آمدند تا سازمانی را پایه‌‌گذاری کنند که هدفش به ظاهر عملی کردن شعار «نه شرقی، نه غربی» بود. ستارگان نشست، دکتر سوکارنو، جمال عبدالناصر، جواهر لعل نهرو، ژوزف تیتو و قوام نکرومه، باورشان نمی‌شد که این سازمان خیلی زود با حضور پررنگ چین و یکسری رژیم‌هایی که سر در آخور مسکو و اقمارش داشتند، شعار «نه شرقی» را فراموش خواهد کرد و عملا به ابزاری تبدیل می‌شود که مسکو در بزنگاه‌های مهم از خط وربط آن به نفع خود و علیه سیاست‌های غرب، به ‌ویژه ایالات متحده، بهره می‌جوید.

به جز تیتو که همواره سیاست مستقلی داشت، ناصر و سوکارنو و نکرومه به مرور پیوندهایی راهبردی با شوروی پیدا کردند. سوکارنو سرنگون شد و جانشینان او به راست زدند و با آمریکا وارد رابطه شدند. جانشینان نکرومه اما چپ‌زده‌تر شدند. هند هم در عین حفظ پیوندهای نظامی با شوروی، روابط با غرب را حفظ کرد. با اضافه شدن کشورهای تازه استقلال‌یافته آفریقایی که رهبرانشان اغلب دلبسته و گاه وابسته به اردوگاه شرق بودند، جنبش عدم تعهد به مرور از اهداف و آرزوهای بنیان‌گذارانش دور شد.

نخستین کنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد برگزار شد. ستارگان باندونگ، همچنان در اوج شهرت و محبوبیت، در این نشست شرکت کردند و در همین نشست بود که جنبش در قالب یک سازمان بین‌المللی با حضور بیش از ۱۰۰ کشور جهان اعلام موجودیت کرد.

در دوران جنگ سرد، سازمان با برگزاری نشست‌های سالیانه، در عرصه روابط بین‌المللی نقشی چشمگیر پیدا کرد اما نگاه به شرق همواره مفهوم «غیرمتعهد» را که هدف بانیان جنبش بود، زیرسوال می‌برد. جالب اینکه کشورهایی چون عربستان سعودی که با غرب روابط تنگاتنگی داشتند یا الجزایر و گینه و اتیوپی که در آغوش شوروی بودند، به عنوان اعضای جنبش پذیرفته شده بودند؛ حال آنکه ایران به علت حضور در پیمان سنتو و بعد پیمان مرکزی، بعد از تشکیل رسمی جنبش در بلگراد به آن راهی نداشت و همین امر باعث شد که نگاه حکومت وقت ایران به جنبش پر سوءظن و منفی باشد؛ به گونه‌ای که رسانه‌های آن روزگار جنبش را آلت‌دست شوروی می‌دانستند که البته چندان هم بیجا نمی‌گفتند.

در سال ۱۳۵۷ با انقلاب ایران و سقوط رژیم سلطنتی، دولت انقلابی بلافاصله خروج ایران از کلیه پیمان‌های نظامی و سیاسی و امنیتی با غرب و هم‌زمان پیوستن به جنبش غیرمتعهدها را اعلام کرد. جالب اینکه نخستین نماینده ایران دکتر ابراهیم یزدی بود که به هاوانا، پایتخت کوبا رفت که دربست به اردوگاه شوروی وابسته و دارای نظامی با باورهای مارکسیستی و ضدآمریکایی بود.

نشست سران جنبش هر سه سال یک بار برگزار می‌شد و کشور میزبان سه سال ریاست سازمان را عهده‌دار است. پس از فروپاشی اتحاد شوروی، جنبش غیرمتعهدها چون گربه‌ای که سبیلش را زده باشند، سرگشته، بی‌وزن و هم‌زمان بی‌اعتبار شد؛ به گونه‌ای که بزرگان جنبش دیگر به حضور در نشست‌های سران چندان علاقه‌ای نداشتند.

نکته‌ای را یادآوری می‌کنم که در تاریخ این جنبش جایگاه ویژه‌ای دارد. در سال ۱۹۸۲، بغداد به میزبانی کنفرانس سران انتخاب شد. یعنی اینکه صدام حسین، متجاوز به خاک ایران، عضو دیگر جنبش، می‌توانست با برگزاری کنفرانس سران عملا اعتبارش را بالا ببرد و توانش برای میزبانی از رهبران کشورهای عضو جنبش و تامین امنیت آن‌ها را حین جنگ نشان دهد و لابد در پایان نشست هم زمینه انتشار بیانیه‌ای در محکومیت ایران که به «نداهای صلح‌طلبانه» او پاسخ نمی‌دهد، فراهم کند.

اینجا بود که نیروی هوایی زخم‌خورده ایران با پروازهای متعدد بر فراز بغداد و بمباران قصری که صدام برای نشست سران جنبش برپا کرده بود، آشکار کرد که بغداد جای امنی برای برگزاری نشست سران نیست. این باعث شد کنفرانس به تاخیر افتد و سرانجام در سال ۱۹۸۳ به جای بغداد در دهلی نو برگزار شود.

در سال ۱۹۸۶ که کنفرانس سران جنبش در حراره، پایتخت زیمبابوه، برگزار می‌شد، رئیس‌جمهوری ایران که آن روزها «پرزیدنت علی خامنه‌ای» بود، در راس هیئتی بلندپایه راهی کشور دوست و برادر، زیمبابوه، شد. در روز افتتاح، همه‌چیز به خوبی طی شد؛ فقط هیئت نمایندگی عراق به ریاست طه یاسین رمضان، معاون صدام حسین و طارق عزیز که جا به جا در باب جنگ‌طلبی رژیم اسلامی داد سخن می‌دادند، موی دماغ هیئت ایرانی شدند.

در سپتامبر ۲۰۰۶، بار دیگر هاوانا محل برگزاری کنفرانس سران بود و این بار محمد خاتمی، رئیس‌جمهوری وقت ایران، در ملاقاتی با طه یاسین رمضان، معاون صدام حسین، درباره شماری از مسائل حل‌نشده بین دو کشور بعد از آتش‌بس و قبول قطعنامه ۵۹۸ مذاکره کردند.

سال ۲۰۰۹ کنفرانس سران در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد. سال ۲۰۱۲ در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، دارالخلافه اسلامی «طهران» میزبان کنفرانس سران غیرمتعهدها بود و محمد مرسی، رئیس‌جمهوری اخوانی مصر، ریاست جنبش را که به عهده حسنی مبارک معزول بود، به محمود احمدی‌نژاد تسلیم کرد؛ اما سخنرانی ضدسوری او ولی فقیه را سخت عصبانی کرد؛ به گونه‌ای که در عزل مرسی، نه اشکی ریخت و نه از شعارهای تکراری مصرف کرد.

جالب اینکه مترجم سخنان محمد مرسی در صداوسیمای جمهوری اسلامی برخلاف عرف بین‌الملل، هنگام پخش مستقیم این سخنرانی اظهارات رئیس‌جمهوری مصر را تحریف کرد و به جای سوریه که موردانتقاد مرسی بود، واژه بحرین را گذاشت.

هیئت سوری در اعتراض به اظهارات مرسی محل اجلاس را ترک کردند و ولید معلم، وزیر خارجه پیشین سوریه، به شبکه تلویزیونی العالم گفت: «آقای مرسی با مداخله در امور داخلی سوریه بار دیگر علیه سنت‌های جنبش غیرمتعهدها عمل کرد.» او افزود که دیدگاه‌های رئیس‌جمهوری مصر در مورد سوریه «بیشتر به اظهارات رهبر یک حزب شباهت دارد تا رئیس جنبش غیر متعهدها». دولت بحرین هم با احضار کاردار ایران به‌شدت از رژیم ایران انتقاد کرد.

حالا دیگر با هماغوشی رژیم با چین و روسیه، دولت اسلامی از آرمان‌های بنیان‌گذاران غیرمتعهدها بسیار دور شده است. رئیسی در کمتر از یک سال خاضعانه در برابر پوتین روضه می‌خواند ودر کرملین نماز عشا برگزار می‌کند و سیدعلی برای ولادیمیر طول عمر آرزو می‌کند. سیاست مستقل ملی را در دوران شاه فقید دیدیم و حس کردیم و حالا با غیرمتعهدی مواجه‌ایم که قبله‌اش مسکو و مدینه‌ فاضله‌اش پکن است.

توسعه یک اقتصاد غیرکربنی نیاز جهان ماست و این امر به اراده همه کشورها وابسته است. در کشورهای ثروتمند روند تغییر در ذهن و در اقتصاد آغاز شده است. این تحول باید همه جانبه و جهانی باشد. چالش زیستبوم، چالش بزرگ بشریت است. کشورهای مرفه باید تجربه علمی و اقتصادی خود را انتقال دهند و به کمک کشورهای فقیر بیایند.

خسارت های کلان برای کشورهای فقیر
براساس ارزیابی سازمان ملل کشورهای فقیر دارای تولید گازهای گلخانه ای بسیار کمی هستند ولی از گرمایش زمین که توسط کشورهای ثروتمند تولید میشود بسیار رنج می برند. براساس همین ارزیابی کشورهای فقیر هر ساله نیازمند مبلغی بین ۱۹۷ تا ۳۵۵ میلیارد یورو برای سرمایه گذاری هستند. آسیب های کلانی ناشی از توفانها، بیابانزایی ها، آتش سوزی ها، سیلابها، تخریب کشاورزی فراوان هستند. یکی از تصمیم های کنفرانس کاپ ۲۸ ایجاد یک صندوق مالی است تا کشورهای ثروتمند کمک های مالی خود را به آن واریز نمایند. شرکت انرژیهای تجدیدپذیر «ماسدار» وابسته به گروه نفتی امارات متحده عربی میزان ۱۰۰ میلیون به این صندوق واریز نموده است. البته این مبلغ یک اقدام بازاریابی و تبلیغاتی است، به امید آنکه قراردادهای کلان با کشورهای دنیا به درآمدهای هنگقتی بیانجامد. آلمان و فرانسه نیز همین مبلغ را در نظر گرفتند. انگلستان ۵۰ میلیون، آمریکا ۱۷.۵ میلیون و ژاپن ۱۰ میلیون به صندوق واریز می کنند. این پولها نسبت به نیاز مالی سالانه کشورهای فقیر خیلی فاصله دارند. ولی چرا هزینه های کشورهای فقیر بالاست؟
این کشورها خود منبع اصلی انتشار گازهای گلخانه ای نیستند ولی خسارت ناشی از گرمایش هنکفت است. براساس گزارش سازمان ملل تعداد ۵۵ اقتصاد کشورهای فقیر از سال ۲۰۰۰ تا کنون بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار خسارت دیده اند. بعنوان نمونه پاکستان فقط یک درصد گاز گلخانه ای را منتشر می کند. اما همین کشور به لحاظ آب شدن یخچالهای طبیعی و سرازیر شدن سیلابها، تعداد ۸۰۰.۰۰۰ خانه مسکونی را از دست داده و ۳۳ میلیون جمعیت مربوطه را به نقاط مختلف کوچ داده است. این ویرانی ها ۱۵ میلیارد دلار هزینه برداشته است و این وضع ناهنجار بیماری هایی مانند میگرن و تب و بیماری چشم نزد مردم فقیر را بطور وسیع رشد داده است. بنگلادش با بالا آمدن آب اقیانوس ۲۰ درصد زمین خود را از دست خواهد داد و به این ترتیب ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی خود را از دست خواهد داد و تعداد مهاجران اقلیمی آن تا سال ۲۰۵۰ تعداد ۵۰ میلیون خواهد بود. کل آفریقا فقط ۴ درصد کل گازهای گلخانه ای جهان را تولید می کند ولی جمعیت آفریقا باید هزینه بسیار بالایی را بدهد زیرا ویرانگری ها بیشمارند. اگر بر پایه یک فرضیه درجه گرمایش به ۳ درجه برسد، آفریقا باید بیش از ۱۴ میلیارد دلار هزینه بدهد. با توجه به حرارت زمین و تخریب زمین های کشت، در آفریقا میزان ۱۶ میلیارد دلار سرمایه گذاری باید صورت گیرد تا میلیونها انسان از فقر نجات یابند.
کمک دولت های ثروتمند برای این بودجه های کلان کافی نیست. دو اقتصادان فرانسوی، گابریل زوکمان و استر دوفلو پیشنهاد می کنند که کشورهایی که قرارداد کاپ ۲۸ را در سال ۲۰۲۳ امضا می کنند متعهد بشوند تا یک مدل مالیاتی جهانی را بوجود آورند. آنها می گویند شرکت های چند میلیتی باید حداقل ۱۵ درصد از سود خود را به مبارزه علیه گرمایش در جهان اختصاص دهند. (منبع «ماریان» ۱۳ دسامبر۲۰۲۳). البته این پیشنهاد اقتصادانان فرانسوی جالب است ولی متاسفانه شرکت های چند ملیتی آنرا نمی پذیرند. هیچ اجبار حقوقی بین المللی وجود ندارد که این شرکت ها خود را مجبور بدانند.

هجوم نفت خواران علیه کنفرانس کاپ ۲۸
نهاد «هیئت بین دولتی تغییرات آب و هوایی» که در سال ۱۹۸۸ بوجود آمد و دربرگیرنده دانشمندان و متخصصان کشورهای عضو سازمان ملل متحد است، بویژه در گزارش های علمی خود تمام تغییرات آب و هوای جهان را منتشر میکند. این بررسی های علمی قابل دسترس برای همه کشورها و پایه تصمیم های سازمان ملل و کنفرانس کاپ می باشد. این نهاد علمی اعلام نموده که تا سال ۲۰۵۰ میلادی ذغال سنگ ۹۵ درصد، نفت ۶۰ درصد و گاز ۴۵ درصد باید کاهش یابد تا میزان گرمایش از ۱.۵ درصد بالاتر نرود. این هدف در صورتی تحقق می یابد که واقعن انرژی پاک فعالانه گسترش یابد و انرژی فسیلی بطور جدی کاهش یابد. در برابر این بررسی علمی و تاکید بر تغییر ساختار سوختی، شرکت های نفتی و کشورهای تولید کننده، می گویند نباید تولید انرژی فسیلی را کاهش داد، بلکه باید شیوه «بازیافت و ذخیره کربن» را در دستور قرار داد. این تکنیک به این ترتیب است که باید گازهای دیوکسیدکربن را از نفت و گاز جدا ساخت و آنها را ذخیره نمود و سپس مواد سوختی منزه را استفاده نمود. بنابرگفته متخصصان این تکنیک کارساز نیست و فقط می تواند یک درصد جداسازی کند. بنابراین خوشبینی کارتل های نفتی با واقعیت بسیار فاصله دارد. آنها آزادی کامل برای انتشار گازهای گلخانه ای را می خواهند.

در واقع ما در برابر دو منطق متضاد قرارداریم : منطق کارتل های نفتی و ادامه مصرف سوخت فسیلی با شدت تمام از یکسو و از سوی دیگر خواست متخصصان و فعالان محیط زیست مبنی ضرورت خروج از مصرف مواد فسیلی هر چه سریعتر. کنفرانس کاپ ۲۸ در این تضاد قرار دارد و تنها تناسب قوا میان نفتخواران و دانشمندان اقلیمی است که تصمیم ها را جهت خواهد داد. در واقع تمام کارتلهای نفتی و دولت هایی مانند چین و روسیه و عربستان و هند و ایران و قطر و امارات متحده عربی و عراق و غیره با قاطعیت مخالف خروج از انرژی های فسیلی هستند. برای نمونه «سازمان صادرکنندگان نفت» (اوپپ) در یک اعلامیه رسمی بتاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۳ دبیرکل این سازمان به ۱۳ کشور عضو خود حاضر در کنفرانس کاپ ۲۸ آشکارا پیام داده و خواستار طرد هرگونه پیشنهاد علیه انرژی فسیلی شده است. افزون برآن این اعلامیه از کشورهای نفتی دیگر مانند روسیه و مکزیک و آذربایجان و مالزی نیز خواسته تا در دفاع از انرژی فسیلی همگام و متحد باشند. این سیاست یک استراتژی جنگی تبلیغاتی علیه بهبود زیست محیطی جهان است.

تمام کارتل های نفتی برای سودجوئی بیشتر تحلیل علمی را وارونه نشان می دهند. گرمایش زمین افسانه نیست. امروز دانشمندان جهان و متخصصان سازمان ملل در باره گرمایش خطرناک زمین توافق دارند. از یک صدسال پیش بخاطر فعالیت تولیدی انسان و مصرف مواد فسیلی تعادل آب و هوا بهم خورده است. عامل اصلی ویرانگری اقلیم زمین، گازهای ناشی از نفت و گاز و ذغال سنگ است. البته تخریب جنگل ها و خشک شدن رودها و دریاچه ها و آتش سوزی ها، نیز وضع اقلیمی را وخیم تر کرده است. به این تابلو نگاه کنید گرمایش زمین واقعیت جهان ماست.

علی اسدی سرپرست کاوش در آبراهه‌های تخت جمشید امروز در یک گفتگو با خبرنگار تسنیم، ضمن تشریح جزئیات کشف بقایای انسانی در تخت جمشید از کشف جسد دیگری در آبراهه تخت جمشید خبر داد.

او هممچنین گفت مجموعا با اسکلت‌هایی که در فصل سوم (سال ۱۳۹۶ تعداد ۶ اسکلت انسانی) و فصل چهارم ( سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۳ عدد بقایای اسکلت انسانی) بدست آوردیم و یک اسکلت بدست آمده در فصل جاری، تا کنون بیست اسکلت انسانی در کاوش آبراهه‌های تخت جمشید به‌دست آمده است.

سرپرست کاوش در آبراهه‌های تخت جمشید می گوید تا زمانی که کاووش آبراهه‌ها تمام نشده است، امکان کشف جسد جدید از بقایای انسانی نیز وجود دارد

به گفته اسدی اسکلت کشف شده در موزه تخت جمشید نگهداری می‌شود

بنیاد میراث پاسارگاد

نوروز ،یلدا ،مهرگان ، چهارشنبه سوری و… را مردم ایران به بهای سنگینی حفظ کرده اند. این جشن ها از روزنه های تاریخ و از دل تاریکی به ما رسیدند و نمادی از ایستادگی یک ملت هستند ، نماد جنگی فرهنگی که از قرون اول هجری آغاز شد تا بهمن پنجاه و هفت آخرین آوردگاه آن باشد. جشن های ایرانی علی رغم دشمنی دیرینه عوامل حکومتی در این سال ها دوام آوردند اما به بهایی بسیار سنگین. مردم ما که روزگاری در کوی و برزن میخواندند و میرقصیدند و مینوشیدند ،امروز به ناچار خوراک و آهنگ و شراب خود را به پستوی خانه ها برده اند تا مگر بتوانند اندک زمانی را در آرامش شاد باشند.

اغراق است اگر بگوییم امروز در ایران هیچ جشنواره ای برگزار نمیشود. چهارشنبه سوری در خیابان برگزار شده وعرصه درگیری مردم با سرکوبگرانیست که تحمل شادی را ندارند.

محرم را نیز میتوان جشنواره ای مذهبی به شمار آورد. جشنواره های محلی دیگری هم در مقیاس های شهری و استانی برگزار میشوند . اما این ها فقط بخش کوچکی ست از جشن ها و مراسم ایرانی.

هدف از خانه نشین کردن مردم البته مشخص است. در نگاه اول ترس از بیان ،جو امنیتی و در یک کلام ترس از مردم. در مرحله بعد اما دو هدف اصلی وجود دارد، جزیره ای کردن جامعه و نابودی هویت ملی. این دو هدف با هم ارتباط تنگاتنگ دارند. این که حکومت اسلامی در تمام این سال ها تلاش داشته هویت اسلامی را با هویت ایرانی جایگزین کند بخشی از اطلاعات عمومی همه ایرانیان است. اما هدف از جزیره ای کردن جامعه چیست ؟

فرد در جامعه جزیره ای از احوال همسایه خود خبر ندارد.آمار قابل اعتمادی موجود نیست و به رسانه ها نمیتوان اعتماد کرد. در جامعه جزیره ای نمیتوان گفت که چه تعداد از مردم چه طرز فکری دارند. جامعه تبدیل میشود به لشکری که ارتباط بین یگان های مختلف آن قطع شده ست.فرد در این جامعه احساس طرد شده گی و تنهایی میکند و باور میکند که افرادی شبیه به او کم هستند یا نیستند. در نتیجه هویت جمعی شکل نمیگیرد. در چنین شرایطی میتوان به راحتی هر دروغ و پروپاگاندایی را تبلیغ کرد،چه در سطح کشور و چه در سطوح بین المللی.گرچه در سطح ملی ،مردم ایران به درجات بسیار بالایی از آگاهی رسیده اند و درسال های اخیر به کمک شبکه های اجتماعی پیوند های ملی تحکیم شده است ، از تاثیر این تاکنیک در رسانه های جهانی نمیتوان غافل بود.

تصور کنید اگر صدها هزار ایرانی در میدان ها دور هم جمع شده و برقصند ،آیا حکومت اسلامی میتواند در سطح جهانی ادعا کند این جامعه به صورت فرهنگی خواستار حکومتی اسلامیست ؟ تلاش برای ازبین بردن این جشن ها هم که به نتیجه نرسید. برعکس ،جامعه روز به روز میهن دوست تر میشود ، نوروز که جاودانیست ،یلدا روز به روز محبوب تر میشود ، جشن های باستانی نظیر مهرگان و سده باردیگر به صورت گسترده جشن گرفته میشوند و گردشگران بسیاراز شهر های مختلف برای دیدار از مراسم باستانی به اردکان و کرمان و یزد میروند.پس راه حل حکومت چیست ؟ جشن ها را به خانه ها محدود کنیم و از تبدیل شدن این آیین ها به جشنواره پیشگیری.

جشنواره ها در کنار آیین های خانوادگی و خصوصی جزوی از حیات فرهنگی جوامع هستند. از روزگار نخستین بشر در کنار آتش جمع شده ،برای باران دعا کرده و آموخته که تجربه جمعی ، روحیه جمعی را تقویت میکند. علاوه بر این ،جشنواره ها فرصت های طلایی گردشگری هستند. جشنواره های محلی میتوانند چهره مقصد گردشگری را بهبود ببخشند ،اقتصاد محلی را متحول کنند،برای جوانان اشتغال فصلی ایجاد کنند و با بهره گرفتن از هنرمندان محلی و غیرمحلی ،به پیشرفت هنری و فرهنگی منجر شوند.

در سال ۲۰۱۹ در آمریکا ۱۱۱۰ فستیوال موسیقی ،۱۰۹۳ فستیوال فیلم و ۱۹۳۰ فستیوال خوراکی برگزار شد. در چین سالیانه ۵۰۰۰ فستیوال برگزار میشود. این آمار فقط محدود به کشورهای برزگتر نیست.مثلا در کره سالیانه ۸۸۴ فستیوال برگزار میشود.

در ایران نیز از طرف حکومت تلاش هایی برای برگزاری فستیوال شده است ،اما در نبود آزادی پوشش ،موسیقی ،رقص ،هنر سانسور نشده و با محدودیت های ایدیولوژیک،اگر این تلاش ها به موفقیت منجر میشد شگفت انگیز بود.در مقابل تلاش های حکومتی ،فستیوال های موفق مردمی قرارمیگیرند ، از چهارشنبه سوری تا گلاب گیری کاشان و روز توچال. این فستیوال ها به صورت خودجوش و مردمی برگزار میشود و تنها نقطه ضعف های آن ،نبود بودجه ،نبود مدیریت و نبود بازدیدکننده خارجی است. در واقع این فستیوال ها گرچه از بعد هویتی ، آیینی و فرهنگی غنی هستند ،از نبود انسجام و برنامه ریزی کلان رنج میبرند و فاقد بهره وری اقتصادی هستند.

هدف از این پژوهش ، جمع آوری اطلاعات و معرفی جشن های ایرانی،بررسی عوامل موفقیت فستیوال ها و بررسی ظرفیت جشن های ایرانی برای تبدیل شدن به جشنواره های عمومی در پی فروپاشی حکومت اسلامی ست. جشن های معرفی شده شامل آیین های ملی /میهنی ، مذهبی و محلی هستند. در این راه با چالش های بسیاری به ویژه درحوزه منابع دقیق روبرو بودم. در خصوص آیین های باستانی ایرانی، دقت اطلاعات به نسبت بالاتر بود. اما در حوزه جشن های محلی ،هم به صورت کمی و هم به صورت کیفی ، نیاز به پژوهش های عمیق تر و وسیع تر مردم شناسی ،زبانی و تاریخی وجود دارد. بسیاری از جشن هایی که به عنوان محلی شناخته و معرفی میشوند،در واقع روایتی از یکی از جشن های ملی هستند. از مثال های آن میتوان به تطابق سده و نوروز کردی ،تطابق دقیق زمانی و آیینی نوروزخوانی ،میر نوروزی و کوسه گردی و کوسه گلین و تیرگان و تیرماه سیزه شو اشاره کرد.از نظر کمی نیز در خصوص بسیاری از اقوام ایرانی کوچکتر هیچ اطلاعاتی به دست نیامد .در نتیجه اطمینان دارم که جشن های ثبت شده تنها بخشی از آیین های ایرانیست. در خصوص جشن های مذهبی نیز به ویژه در حوضه اقلیت های دینی کمبود وسیع اطلاعات وجود دارد. فهرست ثبت شده کامل نیست و تمامی جشن ها را در بر نمیگیرد. امید است که این فهرست در سال های آینده و با ایجاد امکان پژوهش و در سطح آکادمیک تکمیل شود. در پایان نگاهی کوتاه دارم به پذیرش جشنهای غیر ایرانی مانند والنتاین و سال نو میلادی از سوی ایرانیان در سال های اخیر، و پیشنهاداتی برای برگزاری بهتر این آیین ها.
جشن های ملی باستانی :

جشن های ملی ایرانی ریشه در آیین های پیش از اسلام دارند.برخلاف بسیاری از کشور های مشابه،مردمان ایرانی نسبت به آیین های ملی اقبال بیشتری نشان میدهند تا آیین های مذهبی و وارداتی. بخشی از این جشن ها بسیار باشکوه و در سراسر کشور برگزار میشوند از جمله نوروز ،چهارشنبه سوری ،یلدا، سیزده به در ، فروردگان. اما بخشی شهرت کمتری دارند و شاید غبار سالیان بر آنها نشسته باشد مانند نوسره ،تیرگان ،آذرگان ،مهرگان ،سده و پنجه. در جریان این پژوهش جشن های بیشماری که کاملا فراموش شده اند بررسی نشده است.

یلدا که در پایان پاییز همراه با اعتدال زمستانی برگزار میشود «روز میهمانی و پیوند با خویشان» نیست، بلکه فرصتیست برای جشن های عمومی گرفتن به مناسبت پیروزی نور بر تاریکی و دید و بازدید و گفت و شنود و خوردن و نوشیدن.

نوروز بزگترین عید ایرانیان است و در سراسر کشور با آیین های گوناگون جشن گرفته میشود. نوروز با دو آیین اصیل دیگر گره خورده، چهارشنبه سوری که برخلاف نام گذاری نامناسب حکومتی “روز تکریم همسایگان” نیست و سیزده به در، که میتواند با حفط سمت “روز طبیعت” هم باشد اما در حال حاضر، به نمایشی از بحران مدیریت و محیط زیست کشور تبدیل شده است. مردم ایران هر سال هر سه این جشن ها را با گردهم آیی و رقص و شادنوشی به شکلی عمومی برگزار میکند و حکومت هر سال نهایت تلاش خود را برای سرکوب شرکت کنندگان می کند.

حکومت اسلامی میداند که تلاش ها برای حذف نوروز ،بازی در زمین جنگی مغلوبه ست. پس برای کنترل کردن فضا تلاش میکند. در طول سال های سرکوب ،بسیاری از آیین های این روز به ویژه آن ها که جنبه اجتماعی قوی تر و خانوادگی کمتر دارند فراموش شده یا به صورت جزیره ای و محدود برگزار شده اند. در حالی که بسیاری از آیین های نوروزی خانوادگی از جمله دید و بازدید ،خانه تکانی ،هفت سین و … به صورت رسمی تایید میشوند بسیاری دیگراز روایات رسمی حذف شده اند . از جمله نمایشهای تکم خوانی ،نوروز خوانی ،گردهم آیی خوراک پزون ،قالی شویی ،علفه خراسانی ،عروس گله گیلانی ،شال اندازی و آیین های چهارشنبه سوری نظیر کوزه شکنی ،قاشق زنی ،فالگوش ، آش پزون و … که اجتماعی ست و فرصتی برای گردهم آیی افراد خارج از محیط خانواده .

در سوی دیگر آیین هایی نظیر فرورگان یا همان پنجشنیه آخر سال و نقاره خوانی در حرم امام رضا یا علی خوانی تنها با پوشیدن نقاب اسلامی در سال های بعد از اسلام فرصت زیستن یافتند و چون با ایدئولوژی حکومتی همراستا هستند ،بدون مشکل برگزار می شوند. نمونه دیگر قالی شویی ست. قالی شویی به صورت تاریخی با نوروز همراه بوده و آیینی برای پاکیزگی و شادی بهاری ،گرچه در محرم نیز به صورت محدود برای آماده کردن تکایا و مساجد برگزار میشده است. در سال های اخیر اما ،قالی شویی به یک مراسم عزاداری تبدیل شده که با فلسفه وجودی آن در تضاد است.در حالی که هر ایرانی با شنیدن قالی شویی و خانه تکانی ،به طور طبیعی به یاد نوروز میافتد ،حکومت اسلامی این آیین را بازیچه ایده اولوژی خود کرده و آن را از روح تهی.

جدول زیر فهرستی ست ازآیین های نوروز. برای اثبات زنده بودن این جشن یکی از استان هایی که آیین را اجرا میکنند نام برده شده است. این فهرست شامل همه جشن ها و همه آیین ها و همه مناطق برگزاری نیست و تنها نمونه هایی را دربرمیگیرد.

جان گرفتن جنبش هویت خواهی

جان گرفتن دوباره جنبش هویت خواهی ایرانی ، با یادآوری سده و نوسره ،آذرگان ،تیرگان و مهرگان همراه شده و تلاش های بسیاری برای نکوداشت آنها انجام گرفته است. در ادامه این راه و با آگاهی بخشی، میتوان زمینه را برای نگاهی نو به این جشن ها آماده کرد.

تیرگان و مهرگان در خارج از کشور به صورت فستیوال موسیقی برگزار میشوند و در داخل کشور شاهد جنبشی هستیم برای بزرگداشت این جشن ها با شادباش و گرد هم آیی دوستانه و خانوادگی . این مهمانی ها و تبریکات از طریق شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته میشوند ، اما محدودند به پستوی خانه ها. وظیفه ما آگاهی رسانیست، فضاهای شهری حق مردم ماست و حداقل باید آگاه باشیم که این حق از ما سلب شده است. در یک ایران آزاد و امن ،این جشن ها میتوانند تبدیل به فستیوال های مدرن شوند.

سده و نوسره جشن های آتش هستند ،از جنس جمع شدن وبرای روحیه جمعی . تیرگان در میانه تابستان بهترین فرصت است برای خنک شدن با یک فستیوال شاد آب بازی ، مهرگان پیوند کهن با موسیقی داشته و از سنت های آن پوشیدن لباس همرنگ است . مهرگان ظرفیت زیادی برای تبدیل شدن به یک فستیوال موسیقی دارد.

در خصوص آیین های محلی و کهنه نوروز نیز ، نکته ای که باید به آن توجه کرد نحوه برگزاری است. جامعه شهری امروز ایرانی با جامعه ی روستایی و کشاورزی که این آیین ها را شکل داده و حفظ کرده تفاوت بسیاری دارد.آسان است که از این آیین ها با توجیه کهنه و دهاتی بودن بگذریم و به آنها برچسپ تاریخ گذشته بزنیم. اما تجربه معاصر نشان داده که کنارگذاشتن میراث ناملموس به بهانه مدرنیته، در دراز مدت نه تنها به مدرن شدن کمکی نمیکند بلکه تاثیر منفی در روحیه جمعی دارد. به روز کردن آیین ها ،از پایه گذاری فستیوال هایی با مفاهیم جدید ساده تراست. راه حل، دادن رنگ و بوی تازه به آیین های کهنه است. مثلا نوروز خوانی و تکم خوانی میتواند تبدیل به یک رژه ی سنتی با لباس های محلی شود یا شال اندازی به عنوان یک اکت رومانتیک دوباره معرفی شود یا آش پزون و سمنو پزون در قالب جشنواره های غذا و در مقیاس بزرگ شهری برگزار شده یا قالی شویی به صورت جشنی مجزا در بافت های تاریخی و بازار همراه با نمایش فرش های ارزشمند برگزار شود .

نوروز در کشور های دیگر منطقه نیز جشن گرفته میشود و از این منظر ،ظرفیت بالایی برای گردآوری گردشگر خارجی دارد. ظرفیتی که فعلا امکان استفاده از آن موجود نیست و فقط به تل آرزو ها و حسرت های ما اضافه شده .

راه حل هایی کوتاه مدت و قبل از فروپاشی

اما راه حل کوتاه مدت کجاست ؟ به عقیده من با اطلاع رسانی کافی امکان برگزاری یک یا چند جشنواره در مقیاس کوچک چند ده نفره به ویژه در بافت های تاریخی که با هویت ملی گره خورده اند، فراهم است .مکان هایی که در حافظه جمعی ایرانی با عنوان مکان های فرهنگی نقش بسته؛ نظیر بازار و حیاط ها و خانه های تاریخی و حتی کوچه پس کوچه های روستایی شمال تهران .

قدم دوم فیلم برداری و پخش در شبکه های اجتماعیست. پس از معرفی و آشنایی ،گرد فراموشی و خاک خوردگی از این آیین ها حذف شده و روح و جلای تازه میگیرند. از نمونه های موفق چنین حرکتی میتوان برگزاری مراسم قاشق زنی چهارشنبه سوری در سالهای گذشته یا لحظه تحویل سال در حافظیه یا پایکوبی های نوروزی در سراسر کشور را نام برد.

بخشی دیگر از میراث ناملموس ملی که مهجور مانده ، افسانه ها و روایات همراه این جشن هاست. حکومت اسلامی بیش از چهل سال تمام ابزار تبلیغاتی را برای داستان مذهبی اسلامی به کار گرفته است و به همین نسبت داستان ها و افسانه های ایرانی خاک خورده اند. بسیاری از جشن های ایرانی ریشه های اوستایی و اساطیری دارند ، و حتی در بسیاری موارد با داستان سرایی های محلی همراه هستند.از نوروز و جم تا داستان های ننه سرما ،عمو نوروز ، افسانه های دوازده برادر و چله کوچک و بزرگ. با توجه به اقبال نسل جدید تر به فرهنگ کهن ، فرصتی وجود دارد تا آیین ها و افسانه های فراموش شده یاد آوری شوند. بدون این گنجینه ارزشمند ،هویت ملی و فردی ایرانیان در خطر قرار میگیرد.

در شرایط فعلی تقویت هویت جمعی میتواند نوعی همگرایی و امید را برای جامعه طاعون زده ایران فراهم کند . جامعه نیاز به یادآوری این قصه ها دارد ،خوشبختانه امروز با کمک هوش مصنوعی و فناوری های گرافیک ،بودجه هنگفتی برای تولید تصاویر یا ویدیو از داستان های مصور نیست و شبکه های اجتماعی امکان خوبی برای انتقال اطلاعات فراهم کرده اند و برای رسیدن به این مقصود، نیتی و همتی کافیست.

بنیاد میراث پاسارگاد

یک سو ره به استبداد سیاه دینی دارد و یک سو رو به رهایی و آزادی
علیرضا نوری‌زاده نویسنده و روزنامه‌‌نگار
پنج شنبه ۱۶ آذر ۱۴۰۲ برابر با ۷ دِسامبر ۲۰۲۳ ۱۵:۴۵

پس از روزهای تلخ و تیره‌ای در اسرائیل و غزه که سرنوشت میلیون‌ها انسان را از کابل تا بیروت زیر علامت سوال بزرگی قرار داده است، اکنون این منطقه، در یک نقطه حساس تاریخی، از دو سو کشیده می‌شود.

یک سو ره به استبداد سیاه دینی دارد و یک سو رو به رهایی و آزادی. در این میان، دو محور حقیقی شر به گونه‌ای غریب و گاه توجیه‌نشدنی به‌سوی مجهولی خطرناک و رعب‌آور پیش می‌روند، در حالی که نیروهای آزاداندیش و سکولار به‌جای پیوستن به یکدیگر، به‌جای رویارویی با خطر به ذم و حذف یکدیگر مشغول‌اند.

بسیاری در سال‌های اخیر آرزو می‌کرده‌اند که بهای نفت افزایش نیابد، چون هرگونه افزایشی فقط به نفع حکومت سرکوبگر جمهوری ولایت فقیه تمام خواهد شد و مردم ایران سودی از این افزایش نخواهند برد. امروز آشکار شده است که بهای زیاد هر بشکه نفت نه‌تنها تحولی به سود مردم ایران ایجاد نکرده، بلکه بر سبعیت و استبداد رژیم در داخل و دامنه مداخلاتش در خارج افزوده است.

در یک سال و نیم اخیر، رژیم بیش از یک میلیارد دلار از درآمد نفت را خرج آشوبگری و کمک به گروه‌های تروریستی کرده است.

در افغانستان، رژیم طالبان در خطی ممتد با عبور از تهران تا یمن و فلسطین و سوریه و لبنان امتداد یافته است.

سیف العدل، یکی از رهبران القاعده، رابطه از هم گسسته بین اطلاعات سپاه و القاعده و بخشی از داعش را بار دیگر برقرار کرده است. جمعی از عوامل القاعده، که در ایران و در دو کمپ نظامی در شمال کشور و یک کمپ در غرب ایران مستقر بوده‌اند، پس از دیدن آموزش‌های لازم با کمک سپاه، ره به شرق و غرب کشیدند، و تنی همچنان در زیر سایه مقام معظم رهبری بیتوته کرده‌اند.

سعد بن لادن، فرزند رهبر القاعده، پس از سفری به دمشق و امضای میثاق همکاری با استخبارات (اطلاعات) سوریه و حزب‌الله و چندی زیستن در زرگنده، همراه با عماد مغنیه، تروریست معدوم سرشناس حزب‌الله لبنان، و قاسم سلیمانی، فرمانده مقبور سپاه قدس، تدارک پروژه‌هایی را دیدند که پس از آن‌ها به اجرا درآمد؛ از جمله، دچار کردن لبنان آزاده و سکولار به فلج و به یغما دادن یمن و جلوگیری از تحولات فرهنگی و اجتماعی در عراق و پا گرفتن دموکراسی، که همه عواملش را آمریکا با میلیاردها دلار در اختیار ملت عراق قرار داده بود.

در این حال، طراحی موج تازه حمله‌های تروریستی در منطقه و چند کشور اروپایی ولی فقیه توهم‌زده را به وجد می‌آورد که فعلا خودش را قائد امت و صلاح‌الدین ثانی می‌داند. به‌عبارتی، محور شر با محوریت «نایب امام زمان»، شامل گروه‌هایی چون سپاه قدس، جیش المهدی، حزب‌الله، جهاد اسلامی و حماس، و البته القاعده و طالبان.

معمولا دیکتاتور پیر به مهم‌ترین امری که می‌اندیشد موضوع جانشینی بعد از خودش است. انباری از مال انباشته، پرچم فتنه و مرگ برافراشته، بذر تلخ کینه و دشمنی کاشته، و حالا مجبور است حکم محتوم تراژدی مرگ را بپذیرد. البته در خانه پدری ما ملتی گول و ابله و ذوب‌شده در کیم ایل سونگ معمم زندگی نمی‌کنند که ولایت عظما را در سینی طلا تقدیم سیدعلی و آقا مجتبی کند.

حالا دیگر قلب حمال‌های راه‌آهن قاهره و جاشوهای طنجه سرشار از عشق حماس و جهاد و حزب‌الله و طالبان نیست. اما با پول نفت و میلیاردهای اهدایی باراک حسین دیروز و جوبایدن امروز، شیاطین هوای یکدیگر را دارند. به غزه نگاه کنید. ساختمان و بیمارستان و مدرسه و سینما و هتل ساخته شد تا «وحشی‌های» حماس را به سوی زندگی هل دهند. اما سیدعلی پهپاد و موشک و پول توجیبی و تکنولوژی مرگ و ویرانی به آن‌ها داد تا ویران کنند و همه لبخندها به فردا را بخشکانند. از برکت افزایش بهای نفت، پول هم دارند و برای تسخیر خاورمیانه خیز برداشته‌اند.

دو محور شر به‌سرعت به یک محور اصلی تبدیل می‌شوند. به عراق نگاه کنید. عمار حکیم، که دیرسالی چون پدر و جدش شیر در جام ولایت سیدروح‌الله و سیدعلی نوشیده است، اکنون دریافته است که مصلحت او و گروهش و نیز شیعیان عراق درهم‌پیمانی با آمریکا و برخورداری از حمایت‌های واشنگتن برای تثبیت موقعیت شیعیان در نظام حکومتی کشور است.

البته آقای هادی العامری و سپاه بدر هنوز هم حداقل دو وعده از نمازشان را رو به قبله چهارراه آذربایجان و با سلام و صلوات برای سیدعلی آقای قائد معظم می‌خوانند. اما امتیازها و منافع مادی و معنوی‌ای که از همکاری با آمریکا نصیبشان می‌شود آن‌قدر زیاد است که می‌توان احتمال داد به‌مرور رشته بندگی با تهران سست و سست‌تر شود.

در این میان، جیش‌المهدی، که بنیان اصلی آن را مجرمان و جوانان متعصب تشکیل داده‌اند (مجرمانی که صدام حسین یک ماه پیش از سرنگونی رژیمش از زندان ابوغریب آزاد کرد تا خواب راحت از چشم شهروندان عراقی بربایند)، اکنون به نیرویی ده هزار نفری تبدیل شده است که حداقل دوسوم افرادش را سپاه پاسداران، حزب‌الله لبنان، و سپاه قدس در داخل عراق و ایران و لبنان آموزش داده‌ است.

بودجه‌ای که صرف آموزش و اداره جیش‌المهدی می‌شود از ۵ میلیون دلار کمک نخستین ولی فقیه به مقتدی صدر آغاز شد و اینک، با گرفتن حق‌السکوت از دولت‌های حزب الدعوه عراق و کمک به برقراری آرامش در کوچه و خیابان، مشق مرجعیت می‌کند.

حالا او درآمدی میلیونی دارد و بی‌نیاز از عنایت‌های سیدعلی است. البته هنوز سپاه بدر و مجلس اعلا از کمک‌های گسترده مالی و تسلیحاتی برخوردارند، اما همان‌طور که یادآور شدم، پیوندهای حکیم و عامری با رژیم ایران، بعد از دید و بازدیدهای آن‌ها با ینگه‌دنیا و بلاد فخیمه، متزلزل شده است.

از سوی دیگر، سپاه قدس با اعزام نمایندگانی به مناطق همچنان ناآرام عراق، روابطش را با گروه‌هایی همچون عصائب اهل حق و حزب‌الله شیعه، در کنار انصار الاسلام گسترش داده است.

در لبنان، به اعتراف حسن نصرالله، فقط در سال گذشته، رژیم ۹۰۰ میلیون دلار تقدیم حزب‌الله کرده است. با احتساب هزاران موشک و خمپاره‌انداز و تیربار و البته سلاح‌های گوناگون سبک و نیمه‌سنگین و منظومه‌های دفاع هوایی که رژیم برای حزب‌الله فرستاده است، در کنار هزینه ۸۴ موسسه و بنیاد و بیمارستان و آموزشگاه و پادگان و مسجد و حسینیه و روزنامه و رادیو تلویزیون، با رقمی بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ میلیون دلار روبه‌رو هستیم که از جیب ملت ایران، به فرمان سیدعلی آقا رهبر، به کیسه حزب‌الله ریخته می‌شود.

همین لشکرکشی خیابانی حزب‌الله در بیروت، هزینه سرسام‌آور تبلیغات آن حزب، از جمله تلویزیون المنار و میادین، و تامین حقوق و مواجب بیست هزار عضو و مجاهد فی سبیل دلار، میلیون‌ها دلار برای هم‌وطنان ما هزینه برداشته است.

در فلسطین، بعد از آنکه میلیون‌ها دلار هزینه‌ای که رژیم برای برپایی جهاد اسلامی صرف کرد به چاه ویل ریخته شد و هیچ‌گاه جهاد اسلامی از یک تشکیلات پانصد تا هزار نفری فراتر نرفت، نظر عنایت سیدعلی آقا بیشتر متوجه حماس شد. در سه سال اخیر، حماس حداقل سالانه یکصد میلیون دلار کمک از رژیم گرفته است. از زمان سلطه حماس بر غزه، این کمک‌ها به‌صورت تصاعدی به مرز ۲۵۰ میلیون دلار رسیده است.

اسماعیل هنیه در سفر اخیرش به تهران، بعد از آغاز نبرد غزه، نه‌تنها از مراحم ویژه نایب امام زمان برخوردار شد، بلکه اطمینان یافت مقام عظمی عنایات خود را تا ظهور مهدی موعود به ابوهای حماس ادامه خواهد یافت.

سناریوی لبنان برای فلسطین نیز به اجرا درآمد. صف‌آرایی و زد و خورد خیابانی برای کنار زدن «ابومازن»، که تنها امید فلسطینی‌ها برای داشتن وطنی مستقل و آزاد و دولتی سکولار است، بعد از بازگشت هنیه از تهران شدت گرفته است. ابومازن با تصمیم شجاعانه‌اش در محکوم کردن جنایت حماس در به نابودی کشاندن غزه با ۱۴ هزار کشته، حمله اسرائیل به غزه بعد از وقوع فاجعه را محکوم کرد و البته لعنت‌های ابدی خودش را نیز نثار رژیم ولایت فقیه کرد.

ملت‌های با خرد آینده را می‌سازند و مردمانی با شعار آینده را ویران می‌کنند
علیرضا نوری‌زاده نویسنده و روزنامه‌‌نگار
پنج شنبه ۲ آذر ۱۴۰۲ برابر با ۲۳ نُوامبر ۲۰۲۳ ۸:۳۰

از همان روزی که عرفات به‌عنوان نخستین مهمان انقلاب در حالی که سر از پا نمی‌شناخت به مبارک‌گویی خمینی به ایران آمد و با چند چمدان وعده تهران را ترک کرد تا امروز، جمهوری ولایت فقیه هرگز حتی یک گام مثبت هم برای کمک به مردم فلسطین برنداشت.

عرفات در مصاحبه‌ای که با او داشتم و در «روزگار نو» و «المجله» چاپ شد، تاکید کرد ضرباتی که مردم و انقلاب فلسطین از رژیم‌های جمهوری اسلامی و سوریه متحمل شدند، ده‌ها بار سنگین‌تر و مرگبارتر از ضرباتی بود که اسرائیلی‌ها به آن‌ها وارد کردند.

عرفات از دو بار توطئه قتلش در بیروت به دست عوامل رژیم اسلامی پرده برداشت و گفت وقتی با عراق می‌جنگیدند، اسلحه خریدن از اسرائیل و استقبال از نمایندگان موساد و شاباک و وزارت دفاع اسرائیل در تهران مجاز بود. جنگ که تمام شد، تازه به جان ما افتادند و با اجیر کردن مزدورانی از نوع فتحی شقاقی هر جا ما موفق می‌شدیم امتیازی از اسرائیل و آمریکا بگیریم، ضربه‌ای به ما وارد می‌کردند که کارمان فلج شود.

علی‌اکبر محتشمی، قابله‌ای که حزب‌الله را به‌طریق سزارین از شکم جنبش امل بیرون آورد و در دمشق هدایت تروریست‌هایی را عهده‌دار بود که مقر تفنگداران دریایی آمریکا، سفارت آمریکا در بیروت و مقر سربازان فرانسوی در بقاع را به آتش کشیدند و رسم گروگان‌گیری را در لبنان پایه گذاشت، در دولت خاتمی به‌عنوان رئیس فراکسیون اصلاح‌طلبان مجلس، پایه‌گذار نشستی با عنوان «حمایت از انتفاضه» شد و سال بعد نیز دعوتنامه‌هایی به روسای ۵۰ کشور اسلامی داد اما فقط ۱۶ هیئت در سطح پایین در کنفرانس حاضر شدند. البته کاسه‌لیسان حماس و جهاد و گروه احمد جبریل حاضر بودند. چند میلیون دلار خرج شد تا خامنه‌ای با چفیه فلسطینی بیاید و مشتی شعار تحویل شرکت‌کنندگان بدهد.

حاصل این نشست برای مردم ایران و فلسطین از نظر معنوی و سیاسی صفر بود. از نظر مادی نیز ۵۰ میلیون دلار از کیسه ملت ایران به‌ امر ولی فقیه تقدیم خالد مشعل، رهبر دفتر سیاسی حماس، شد. حتی پول را برای دولت فلسطین نفرستادند تا گوشه‌ای از خزانه خالی و ورشکسته‌اش را پر کند. یعنی اینکه مردم فلسطین از این مرحمتی نصیبی نخواهند برد.

خالد مشعل و موسی ابومرزوق نیز همچون رهبران حزب‌الله لبنان و جهاد اسلامی فلسطین به دفعات از این نوع مرحمتی‌ها دریافت کرده و به‌عنوان سپاس بوسه‌ای بر دست ولی فقیه زده‌اند. اما هیچ‌گاه مردم فلسطین حتی درمی از این مرحمتی‌ها دریافت نکردند. ابومازن در کویت به من گفت، پول‌های جمهوری اسلامی فقط برای تخریب صلح و ضربه زدن به جنبش فتح و ریاست دولت خودمختار فلسطین مصرف می‌شود. یک بار نشد که حکام ایران یک دلار برای کمک به مردم فلسطین، تقدیم ملت فلسطین کنند.

همان‌گونه که دیگر رهبران فلسطینی نیز بیزار از فریبکاری‌های اهل ولایت فقیه، بارها تاکید کرده‌اند که رژیم حاکم بر ایران دشمن واقعی ملت فلسطین است و هر بار که آمریکا به‌طور جدی اسرائیل را برای ملتزم شدن به تعهداتش تحت فشار قرار می‌داد، به‌ اشاره تهران یک عمل انتحاری که با قتل چند شهروند غیرنظامی و ویرانگری روبرو بود، به‌ یاری مخالفان می‌آمد و زبان آمریکا هم کند می‌شد. در نتیجه امید به صلح و آشتی و برپایی دولت مستقل فلسطین نیز رنگ می‌باخت.

اما این بار ما با حکایتی به‌مراتب گسترده‌تر مواجه‌ایم. سیدعلی خامنه‌ای و اتاق فکرش و نیز حماسی‌ها بر این باور بودند که با یک حمله غافلگیرانه می‌توانند چندهزار اسرائیلی را بکشند و اسیر کنند (قسمت اول نقشه کم‌وبیش با موفقیت به اجرا در آمد) و از فردای ۷ اکتبر، جهان عرب و اسلام به پا خواهد خاست؛ حزب‌الله ناچار است در برابر حمایت مردم و حماسه‌ای که خلق شده کاری کند و سرانجام قائد معظم فرمان جهاد می‌دهد و موشک‌ها و پهپادهای ایران بر سر اسرائیلی‌ها باران‌آسا فرو خواهند بارید. این تصور سرتا پا غلط بود. اسرائیل سریع به خود آمد و شد آنچه نباید می‌شد. حالا اشک و ناله و خون و ویرانی منزل‌نشین چشم‌های ما است.

قول حازم صاغیه، نویسنده و متفکر لبنانی، را به یاد می‌آورم که در «الحیات» نوشته بود ملت‌هایی که فردایشان را به‌خرد می‌سازند و ملت‌هایی که با شعار فردایشان را ویران می‌کنند.

به قول حازم صاغیه، ملت‌هایی با اختراعاتشان به تاریخ می‌پیوندند، ملت‌هایی با موسیقی، ملتی با فرهنگ غنی و شعرش، و مللی با نقاشی و مجسمه سازی و معماری. ملت‌هایی هم هستند که با شجاعت و دلاوری‌شان در تاریخ جای ویژه‌ای پیدا می‌کنند. ملتی نیز با شعار فردایشان را ویران می‌کنند. رژیم حاکم بر وطنمان عملا ما را به اسارت شعار درآورده است. ثروت کشور نیز در غارت مستمری است که یکسرش به حماس و حزب‌الله لبنان و عراق و … پیوند می‌خورد.

حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان، که فرزند دست‌پرورده ولایت جهل و جور و فساد است، بارها دریافت مستمری مالی، آموزش نظامی و دریافت تسلیحات از رژیم را تایید کرده است. عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی رژیم، همین دو روز پیش با افتخار اعتراف کرد در تونل‌های غزه با دیگر برادرانش ساخت موشک و پهپاد را به حماس آموزش داده است.

محمود الزهار، وزیر خارجه پیشین دولت حماس، یحیی سنوار، زیاد نخاله هم در تهران و بیروت و غزه بارها از سخاوتمندی‌های سیدعلی آقا یاد کرده‌اند و من منظره خانه‌های هنوز ویران بم و آبادی‌های درهم شکسته اطراف شادگان و خرمشهر و آبادان و کرمانشاه که هنوز هم بعد از جنگ و زلزله بازسازی نشده‌اند، در برابرم تجسم پیدا کرده است.

سیدعلی آقا به چه حقی ثروت ملی مردم ایران را به پای تروریست‌های عراق و لبنان و فلسطین می‌ریزد. ما چه دشمنی با اسرائیل و آمریکا داریم که ثروت‌های میهنمان به دست سیدعلی آقا و دولت بی‌بدیلش به حسن نصرالله و خالد مشعل و زیاد نخاله تقدیم می‌شود تا انتحاری و رزمنده بی‌خرد علیه اسرائیلی‌ها تربیت کنند و ضدفرهنگ مرگ و نفرت و ویرانی را در خاورمیانه بپراکنند؟

به گمان من، دست‌اندازی‌های علی خامنه‌ای به ثروت ملی ما هیچ زمانی چنین آشکار نشده بود. بعد از اظهارات محمود الزهار و سه چهار ابوی حماسی و جهادی، بسیاری از سران سپاه و حکومت رئیسی اعتراف کردند که اولویت‌های شخص خامنه‌ای ساختن وطن و عدالت اجتماعی در خانه پدری نیست. هدف او برافراشتن علم اسلام ناب انقلابی ولایی بر فراز مساجد قدس و بیروت و شام و بغداد و حاشیه خلیج فارس است.

رژیم پس از تاکید بر اهمیت حمایت از حماس و گروه‌های ضدصلح فلسطینی تاکید می‌کند که کمک به حماس را ادامه خواهد داد. یعنی اینکه سیاست کلی ما اهالی جمهوری اسلامی ادامه حمایت از حماس و حزب‌الله و جهاد اسلامی است.

دکان حزب‌الله لبنان نیز دستگاه عریض و طویل پرخرجی است که سالانه چند صد میلیون دلار برای ملت ما هزینه برمی‌دارد. حسن نصرالله بعد از ویرانی جنوب لبنان و بخشی از بیروت بعد از ۲۰۰۷ رسما اعلام کرد به امر رهبر معظم به هر شیعه که خانه‌‌اش ویران‌شده ۱۲ هزار دلار برای یک سال اجاره، پنج هزار دلار برای خرید وسایل اولیه خانه و ۳۰ هزار دلار برای تعمیر خانه‌اش پول پرداخت شد و می‌شود.

ایران اسلامی از ۲۰۲۲ به بعد سالی ۹۰۰ میلیون دلار به حزب‌الله داده است. حال با ویرانی غزه، اگر مراحل بعدی در سلسله اهداف اسرائیل دنبال نشود و سر مار را نشانه نگیرند، بازسازی غزه نیز بر دوش ملت ما خواهد بود.

آیا اسرائیل موفق خواهد شد جلو پرتاب این موشک‌ها را بگیرد یا بر سر نصرالله خراب کند، چنانکه در غزه کرد؟

آسیب دیدن از ماجراجویی‌های حزب‌الله و درگیری با اسرائیل، مردم لبنان را پریشان کرده است
علیرضا نوری‌زاده نویسنده و روزنامه‌‌نگار
پنج شنبه ۲۵ آبان ۱۴۰۲ برابر با ۱۶ نُوامبر ۲۰۲۳ ۱۱:۱۵

اسرائیل بی‌اعتنا به سازمان ملل و اخطارهای دوست و دشمن همچنان می‌کوبد و می‌کشد و ویران می‌کند؛ با این هدف که حماس را برای همیشه از صحنه خارج کند. منتها ناتنیاهو فقط در غزه مشغول زورآزمایی نیست؛ بلکه برای دو راس دیگر مثلث شر (حزب‌الله و اهالی ولایت فقیه) هم مجازاتی پیش چشم دارد تا بعد از غزه، هر یک را به فراخور احوال از این مجازات نصیبی دهد. یادمان باشد اسرائیل هنوز از سرگیجه ضربه سنگین ۷ اکتبر رها نشده است.

راس دوم شر در لبنان است و این بار بی‌بی ناتان قصد انتقام دارد؛ آن هم از کسانی که آبرو و اعتبار و امنیت کشورش را با تهدیدی بزرگ روبرو کرده‌اند.

به جز گزارش‌هایی که مورخان یونانی و رومی از اهالی لبنان بازگو کرده‌اند، بعد از ظهور اسلام و ورودش به فلسطین و وادی شام هم نوشته‌هایی از نوع سفرنامه حکیم بزرگ قبادیان، ناصر خسرو، و ابن بطوطه از مردمانی سخن آورده‌اند که در مقایسه با روزگارشان بسیار متمدن، خوش‌ذوق، اهل حال و مدارا با بیگانه و لطف با خودی بوده‌اند. نصاری و یهود در کنار محمدی‌ها آن هم به مذاهب گونه‌گون از حنابله و شافعی‌ها گرفته تا اسماعیلی‌ها و فرقه ناجیه اثنی‌عشریه و پیروان پینه‌دوز مهاجر ایرانی، عبدالله درزی (که اگر مقام و جایگاه بزرگ دروز «خاندان جنبلاط» نبود بدون شک امروز نگاه ائمه مسلمین از شیعه گرفته تا سنی‌های سلفی به این مذهب درزی چیزی بود شبیه نگرش آن‌ها به قادیانی‌ها و احمدی‌ها و…)، با صفا و صمیمیت زندگی می‌کردند.

لبنان در جنگ دو هویت

از ابتدای قرن بیستم، لبنان در صحنه سیاسی و فرهنگی و اجتماعی‌اش، رویارویی دو فرهنگ را شاهد بود. هرگاه این دو فرهنگ راه مسالمت و همدلی پیش گرفتند، لبنان به اوج اعتبار و عظمت رسید و هر زمان (با حضور عامل خارجی) یکی از دو فرهنگ و نگرش سیاسی وابسته به آن درصدد غلبه بر دیگری برآمد، لبنان به عنوان یک جامعه چندرنگ در معرض خطر از هم گسستن قرار گرفت.

مسلمانان لبنان هنگام جدایی از عثمانی‌ها که کلاه فینه و القابی چون «بیک» و «پاشا» را برای آن‌ها به جا گذاشتند، دل در گرو وصلت با شام و تشکیل سوریه کبری داشتند اما مسیحیان به مادرخوانده‌شان، فرانسه، دلبسته بودند.

شماری از لبنانی‌ها یک بار در جریان جنگ جهانی اول با درگیری بین مسلمانان طرفدار عثمانی و مسیحیان طرفدار فرانسه و انگلستان ناچار به مهاجرت از وطن شده بودند و هزاران تن از آنان نیز بار دیگر در جریان جنگ جهانی دوم، به علت تبعات جنگ و اشغال فرانسه از سوی آلمان و تشکیل حکومت ویشی از یک‌سو و شبه‌دولت تبعیدی دوگل از سوی دیگر، راهی غربت شدند.

با استقلال لبنان، جمع کثیری از این مهاجران با سرمایه‌های کلانی که در غرب اندوخته بودند، به کشورشان بازگشتند و در ساختن لبنان نوین نقش مهمی ایفا کردند. جمعیت مسلمانان و مسیحیان در لبنان تقریبا برابر است. در میان مسلمانان، شیعیان اکثریت دارند، در حالی که مسیحیان مارونی‌نژاد کاتولیک در میان نصاری‌ها دارای اکثریت‌اند.

در لبنان تا پیش از تقسیم فلسطین، اقلیت یهودی فعالی در عرصه اقتصاد و زراعت وجود داشت که به مرور از تعداد آن‌ها کاسته شد و زمانی که در سال ۱۹۸۲ اسرائیل به لبنان لشکرکشی کرد، تنها سه شهروند یهودی کهنسال در جنوب لبنان زندگی می‌کردند.

مهم‌ترین طوایف مسیحی لبنان از این قرارند: مارونی‌ها که ریشه‌شان را تا فنیقی‌ها عقب می‌برند و شماری از برجسته‌ترین نویسندگان، روشنفکران و شاعران مشهور نه فقط در لبنان بلکه در جهان عرب از این طایفه‌اند. سعید عقل که مهم‌ترین شاعر و ادیب در زبان عربی است، مسیحی مارونی است و در افکار سیاسی خواستار نزدیکی لبنان با غرب و کم‌رنگ شدن پیوندش با جهان عرب بود. بر پایه توافق بین رهبران طوایف لبنان و پیش‌نویس قانون اساسی، ریاست‌جمهوری و فرماندهی کل ارتش به مسیحیان مارونی واگذار شده است.

اما مسیحیان ارتدوکس لبنان سخت با هویت عربی‌شان پیوند دارند. بسیاری از رهبران جنبش‌های قومی و ناصری و نیز وحدت‌گرا با سوریه از مسیحیان ارتدوکس بوده‌اند. آنتوان سعاده، رهبر حزب قومی اجتماعی که خواهان وحدت با سوریه بود و به اتهام طراحی یک کودتا محاکمه و اعدام شد، به این طایفه وابسته بود. در کابینه‌های لبنان اغلب وزارت کشور یا دفاع به مسیحیان ارتدوکس تعلق دارد.

گروه سوم مسیحیان، ارمنی‌ها هستند که در بینشان ارمنی‌های کاتولیک اکثریت دارند و بعد ارمنی‌های پروتستان و ارتدوکس‌ها و انجیلی‌ها قرار می‌گیرند که بدون توجه به مذهبشان و به عنوان طایفه ارمنی، صاحب چند کرسی در پارلمان و حداقل دو وزیر در کابینه‌های بزرگ و یک وزیر در کابینه‌های کوچک و یک وزیر مشاورند.

مسلمانان لبنان نیز به طوایف زیر تقسیم می‌شوند:

سنی‌ها که بیشتر در بیروت و طرابلس و صیدا ساکن‌اند. مقام نخست‌وزیری در لبنان به سنی‌ها تعلق دارد. سنی‌ها در دوران عبدالناصر و به‌ویژه بعد از کودتای عبدالکریم قاسم در عراق که به «پیمان بغداد» و ارتباط ویژه اردن و عراق (که حامی غیرمستقیم مسیحیان لبنان بودند) خاتمه داد، به سوی دمشق و قاهره چشم دوختند و بیروت به یک میدان رویارویی تمام‌عیار مسیحیان غرب‌گرا و مسلمانان قومیت‌گرا تبدیل شد.

لبنان سپس آوردگاه چپ‌ها و راست‌ها، وحدت‌گرایان قومی و انعزالیون‌ــ لقبی که قومی‌ها به فالانژها و ملیون طرفدار کامیل شمعون داده بودند‌ــ شد. کامیل شمعون، رئیس‌جمهوری که حامیانش را در برابر قدرت رو‌به‌افزایش ناصر از دست می‌‌داد و در عین حال شاهد مذاکرات وحدت بین دمشق و قاهره بود، با حمایت غرب تصمیم گرفت مدت ریاست‌جمهوری‌اش را تمدید کند. همین امر با تحریک دستگاه‌های امنیتی مصر، به شعله‌ور شدن جنگ داخلی در لبنان منجر شد.

از ۱۹۵۸ تا ۱۹۷۰ لبنان بهترین سال‌هایش را پشت سر گذاشت. حتی حضور هزاران آواره فلسطینی در اردوگاه‌هایی که از طرابلس تا بیروت و صیدا گسترده بودند، به جایگاه لبنان به عنوان مهم‌ترین پایگاه فرهنگی و اقتصادی خاورمیانه لطمه‌ای وارد نمی‌کرد اما در سال ۱۹۷۰، وقوع دو حادثه مقدمات بحرانی را فراهم کرد که پنج سال بعد به شعله‌ور شدن آتش یک جنگ تمام‌عیار بین مارونی‌ها و چپ‌گرایان و مسلمانان منجر شد.

حادثه اول درگیری خونین فلسطینی‌ها با ارتش اردن در این کشور و سرانجام کنفرانس سران قاهره و خروج شمار کثیری از جنگجویان فلسطینی از اردن و استقرار آن‌ها در لبنان بود. حادثه دوم هم مرگ ناصر در پایان کنفرانس سران عرب بود که عامل حفظ استقلال و موازنه در لبنان را از صحنه خارج کرد.

از آن پس، سوریه با تمام قوا تلاش کرد لبنان را به تحت‌الحمایه خود تبدیل کند. با انتخاب سلیمان فرنجیه به ریاست‌جمهوری لبنان، حافظ الاسد، دیکتاتور سوریه، مطمئن بود که با توجه به روابط ویژه‌اش با فرنجیه، لبنان عملا از آن او خواهد بود.

در سال ۱۹۷۵، پس از ماه‌ها تنش و بحران در روابط فلسطینی‌ها با دولت لبنان که حاضر نبود وجود دولت عرفات را در دولتش تحمل کند، کشته شدن سرنشینان فلسطینی یک اتوبوس در محله عین‌الرمانه به دست شبه‌نظامیان مارونی فالانژ آتش جنگی را شعله‌ور کرد که عملا ۱۵ سال تمام ادامه داشت.

سوریه در این جنگ، گاه جانب چپ‌ها و فلسطینی‌ها را می‌گرفت و زمانی برای حمایت از مسیحیان و جلوگیری از سقوط لبنان دست در دست چپ‌ها و مسلمانان، وارد کارزار می‌شد. نیروهای سوریه در جریان محاصره اردوگاه تل‌الزعتر در بیروت هزاران فلسطینی و چپ را کشتند.

سرانجام اتحادیه عرب تصمیم گرفت نیروهایی را از چند کشور عضو به همراه ارتش سوریه برای حفظ امنیت لبنان به این کشور اعزام کند. نیروهای غیرسوری پس از مدت کوتاهی لبنان را ترک گفتند اما سوری‌ها باقی ماندند و ژنرال غازی کنعان و پس از او رستم عزاله عملا حاکم بلامنازع لبنان بودند.

این وضع حتی پس از پیمان طایف درعربستان سعودی بین رهبران طوایف لبنان ادامه یافت و زمانی که ژنرال میشل عون، فرمانده ارتش که با پایان ریاست‌جمهوری امین جمیل، به ریاست موقت دولت انتخاب شده بود، در برابر سوریه ایستاد، ارتش سوریه مقر او را بر سرش ویران کرد و ژنرال ناچار با کمک فرانسوی‌ها به سفارت آن‌ها و سپس فرانسه رفت و تبعیدش تا بعد از قتل رفیق حریری و اخراج خفت‌بار ارتش سوریه از لبنان زیر فشار آمریکا و فرانسه، ادامه پیدا کرد؛ هرچند در بازگشت، به جای آنکه دینش را به آن‌هایی که سال‌ها تبعیدش را محکوم کردند و خواستار بازگشتش بودند، بپردازد، زیر چتر حزب‌الله رفت تا به ریاست‌جمهوری برسد.

با ظهور حزب‌الله‌، لبنان دیگر روی خوش ندید و عملا از سال‌های ۲۰۰۶ به بعد و جنگ حزب‌الله با اسرائیل، به سرزمینی تحت اشغال حزب ولی‌فقیه تبدیل شد.

اکنون آسیب دیدن از ماجراجویی‌های حزب‌الله به فرمان ولی فقیه با درگیری با اسرائیل مردم لبنان را بسیار وحشت‌زده کرده است.

به قول یک نویسنده و تحلیلگری لبنانی (رونی خازن): «لبنانی‌ها این بار مثل مردم ایران، دلشان برای ابوهای خوش‌نشین در قطر نمی‌تپد. بلکه در اندیشه رهایی از شر دشمن خانگی و صلح و آشتی با جهان‌اند.»