خبرنامه خلیج فارس تازه ترین مقالات و اخبار سیاسی، فرهنگی، هنری و اقتصادی
دکتر رضا تقی زاده
دیدار اخیر سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه از تهران و مفاد توافق‌های اعلام شده بین دو کشور بار دیگر نشان داد که ابعاد امنیتی-نظامی و توجه انحصاری بر انگیزه‌های سیاسی همچنان نیروی محرک اصلی در مناسبات تهران و مسکو به شمار می‌رود، در حالیکه دو کشور همسایه (در آبهای خزر) از امکانات گسترده‌ای برای تبدیل شدن به اقتصاد مکمل یکدیگر برخوردارند: شرایطی که ترکیه پیش‌تر در قبال روسیه برای خود فراهم آورده است.
دیدار شویگو از تهران که هدف‌های سیاسی مرتبط با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه روسیه و همچنین زمینه سازی بازگشت فعال کرملین به مذاکرات اتمی ایران با گروه ۵+۱ را (میانجی‌گری با آمریکا) بیش از هر موضوع اعلام شده تعقیب می‌کرد، ضمن گشودن هدف دار پرونده عدم تحویل سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران، به حصول یک توافق نظامی برای انجام رزمایش مشترک دریایی در آبهای خزر ختم شد.
دیدارهای مکرر بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، از روسیه نیز به جای فراهم ساختن بستر‌های توسعه همکاری‌های اقتصادی و مناسبات فنی و زیر ساختهای ارتباطی تنها معطوف به یافتن راه کارهای موقت و غالبا غیر عملی برای خروج از وضعیت ناشی از اعمال تحریم‌ها بوده است.
اعمال تحریم‌های مشترک آمریکا و جامعه اروپا علیه ایران و روسیه به جای گشودن مجاری توسعه مناسبات ماندگار و قابل رشد نزد دو کشور، عملا به کاهش حجم مبادلات محدود تجاری فی مابین انجامیده و در عوض ابعاد همکاری‌های پنهان سیاسی مابین جمهوری اسلامی و رهبران کرملین را توسعه داده است.
ظرفیت‌های مصرفی روسیه
روسیه با جمعیتی دو برابر ایران و تولید ناخالص ملی پنج برابر ایران (بالغ بر دو تریلیون دلار در سال گذشته) و فاصله جغرافیایی نزدیک (آبهای خزر) و سرانه درآمد سالانه بالغ بر ۱۵ هزار دلار، دارای ظرفیت بالقوه بالایی برای تبدیل شدن به یک شریک تجاری بزرگ برای ایران است.
این فرصت به دلیل بی‌توجهی مدیران سیاسی ارشد دو کشور از یک سو و از سوی دیگر پیگیری انحصاری هدف‌های سیاسی، امنیتی و نظامی تاکنون از دست رفته است.
در سال گذشته مجموع واردات روسیه از ایران از مرز ۵۰۰ میلیون دلار تجاوز نکرده است. مطابق آمار منتشره از سازمان توسعه تجارت جمهوری اسلامی، در سال ۲۰۱۳ ایران ۱۶۰ میلیون دلار میوه، ۱۱۵ میلیون دلار سبزیجات، ۱۱۵ میلیون دلار نمک و سولفور و اقلام کوچکی دارو و فرش به روسیه صادر و در مقابل ۲۳۲ میلیون دلار محصولات فلزی سنگین، ۲۴۹ میلیون دلار گندم و جو، ۱۶۰ میلیون دلار چوب و ۵۵ میلیون دلار ذرت از آن کشور وارد کرده است.
به این ترتیب سهم ایران در تجارت خارجی روسیه کمتر از نیم در صد و سهم روسیه در تجارت خارجی ایران در حدود ۱. ۵ در صد بوده است که در این ارقام صادرات نظامی– اتمی روسیه به ایران بزرگ‌ترین سهم را داشته‌اند.
در مقایسه با ایران، کشور همسایه، ترکیه، در همان سال به رقم ۴۵ میلیارد دلار مبادلات تجاری با روسیه دست یافته است. ترکیه در ردیف ۶ صادر کننده بزرگ کالا به روسیه به شمار می‌رود.
مقایسه این ارقام به خوبی حاکی از اهمال‌کاری رهبران جمهوری اسلامی در جهت توسعه مناسبات ماندگار تجاری با کشورهای همسایه و قانع شدن به حفظ روابط نظامی-امنیتی و درگیر شدن در بازی‌های سیاسی منطقه‌ای است.
ماه گذشته با هدف مقابله با تحریم‌ها و یافتن الگوهای تازه «مجمع اقتصادی گایدار» با حضور اقتصاد‌دان برجسته روسیه در مسکو برگزار شد. جمهوری اسلامی در این مجمع نه حضوری چشم گیر داشت و و نه انگیزه‌ای برای قرار دادن خود در قالب الگوهای ارائه شده.
قابلیت‌های صادراتی ایران
در حال حاضر اقتصاد روسیه مکمل اقتصاد ایران نیست اما، استعداد لازم برای توسعه حجم مبادلات کالا و خدمات مابین دو کشور موجود است.
پیش از انقلاب موازنه تجارت خارجی ایران و اتحاد شوروی سابق (به رهبری روسیه) به نسبت ده به یک به نفع ایران بود.
ایران علاوه بر صدور گاز طبیعی به روسیه محصولات متنوع از جمله انواع پاپوش (کفش‌های ماشینی) و پودر‌های شستشو، بخاری تلویزیون به آن کشور صادر می‌کرد.
اگر چه حجم تجارت خارجی ایران و روسیه در نتیجه اعمال تحریم‌ها علیه دو کشور و در نتیجه کاهش قدرت خرید کاهش یافته است، با این وجود به دلیل توسعه نیافتن کافی مناسبات تجاری در طول ۳۰ سال گذشته، استعداد‌های بزرگی برای توسعه صادرات ایران به روسیه موجود است.
ایران به راحتی قادر به صدور سالانه بیش از یک میلیارد دلار محصولات باغی، سیفی و میوه‌های خشک و تا یکصد هزار تن مرغ به روسیه در مقابل واردات دانه‌های خوراکی برای پرندگان به کشور است.
در صورت افزایش بهبود کیفیت کالا و افزایش تولید، بازار مصرف روسیه برای کالاهای خانگی ساخت ایران نیز می‌تواند توسعه یابد.
جمهوری اسلامی سال‌ها است که با بزرگ‌نمایی امکانات بالقوه مسیر آبی جنوب به شمال (دریای خزر) برای کشورهای آسیایی (هند و پاکستان) تبلیغ می‌کند ولی هرگز در جهت توسعه این مسیر برای افزایش مناسبت تجاری سالم و ماندگار ایران با کشورهای ساحلی خزر-بخصوص روسیه که بازار بزرگی بشمار می‌رود اقدام اساسی به عمل نیاورده است.
تاسیسات بندری ایران برای حمل کالا محدود هستند اگرچه این محدودیت در بنادر روسیه نیز برای ایران دیده می‌شوند. مقرارت گمرکی مابین ایران و روسیه بسیار دست و پا گیرند، نظام بانکی بین دو کشور به هیچ وجه توسعه نیافته و مبادلات پولی بین این دو با دشواری‌های جدی روبه‌رو است.
جمهوری اسلامی در شرایط اعمال تحریم‌ها مکرر از «اقتصاد مقاومتی» و «اقتصاد بدون صادرات نفت» یاد می‌کند، در حالیکه به جز توسل به شعار‌های تبلیغاتی و فراموش شدنی، اقدامات اساسی برای توسعه زیر ساختهای ارتباطی با کشورهای همسایه، مقررات زدایی تجاری-گمرکی، بهبود کیفیت و افزایش حجم تولیدات قابل صادرات و بازاریابی آن‌ها در کشورهای دیگر به عمل نیاورده است.
دیدار اخیر وزیر دفاع روسیه از تهران و نتیجه این دیدار، نشان داد که تمرکز فکری رهبران جمهوری اسلامی همچنان بر مسائل امنیتی و در نتیجه توسعه مناسبات آن‌ها با همسایگان محدود به حوزه‌های نظامی و یا سیاسی است.
